خواجه نصیرالدین طوسی: تفاوت میان نسخه‌ها

| لقب =[[استادالبشر]]، [[عقل حادی عشر]] و ...

| محل زندگی =[[نیشابور]]، قلعه های [[اسماعیلیان]]

| اجازه روایت به =

| اجازه اجتهاد به =

نصیرالدین طوسی احیاگر فلسفه و مبتکر روش فلسفی در [[کلام امامیه|کلام شیعه]] دانسته شده است. برخی از علمای بزرگ شیعه که شاگرد وی بود‌ه‌اند عبارت‌اند از [[علامه حلی]]، [[ابن‌میثم بحرانی|ابن میثم بحرانی]] و [[قطب الدین شیرازی]].

==زندگی==

محمد بن محمد بن حسن، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی در [[۱۱ جمادی‌الاول]] سال ۵۹۷ق در [[طوس]] به دنیا آمد.<ref>نعمة، فلاسفة‌ الشیعة، ۱۹۸۷م، ص۵۳۵.</ref> او در کودکی [[قرآن|قرآن کریم]]، [[صرف]]، [[نحو]] و آداب را فرا گرفت. سپس با راهنمایی پدرش، مقدمات ریاضیات را نزد [[کمال الدین محمد]]{{یادداشت| کمال‌الدین محمد حاسب از دانشوران نامى در ریاضیات و شاگرد افضل‌الدین کاشانی }} آموخت. همچنین [[فقه]] و [[حدیث]] را نزد پدر و جدش که خود از فقها و محدثان آن عصر بوده‌اند، فراگرفت.<ref>الامین، الاسماعیلیون و المغول و نصیرالدین الطوسی، ۲۰۰۵م، ص۱۶-۲۰.</ref> استاد دیگر او دایی‌اش نورالدین علی بن محمد شیعی بود که منطق و حکمت را به او آموخته است.<ref>الامین، الاسماعیلیون و المغول و نصیرالدین الطوسی، ۲۰۰۵م، ص۲۰.</ref>  

طوسی پس از وفات پدرش، از [[طوس]] به [[نیشابور]] رفت که در آن زمان محل اجتماع علما و دانش‌پژوهان بود.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۵.</ref> او کتاب [[اشارات (کتاب)|اشارات]] اثر [[ابن سینا|ابوعلی سینا]] در [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] را نزد [[فرید الدین داماد]]{{یادداشت| فریدالدین داماد نیشابوری از شاگردان امام فخر رازی}} و کتاب [[قانون (کتاب)|قانون]] او در [[طب]] را نزد [[قطب‌الدین مصری]] فراگرفت<ref>نصیرالدین طوسى، تنسوخ نامه ایلخانى، ۱۳۶۳ش، مقدمه مصحح، ص۱۵.</ref> و در جلسات درس [[سراج‌الدین قمری]]، [[اسعد بن عبدالقاهر|ابوالسعادات اصفهانی]] و دیگران شرکت کرد.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۵.</ref> همچنین با [[فریدالدین عطار]] در این شهر ملاقات کرد.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۵.</ref> او همچنین نزد [[کمال الدین بن یونس موصلى]] نیز شاگردی کرد که در اکثر علوم، مخصوصاً علوم ریاضى سرآمد بود. از [[سالم بن بدران مازنى |سالم بن بدران مازنى مصرى]] که از بزرگان فقهای امامیه بود هم قسمتى از کتاب [[الغنیة (کتاب|الغنیة]] [[حمزة بن علی بن زهره حلبی|ابن زهره]] را که در [[اصول فقه]] است فراگرفت.<ref>نصیرالدین طوسى، تنسوخ نامه ایلخانى، ۱۳۶۳ش، ص۱۶.</ref>  

