جنگ جمل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جنگ جَمَل'''، نخستین جنگ دوره [[خلافت]] [[امام علی(ع)]] که توسط گروهی به رهبری [[عایشه]] همسر [[پیامبر اسلام(ص)]]، و [[طلحه]] و [[زبیر]] علیه [[امام علی(ع)]] به راه افتاد. این جنگ در [[سال ۳۶ هجری قمری|سال ۳۶ قمری]] و در اطراف [[بصره]] رخ داد. عایشه و همراهانش این جنگ را به بهانه خون‌خواهی [[عثمان]] به راه‌ انداختند. عایشه در این نبرد حضور داشت و بر شترِ نرِ سرخ‌مویی سوار بود و علت نامگذاری این جنگ به جمل (شتر نر) همین است. این جنگ که نخستین جنگ داخلی [[مسلمانان]] محسوب می‌شود با پیروزی سپاه امام علی و کشته شدن طلحه و زبیر و بازداشت عایشه و فرستادن او به [[مدینه]] به اتمام رسید.

از آنجا که سران سپاه جمل با امام علی به‌عنوان [[خلیفه]]، [[بیعت]] کرده و سپس بیعت خود را شکسته و وارد جنگ شده بودند، به [[ناکثین]] (بیعت‌شکنان) معروف شدند و این جنگ نیز جنگ با ناکثین نامیده شد.

جنگ جمل باعث انتقال مرکزیت خلافت مسلمین از [[مدینه]] به [[کوفه]] در [[عراق]] شد و به‌علت بروز درگیری بین چند تن از [[صحابه]] و شخص خلیفه، زمینه‌ای برای ظهور برخی نظریه‌های جدید [[کلام|کلامی]] و [[فقه|فقهی]] میان مذاهب اسلامی در باب سیاست گشت.

جنگ جمل، اولین جنگ دوران امام علی(ع)،<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۸۸ش، ص۴۲.</ref> و نخستین جنگ میان دو گروه مسلمان بود<ref>دلشاد تهرانی، سودای پیمان‌شکنان، ۱۳۹۴ش، ص۱۴.</ref> نبرد در [[۱۰ جمادی الاولی]]<ref>شیخ مفید، الجمل والنصرة، ۱۳۷۴ش، ص۳۳۶؛ مسعودی‌، مروج الذهب، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۵۱؛ یعقوبی‌، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج‌۲، ص‌۱۸۲.</ref> یا به روایتی دیگر در نیمه [[جمادی‌الثانی]] [[سال ۳۶ هجری قمری|سال ۳۶ قمری]]<ref>طبری، تاريخ الامم و الملوک، ۱۹۷۰م، ج‌۴، ص‌۵۰۱.</ref>، بین سپاه [[امام علی(ع)]] و اصحاب جمل ([[طلحه]]، [[زبیر]] و [[عایشه]])، در نزدیکی [[بصره]] آغاز شد.<ref>بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ش، ج۳، ص۴۱؛ حموی‌، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ذیل کلمه «خُرَیبَة»؛ سمعانی، الأنساب، ۱۴۰۰ق، ج۱۲، ص۱۸۰.</ref> جنگ،‌ به هنگام ظهر آغاز شد و تا غروب آفتاب ادامه داشت<ref>بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ش، ج۳، ص۳۸.</ref> و به شکست اصحاب جمل انجامید.<ref>بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ش، ج۳، ص۳۷.</ref> [[امام علی(ع)]] پس از جنگ جمل، در ۱۲ رجب ۳۶ هجری وارد [[کوفه]] شد و در آنجا سکونت گزید.<ref>دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۳۰ق، ص۱۵۴.</ref> [[امام علی(ع)]] در [[خطبه شقشقیه]]، به پیمان‌شکنی عده‌ای در دوران خلافت خود اشاره کرده است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۰۰.</ref> [[ابن ابی الحدید]]، در [[شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)|شرح نهج البلاغه]]، پیمان‌شکنان یا ناکثین را اصحاب جمل دانسته و روایتی را نقل کرده که بر اساس آن، [[حضرت محمد(ص)]] به [[امام علی(ع)]] خبر داده است که با ناکثین و قاسطین و مارقین خواهد جنگید.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۲۰۱.</ref>

