خطبه اشباح: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خطبه اشباح''' از خطبه های مفصل [[نهج البلاغه]] است که موضوعات گوناگونی در آن مطرح شده است. توصیف خداوند، بی‌زمانی و بی‌مکانی او، توقیفی بودن اسماء و صفات او، هدفداری خلقت موجودات، توصیف آسمان، فرشتگان، خلقت زمین، از جمله مطالب مطرح شده در این خطبه است.

این خطبه به لحاظ ادبی دارای [[استعاره‌]]ها و [[کنایه‌]]هایی شگفت است که [[ابن ابی الحدید]] می گوید رواست بدین سبب گوینده بر دیگران برتر شمرده شود.

{{جعبه نقل قول | عنوان = گزیده‌ای از خطبه اشباح| نقل‌قول = '''«'''خدایا! تویی سزاوار نیکو ستودن، و بسیار و بی‌شمارت ستایش نمودن. اگر امید به تو بندند بهترین امیدبسته‌ای، و اگر چشم از تو دارند، این چشمداشت را هر چه نیکوتر شایسته‌ای. خدایا! درِ نعمت بر من گشادی، و مرا زبانی دادی تا بدان مدح جز تو را نخوانم، و بر کسی غیر تو آفرین نرانم. و بدان کسانی را نستایم که نومید کنند یا گمانِ آن بُوَد که نبخشند، و زبان خود را بازداشتم از ستودن مردمان، و آفرین راندن بر پروردگان و آفریدگان.

بار خدیا! هر ثناگوی را بر ثنا گفته، پاداشی است: جزایی <small>-در خوردِ ثنای آفرین‌گوینده-</small>، یا عطایی نیکو <small>-سزاوار پاداش‌دهنده-</small>. خدایا! امید به تو بستم تا راهنما باشی به اندوخته‌های آمرزش و گنجینه‌های بخشایش.'''»''' |تاریخ بایگانی | منبع = <small>[[نهج البلاغه]]، ترجمه شهیدی، ص84.</small> | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px | اندازه خط = ۱۲px|رنگ پس‌زمینه =#ffeebb| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

شماره ترتیبی این خطبه در نسخه های نهج البلاغه، متفاوت است:<ref>به نقل: محمدی، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، جدول اختلاف نسخ انتهای کتاب، ص 232.</ref>

| المعجم المفهرس، صبحی صالح|| 91

| فیض الاسلام، شرح خوئی، ملاصالح، ابن ابی الحدید|| 90

|ابن میثم || 88

|عبده || 87

|ملافتح الله|| 97

|فی ظلال || 89

شَبَح به معنای شخص و چیزی است که از دور دیده شود و مشخص نباشد و چون در این خطبه امام(ع) از آفرینش آسمان، زمین، فرشتگان و آدم(ع) تا آنجا که در اندازه دریافتِ شنونده بود، سخن فرمود به «اشباح» معروف شده است.<ref>[[نهج البلاغه]]، ترجمه شهیدی، پاورقی شماره 1 از خطبه 91، ص471.</ref>

بنای [[سید رضی]]، گردآورنده [[نهج البلاغه]] این بوده كه هر مقدار از خطبه های حضرت [[امیرالمؤمنین]] (ع) را كه دارای فصاحت و بلاغت چشمگیرتری بوده انتخاب نموده و قسمتهای دیگر را نقل نكرده است؛ از جمله خطبه ها همین خطبه اشباح است كه خطبه بسیار مفصلی بوده، و با وجود تقطیعهایی كه در آن واقع شده باز هم خطبه خیلی طولانی و مفصلی است. حضرت امیرالمؤمنین (ع) در هر جمله ای از جملات این خطبه [[کنایه|كنایات]] و اقسام [[استعاره|استعارات]] را به كار برده است.<ref>منتظری، درسهایی نهج البلاغه، ج3، ص462.</ref>

# تفسیر [[راسخان در علم]]<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص75.</ref>

# آفریدگان حجت خدا و دلیلی به سوی اویند هر چند سخن نگویند.

# بطلان کار کسانی که خدا را به آفریدگان تشبیه می کنند.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص76.</ref>

# رسیدن آفریدگان به غایتی که برایشان مقدر شده است.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص76.</ref> [هدفداری جهان آفرینش]

# اتقان صنع خداوند [استواری خلقت].<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص77.</ref>

# توصیف آفرینش آسمان.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، صص77-78.</ref>

# توصیف فرشتگان.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص78.</ref>

# توصیف آفرینش زمین.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص80.</ref>

# خلفت [[حضرت آدم (ع)]]<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص82.</ref>

# تقدیر رزق و روزی به کم و زیاد به نحو عادلانه جهت آزمایش سپاس و صبر توانگران و فقرا.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص82.</ref>

# توصیف علم الهی و اینکه او به همه موجودات عالم است.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، صص83-84.</ref>

# خطبه با دعای امام و طلب رضای خدا و درخواست بی نیازی از اینکه دست نیاز به سوی جز او دراز کنیم به پایان می رسد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه شهیدی، ص84.</ref>

[[ابن ابی الحدید]]، از علمای [[اهل سنت]]، در شرح این خطبه می نویسد:

::این فصل از سخنان امیرالمؤمنین(ع) دارای استعاراتی شگفت و جز آن از ابواب [[علم بدیع|بدیع]] است که اگر در دیوانی شاعری پرگو یا نویسنده ای پرگو یافت شود سزاوار است بر دیگران مقدم شود،... خدا را جای شگفتی است از کسانی که معیار برتری سخنان را دارا بودن امثال این صنعت می دانند و چون در صد صفحه، دو یا سه کلمه از آن را بیابند، قیامتی برپا می کنند و در بوق و کرنا می کنند و صفحه ها در وصف نکویی و شگفتی آن پر می کنند ولی چون این سخن را که همه‌اش به لطیف‌ترین وجه و ظریف‌ترین وجه و زیباترین عبارت و دقیق‌ترین معنا و نیکوترین مقصود، از این صنعت پر است می بینند هوای نفس و تعصب مانع می شود که از برتری آن سخن بگویند البته اگر به خوبی سخن گویند و تعصب نورزند که دیگر سخنان را بر آن برتری دهند.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج6، ص451-452</ref>

{{پانویس|2}}

* [[نهج البلاغه]]، ترجمه [[سیدجعفر شهیدی]]، [[تهران]]: علمی و فرهنگی، 1377.

* محمدی، سیدکاظم، دشتی، محمد، [[المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه]]، قم: نشر امام علی(ع)، 1369.

* منتظری، حسینعلی، درسهایی از نهج البلاغه، ج3، تهران: سرایی، 1380.