===حضور در قلعه‌های اسماعیلیان===

خواجه نصیرالدین طوسی، پس از حمله مغولان به [[ایران]] و بروز ناآرامی خصوصاً در منطقه خراسان، مدتی در شهرهای مختلف سرگردان بود تا آنکه به دعوت ناصرالدین، فرمانروای قلعه‌های اسماعیلیان در [[خراسان بزرگ|خراسان]]، به [[قهستان]] رفت<ref>نصیرالدین طوسى، تنسوخ نامه ایلخانى، ۱۳۶۳ش، ص۱۷.</ref> و در آنجا به درخواست ناصرالدین، کتاب [[تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (کتاب)|تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق]] نوشته [[احمد بن محمد رازی|ابوعلی مسکویه رازی]] را به فارسی ترجمه کرد، مطالبی به آن افزود و آن را به نام ناصر الدین، [[اخلاق ناصری (کتاب)|اخلاق ناصری]] نامید. تاریخ تألیف این کتاب، ۶۳۰ تا ۶۳۲ق بوده است.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۹.</ref> وی همچنین در آنجا کتابی در علم [[علم هیئت|هیئت]] به‌نام [[الرسالة المعینیة]]، به نام معین الدین، فرزند ناصرالدین، تألیف کرد.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۹.</ref> قلعه‌های اسماعیلیان، تنها نیروی مقاوم در برابر حملات مغولان دانسته شده است. در وضعیتی که شهرهای خراسان و [[نیشابور]] به‌طور کامل به‌دست مغولان افتاده بود، این قلعه‌ها سال‌های طولانی مقاومت کردند و تسلیم مغولان نشدند.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۵.</ref>  

[[علاءالدین محمد]]،‌ رهبر اسماعیلیان، پس از آنکه خبر حضور خواجه نصیر طوسی نزد ناصرالدین را دریافت کرد، خواجه نصیر را به پیش خود خواند و او به همراه ناصرالدین، به قلعه [[میمون دز]] رفت و رهبر اسماعیلیان استقبال ویژه‌ای از او کرد. خواجه نصیرالدین طوسی تا هنگامی که فرزند علاءالدین محمد، [[رکن الدین خورشاه|رکن الدین]] در حمله دوم مغول تسلیم آنها شد، در [[قلعه الموت|قلعه اَلَموت]] نزد او ماند.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۵.</ref>  

[[پرونده:تمبر یادبود خواجه نصیرالدین طوسی چاپ شده از سوی اداره پست ایران .jpg|200px|بندانگشتی|تمبر یادبود خواجه نصیرالدین طوسی ]]

برخی از مورخان بر این باورند که حضور خواجه نصیر و اقامت او در قلعه‌های اسماعیلیان از روی اختیار نبوده، بلکه او را مجبور به این کار کرده‌اند؛<ref>رجوع کنید: «خواجه نصیرالدین طوسی و نقش او در گسترش تشیع و حفظ آثار اسلامی»، ص۷۱</ref> با این حال، [[آق سرائی]] در [[مسامرة الاخبار]] بر این باور است که خواجه طوسی نزد [[اسماعیلیه|اسماعیلیان]] وزارت مطلق داشته و به چنان جایگاهی دست پیدا کرده که به او لقب خواجه کائنات داده بوده‌اند.<ref>آق سرائی، مسامرة الاخبار، ۱۳۶۲ش، ص۴۷</ref> کسانی که معتقدند خواجه نصیر طوسی مجبور به حضور نزد اسماعیلیان شده و در قلعه‌های آنان زندانی بوده، به جملات شکوه‌آمیز او در پایان [[شرح اشارات]] استناد می‌کنند که از وضعیت روزگار و زندگی خود نالیده است.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۵-۴۱۶.</ref>

===خواجه و هلاکوخان مغول===

خواجه نصیر، پس از حمله دوم مغولان به فرماندهی [[هلاکو]] و تسلیم‌شدن قلعه‌های اسماعیلیان، به دربار هلاکو راه یافت.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۶.</ref> به گفته [[سید محسن امین]]، خواجه طوسی بدون آنکه قدرت انتخاب داشته باشد، با هلاکو همراه شد و در حالتی که مقاومت در برابر نیروی مهاجم، نه از سوی مردم و نه از سوی حکومت امکان‌پذیر نبود، تلاش کرد از میراث اسلامی که در معرض نابودی بود‌ محافظت کند و به سبب اقدامات او بود که در نهایت پس از مدتی مغولان به [[اسلام]] گرویدند.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۶-۴۱۷.</ref> خواجه طوسی در حمله هلاکو به بغداد در سال ۶۵۵ قمری همراه او بوده است.<ref>نعمة، فلاسفة‌ الشیعة، ۱۹۸۷م، ص۵۴۰.</ref>

===تاسیس رصدخانه و کتابخانه‌ مراغه===

خواجه نصیرالدین طوسی پس از فتح [[بغداد]] توسط هلاکو، ساخت یک رصدخانه را به هلاکو پیشنهاد کرد؛ با این توجیه که او با توجه به دانشی که در نجوم دارد، می‌تواند با کمک رصد ستارگان، سلطان را از وقایع آینده، مدت عمر و نسل او آگاه سازد.<ref>حسن زاده آملى، هزار و یک کلمه، ۱۳۸۱ش، ص۳۲۹.</ref> این پیشنهاد مورد پسند هلاکو قرار گرفت و ساخت آن از سال ۶۵۷ق آغاز شد.<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۹۷م، ج۱۷، ص۳۸۷.</ref> به گفته سید محسن امین، خواجه نصیر، [[رصدخانه مراغه]] را محلی برای جمع کردن تعداد زیادی از دانشمندان آن زمان قرار داد و بدین گونه آنها را از کشته‌شدن رهایی بخشید و نیز تلاش زیادی برای جمع‌آوری تعداد زیادی از کتاب‌ها و حفظ آنها کرد.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۶-۴۱۷.</ref> کار ساخت رصدخانه تا پایان عمر خواجه به طول انجامید و زیج به دست آمده از این رصدخانه، [[زیج ایلخانی (کتاب)|زیج ایلخانی]] نام گرفت.<ref>امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۷.</ref>{{یادداشت| زیج معرب کلمه زیگ به معنای کتابی است که منجمان احوال و حرکات افلاک و کواکب را از آن معلوم کنند. و نیز نام علمی است در اصول احکام علم نجوم و هیئت که تقویم از آن استخراج کنند. دهخدا، لغت نامه، ذیل زیج}}  

خواجه‌ نصیر همچنین کتابخانه بزرگی در محل‌ رصدخانه مراغه‌ احداث نمود و به فرمان هلاکو بسیاری از کتاب‌های نفیس و سودمندی که‌ از [[بغداد]]، [[دمشق]]، [[موصل]] و [[خراسان بزرگ|خراسان‌]] غارت‌ شده‌ بود، به‌ آن انتقال یافت. خود خواجه نیز مأمورانی به‌ اطراف‌ بلاد می‌فرستاد که‌ هرجا کتاب‌های علمی بیابند خریداری کنند و برای او بفرستند و خود هر کجا به‌ کتاب‌ مفید و نفیسی برمی‌خورد و در مسافرت‌ها به‌ نظرش‌ می‌رسید، را می‌خرید.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۵۰.</ref> به‌ عقیده‌ برخی از مورخان‌، حدود ۴۰۰ هزار کتاب‌ در [[کتابخانه‌ مراغه‌]] گرد آمده‌ بود.<ref>کتبی، فوات‌ الوفیات، ۱۹۷۴م، ج۳، ص۲۴۶-۲۵۲؛ زیدان، تاریخ‌ التمدن‌ الاسلامی، ۱۹۱۴م، ج۳، ص۲۱۴.</ref> در کتابخانه رصدخانه مراغه، انواع کتاب از زبان‌های چینی، مغولی، سنسکریت، آشوری و عربی به زبان فارسی ترجمه شد و در دسترس طالبان علم و دانشمندان رصدخانه قرار گرفت. این رصد خانه در حقیقت مرکز علمی‌ای بود که در آن، علوم مختلفِ زمان، مثل ریاضیات، نجوم و علوم طبیعی، تحقیق و تدریس می‌شد.<ref>آژند، «کارکرد دو سویه کتابخانه در دوره ی مغولان ایران کتاب آرایی و کتابداری»، ص۱۰.</ref>

===درگذشت===

خواجه نصیر در حالی در [[۱۸ ذی‌الحجه|۱۸ ذی الحجه]] سال ۶۷۲ق درگذشت که برای سامان دادن به امور اوقاف و دانشمندان، در [[بغداد]] به سر می‌برد. او بنا به وصیت خود در [[حرم کاظمین]] [[دفن]] شد.<ref>نعمة، فلاسفة الشیعة: حیاتهم و آراؤهم، ۱۹۸۷م، ص۵۳۱؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۹۸۶م، ج۹، ص۴۱۸؛ البته ابن کثیر در البدایة و النهایة روز وفات او را دوازدهم ذی الحجه نوشته است (البدایة و النهایة، ۱۹۹۷م، ج۱۷، ص۵۱۴).</ref> او همچنین وصیت کرده بود که روی قبرش اشاره‌ای به ویژگی‌های علمی‌اش نشود و فقط عبارت «و کَلبُهُم باسِطٌ ذِراعَیهِ بِالوَصید»<ref>ترجمه: و سگشان بر آستانه [غار] دو دست خود را دراز کرده [بود] (سوره کهف،‌ آیه ۱۸).</ref> بر روی سنگ قبرش نوشته شود.<ref>عزیزی، فضائل و سیره چهارده معصوم(ع) در آثار استاد علامه حسن زاده آملی، ۱۳۸۱ش، ص۴۰۲.</ref>

==مذهب‌ ==

شواهد زیادی مبنی بر [[امامیه|شیعه اثنی عشری]] بودن خواجه نصیرالدین طوسی در دست است؛ ازجمله او در اغلب‌ کتاب‌های کلامی خود همچون [[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید الاعتقاد]]، به‌ [[امامان شیعه|دوازده‌ امام‌]] و وجوب‌ [[عصمت امامان|عصمت]] آنها اشاره کرده است.<ref>طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، ص۲۹۳</ref> همچنین رساله‌های ویژه‌ای در این‌ باره‌ نگاشته‌ که‌ از آن‌ جمله‌ می‌توان رساله «الفرقة‌ الناجیة‌» و «رسالة‌ فی‌ حصر الحق‌ بمقالة‌ الامامیة‌» و نیز «الاثنی عشریة‌» و «رسالة فی الإمامة‌» را نام‌ برد.<ref>نعمة، فلاسفة‌ الشیعة، ۱۹۸۷م، ص۵۳۴.</ref> با این حال، در فهرست آثار خواجه نصیر، کتاب‌ها و رساله‌هایی منسوب به او وجود دارد که مطابق با تعالیم اسماعیلیان است.<ref>ایزدی و احمدپناه، «مذهب خواجه نصیر الدین طوسی و تاثیر آن بر تعامل وی با اسماعیلیان نزاری»، ص۳۰و۳۳.</ref>  

علمای شیعه اثنی‌عشری اغلب، اصل انتساب این آثار به خواجه را رد کرده‌اند، اما برخی محققان و اسلام‌شناسان غربی، معتقد به نوعی تحول مذهبی در خواجه در زمان حضور در میان اسماعیلیان هستند.<ref>ایزدی و احمدپناه، «مذهب خواجه نصیر الدین طوسی و تاثیر آن بر تعامل وی با اسماعیلیان نزاری»، ص۳۶.</ref> برخی برپایه این آثار بر این باورند که او پس از پناه‌بردن به قلعه‌های اسماعیلیان موقتاً به مذهب آنها گرویده و پس از آن به مذهب شیعه اثنی عشری بازگشته است.<ref>نگاه کنید: دفتری، فرهاد، «نصیرالدین طوسى و اسماعیلیان دوره الموت» در مجموعه مقالات استاد بشر، مرکز پژوهشى میراث مکتوب، ۱۳۹۱ش.</ref>  

برخی نویسندگان هم بر این باورند که طوسی به‌عنوان یک [[امامیه|شیعه دوازده امامی]]، [[تقیه]] به‌کار بسته و برای حفظ جان خود، در قلعه‌های اسماعیلی به تألیف کتب و رسالاتش مشغول شده است.<ref>ایزدی و احمدپناه، «مذهب خواجه نصیر الدین طوسی و تاثیر آن بر تعامل وی با اسماعیلیان نزاری»، ص۳۶.</ref> [[عبدالله نعمة]] این مطلب را که طوسی به‌محض خراب‌شدن قلعه‌های اسماعیلیان، شیعه اثنی‌عشری بودن خود را اعلام نموده است، تأییدی بر این نظر گرفته است.<ref>نعمة، فلاسفة‌ الشیعة، ۱۹۸۷م، ص۵۳۵.</ref>

==حضور در فتح بغداد==

[[ابن‌تیمیه حرانی|ابن تیمیه]] (۶۶۱ق-۷۲۸ق) از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، مدعی شده است که خلیفه بغداد، به‌دستور خواجه نصیرالدین طوسی به‌قتل رسیده است؛<ref>ابن تیمیه، منهاج السنة، ج۳، ص۴۴۵-۴۴۶.</ref> اما برخی با استناد به بررسی منابع قبل از او و عدم مشاهده چنین مطلبی در آنها، این مطلب را نادرست و تهمت به خواجه دانسته‌اند و احتمال داده‌اند که منابع پس از ابن‌تیمیه به‌پیروی از او چنین مطلبی را آورده‌اند.<ref>نگاه کنید به صالحی و ادریسی، «خواجه نصیرالدین طوسی و فتح بغداد»، ص۱۱۵تا۱۲۰</ref>

==جایگاه علمی==

{{جعبه نقل قول|[[علامه حلی]]:{{سخ}}«این شیخ (خواجه نصیر) بهترین زمانه خود در علوم عقلی بود ... و با اخلاق‌ترین فردی بود که من دیده بودم.<ref>لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۷۰۲.</ref>}}

هم‌چنین خواجه نصیر را مبتکر روش فلسفی در [[کلام امامیه|کلام شیعه]] دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به: خسروپناه، «خواجه نصیر مؤسس کلام فلسفی» [http://www.irip.ir/Home/Single/110] و الاعسم و عمادی، «خواجه نصیر مبتکر روش فلسفی در کلام شیعه» [http://ensani.ir/fa/article/28615]</ref> به باور [[مرتضی مطهری]]، تمام آثار کلامی بعد از خواجه نصیر، از کتاب [[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید الاعتقاد]] تأثیر پذیرفته‌اند.<ref>مطهری، آشنائی با علوم اسلامی، ج۲، ص۵۷.</ref> براساس برخی پژوهش‌های معاصر، خواجه نصیر طوسی، از یک سو شارح و مکمّل فیلسوفان و دانشمندان پیش از خود بوده، و از سوی دیگر سرمشق دانشمندان پس از خود شده است.<ref>معصومى همدانى، استاد بشر، ۱۳۹۱ش، ص۱۲.</ref>

بسیاری از دانشمندان مسلمان و همچنین اسلام‌شناسان غربی، از او ستایش کرده‌اند.<ref>نگاه کنید: فرحات، اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی، ۱۳۸۹ش، ص۹۷.</ref> تعابیر مختلفی که درباره خواجه طوسی شده نشانگر جایگاه علمی اوست برخی از آنها عبارتند از: سلطان المحققین <ref>طهرانی، آغابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۳۷ ص۳۹۲.

</ref> فخر الحکما و مؤیّد الفضلا، نصیر الملّة و الدّین<ref>سایت گنجور، رضاقلی خان هدایت، تذکرة ر یاض العارفینhttps://ganjoor.net/rhedayat/riazolarefin/rowze2/sh95</ref>محقق مدقق طوسى‌ و حكيم عظيم قدوسى<ref>خمینی، روح الله، شرح اربعین حدیث، ج۱، ص۲۷۱.</ref> افضل المتأخرين و اكمل المتقدمين.<ref>خمینی، روح الله، شرح اربعین حدیث، ج۱، ص۶۶۱.</ref>

==شاگردان==

# [[علامه حلی]] فقیه و متکلم بزرگ شیعی (متوفی ۷۲۶ق)، حکمت را نزد خواجه طوسی فراگرفت<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۳۸.</ref> و شرح کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیر را با عنوان [[کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (کتاب)|کشف المراد]] نوشت. این کتاب از مشهورترین شرح‌های تجرید است.<ref>صدرایی خویی، کتابشناسی تجرید الاعتقاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۵.</ref>  

# [[ابن‌میثم بحرانی|ابن میثم بحرانی]]، نویسنده کتاب [[مصباح السالکین (کتاب)|مصباح السالکین]](شرح نهج البلاغه)، حکیم، ریاضی‌دان، متکلم و فقیه که در حکمت، شاگرد خواجه نصیر و در فقه استاد وی بود.<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۳۰۲.</ref>  

# سید رکن الدین (حسن بن محمد بن شرفشاه علوی)، از شاگردان خواجه بوده و برخی از آثار او را شرح داده است.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۹.</ref>  

# کمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی (۶۴۲ـ۷۲۳ ق) معروف به ابن الفُوَطی، از تاریخ‌نویسان قرن هفتم است و کتاب‌های «معجم الآداب» و «الحوادث الجامعه» از آثار اوست. او کتابداری کتابخانه رصدخانه مراغه و در اواخر عمر، کتابخانه مستنصریه را بر عهده داشت.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۲تا۲۵۷.</ref>  

# [[عماد الدین حربوی]] معروف به ابن الخوّام (۶۴۳ـ۷۲۸ ق)، در حساب و طب سرآمد زمان خود بوده و کتاب‌های «فوائد بهائیه فی قواعد حسابیه» و «مقدمه‌ای در طب» از او بر جای مانده است.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۲۵۷تا۲۶۱.</ref>

==آثار==

{{اصلی|فهرست آثار خواجه نصیر‌الدین طوسی}}

کتاب‌ها و رساله‌های علمی خواجه نصیرالدین طوسی در موضوعات گوناگون را بیش از ۱۸۴ عنوان دانسته‌اند.<ref> فرحات، اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی، ۱۳۸۹ش، ص۷۱.</ref> برخی محققان معتقدند که با توجه به زندگی اجباری وی در قلعه‌های اسماعیلیان، بسیاری از کتاب‌های او در وضعیت بد معیشتی نوشته شده است.{{مدرک}} خواجه نصیر، در مقدمه شرح اشارات، از رنج فراوان و غم روزافزونش هنگام تألیف کتاب نوشته است.<ref>نصیرالدین طوسی، شرح اشارات، ج۲، ص۱۴۶.</ref>  

*'''[[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید الاعتقاد]]''': این کتاب از زمان تألیف تاکنون از کتاب‌هایی است که در [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] شیعه در حوزه [[کلام اسلامی|کلام]] تدریس می‌شود.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵.</ref> خواجه نصیر در این کتاب کلام را با [[فلسفه اسلامی|فلسفه]] آمیخته و مسائل کلامی را به‌روش فلسفی حل کرده است.<ref>نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، ۱۴۰۷ق، مقدمه محقق، ص۷۱.</ref>  

* '''[[اساس الاقتباس (کتاب)|اساس الاقتباس]]''': این کتاب در موضوع منطق و به‌زبان فارسی است.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰.</ref> برخی این کتاب را پس از بخش منطق کتاب [[شفا (کتاب)|شفای]] بوعلی سینا، مهمترین کتابی دانسته‌اند که در این موضوع نگاشته شده است.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۴۲۰.</ref>  

*'''[[شرح اشارات|شرح الاشارات و التنبیهاتِ ابوعلی سینا]]''': این کتاب از متون درسی حکمت مَشّاء است.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، مقدمه مصحح، ص۵.</ref>  

*[[اخلاق ناصری (کتاب)|اخلاق ناصری]]: ترجمه کتاب [[تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (کتاب)|طهاره الاعراقِ]] ابن مسکویه به‌همراه اضافات.<ref>مدرسی رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین، ۱۳۵۴ش، ص۹.</ref>  

*[[آغاز و انجام (کتاب)|آغاز و انجام]]: این کتاب درباره مبدأ و [[معاد]] است که در آن مباحث مربوط به احوال [[قیامت]]، [[بهشت]] و [[جهنم]] به روش [[عرفان|عرفانی]] مطرح شده است.<ref>بخش فلسفه و کلام دایره المعارف بزرگ اسلامی، «آغاز وانجام»، ص۴۴۰.</ref>  

*[[تحریر اصول اقلیدس]]: کتاب «اصول الهندسه و الحساب» کتابی است که قریب سیصد سال قبل از میلاد توسط اقلیدس، ریاضى‌دان و منجم شهیر یونانى تصنیف شده است و یکى از متون درسى ریاضی‌دانان بوده است.<ref>رمضانی، مرورى بر آثار و تألیفات‏ علامه حسن زاده آملی، ۱۳۷۴ش، ص۱۱۷.</ref> خواجه طوسی بر پایه ترجمه‌های پیش از خود از این کتاب و مقایسه بین آنها، این اثر را تحریر و شرح نموده و اَشکال و گزاره‌های دیگری نیز بدان افزوده است.<ref>نگاه کنید به: متقی، حسین، «کتابشناسی اصول هندسه اقلیدس، با تأکید بر تحریر خواجه نصیرالدین طوسی» </ref>

*[[زیج ایلخانی (کتاب)|زیج ایلخانی]]: کتابی که احوال و حرکات ستارگان و مانند آن را که بوسیله رصد کردن آنها معلوم می‌شود، در آن ثبت می‌کنند.

*[[التذکرة فی علم الهیئة (کتاب)|التذکرة فی علم الهیئة]]: این کتاب به‌گفته [[حاجی خلیفه]] خلاصه‌‌ای از مسائل این فن و براهین مربوط به آن است.<ref>ویده‏‌مان، آیلهارد، «خواجه نصیرالدین طوسى»‏، ۱۳۹۱ش، ص۳۲</ref>

==پانویس==

{{پانویس2}}

*آژند، یعقوب، «کارکرد دو سویه کتابخانه در دوره‌ مغولان ایران کتاب‌آرایی و کتابداری»، تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، ش۳۸، بهار۱۳۸۱ش.

*امین، سید حسن، «خواجه نصیرالدین طوسی و نقش او در گسترش تشیع و حفظ آثار اسلامی»، ترجمه مهدی زندیه، شیعه شناسی، ش۵، بهار ۱۳۸۳ش.

*آق سرائی، محمود بن محمود، مسامرة الاخبار، تهران، اساطیر، ۱۳۶۲ش.

*ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم، منهاج السنة النبویة في نقض کلام الشیعة القدریة، السعودیة، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ۱۴۰۶ق.

*ابراهیمی دینانی، غلامحسین، «سخنرانی در سرای اهل قلم»، روزنامه جام جم، ۶ بهمن ۱۳۸۹، صفحه۱۱

*ایزدی، حسین و مطهر‌ه‌سادات احمدپناه، «مذهب خواجه نصیر الدین طوسی و تأثیر آن بر تعامل وی با اسماعیلیان نزاری»، تاریخ اسلام، ش۴۱و۴۲، بهار و تابستان ۱۳۸۹ش.

* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، تحقیق دکتر عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، مصر، هجر للطباعة والنشر والتوزیع والاعلان، ۱۹۹۷م.

* الامین، حسن، الاسماعیلیون و المغول و نصیرالدین الطوسی، قم، مؤسسة دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م.

* بخش فلسفه و کلام دایره المعارف بزرگ اسلامی، «آغاز وانجام»، در دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، تهران، نشر مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۷ش.

* حسن‌زاده آملى، حسن، هزار و یک کلمه، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، ۱۳۸۱ش.

* خسروپناه، عبدالحسین، «خواجه نصیر مؤسس کلام فلسفی»، در [http://www.irip.ir/Home/Single/110 پایگاه موسسه حکمت و فلسفه ایران]

* دفتری، فرهاد، «نصیرالدین طوسى و اسماعیلیان دوره الموت»‏، ترجمه فاطمه رحیمی، در مجموعه مقالات استاد بشر: پژوهش‏‌هایى در زندگى، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسى، تهران، مرکز پژوهشى میراث مکتوب، ۱۳۹۱ش.

* فرحات، هانى، اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی، ترجمه غلامرضا جمشیدنژاد، تهران، مرکز پژوهشى میراث مکتوب، ۱۳۸۹ش.

* معصومى همدانى، حسین، استاد بشر: پژوهش‏هایى در زندگى، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسى، تهران، مرکز پژوهشى میراث مکتوب، ۱۳۹۱ش.

* نصیرالدین طوسى، محمد بن محمد، تنسوخ‌نامه ایلخانى، تصحیح محمدتقى‏ مدرس رضوى، تهران، اطلاعات، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.

* ویده‏‌مان، آیلهارد، «خواجه نصیرالدین طوسى»‏، ترجمه سارا حاج‌حسینی، در مجموعه مقالات استاد بشر: پژوهش‏‌هایى در زندگى، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسى، تهران، مرکز پژوهشى میراث مکتوب، ۱۳۹۱ش.

==پیوند به بیرون==

* [https://www.andisheqom.com/fa/Article/View/11000308 زندگی نامه خواجه نصیر الدین، عبدالوحید وفایی.]

* [http://library.tebyan.net/film/Viewer/Text/79301/1 خواجه نصیر الدین طوسى و اسماعیلیان، حمید ملک‌مکان.]

{{کتاب های اخلاقی شیعه}}

  | توضیحات =