سپاه طلحه و زبیر در حالی آماده جنگ شد که [[عایشه]]، همسر پیامبر، بر شتری سوار شده و پیشاپیش صفوف سربازان پیش می‌رفت.<ref>بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ش، ج۳، ص۳۵-۳۶؛ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۳۰ق، ص۱۴۹.</ref> این نبرد به همین دلیل جنگ جمل نامیده شد.<ref>مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ص۳۹۰-۳۹۱.</ref> هزینه جنگ جمل از سوی [[یعلی بن منیة]] و [[عبدالله بن عامر]] تامین شد؛<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۰۷؛ </ref> یعلی بن منیة، حاکم صنعا در دوره [[عثمان بن عفان|عثمان]]، با ۶۰۰ شتر به همراه ۶۰۰ هزار درهم<ref>ابن كثیر، البداية والنهاية، ۱۳۹۸ق، ج۷، ص۲۳۰.</ref> و همچنین [[عبدالله بن عامر]]،<ref>ابن كثیر، البداية والنهاية، ۱۳۹۸ق، ج۷، ص۲۳۰.</ref> حاکم [[بصره]] در زمان [[عثمان بن عفان|عثمان]]، با اموالی که برخی منابع تاریخی آن را «فراوان» توصیف کرده<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۰۷.</ref> و برخی دیگر آن را ۴۰۰ هزار درهم دانسته‌اند، به ناکثین کمک کردند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۵۷.</ref> فرمانده اصلی لشکر اصحاب جمل، زبیر دانسته شده است.<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۳۲۴.</ref>

برخی منابع، کشته‌شدگان اصحاب جمل از بصره را دو هزار و پانصد نفر دانسته‌اند که ۱۳۵۰ تن از قبیله ازد و ۸۰۰ نفر از قبیله بنی ضبه بوده‌اند.<ref>بلاذری، جمل من أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ش، ج۳، ص۵۸.</ref> در روایات دیگر، شمار کشته‌های اصحاب جمل از شش هزار تا ۲۵ هزار تن ذکر شده است<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۷۱؛ خلیفة ‌بن خیاط‌، تاریخ خلیفة بن خیاط، ۱۴۱۵ق، ص‌۱۱۲؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۹۷۰م، ج۴، ص‌۵۳۹؛ ابن أعثم كوفي، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص‌۴۸۷-۴۸۸.</ref> و این تعداد در سپاه امام علی (ع)، در منابع مختلف از ۴۰۰ تا ۵ هزار نفر ذکر شده است.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۷۱؛ خلیفة ‌بن خیاط‌، تاریخ خلیفة بن خیاط، ۱۴۱۵ق، ص‌۱۱۲؛ ابن أعثم كوفي، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص‌۴۸۷.</ref>

بر اساس گزارش‌های تاریخی، هشتاد تن از شرکت‌کنندگان در جنگ بدر، و ۱۵۰۰ نفر از اصحاب پیامبر (ص) در سپاه امام علی (ع) جنگیده‌اند.<ref>شیخ طوسی، الأمالي، ۱۳۸۰ش، ص۱۰۰۱؛ التميمي المغربي، شرح الأخبار، ۱۴۳۱ق، ص۴۰۱.</ref> برخی از چهره‌های برجسته در سپاه امام علی(ع) عبارتند از [[ابو ایوب انصاری]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۶۱.</ref> [[خزیمة بن ثابت]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۶۱.</ref> [[عبیدالله بن عباس]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۶۱.</ref> [[محمد بن حنفیه]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ۱۴۱۶ق، ص۶۱.</ref> [[عبدالله بن جعفر طیار]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۶۱.</ref> [[عمار بن یاسر]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ۱۴۱۶ق، ص۳۵۹.</ref> [[عثمان بن حنیف]]،<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۲۶.</ref> عدیّ بن حاتم،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ۱۴۱۶ق، ص۲۳۲.</ref> [[عمرو بن حمق]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۳۲۰.</ref> جاریة بن قدامة، [[حجر بن عدی]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۳۲۰.</ref> [[زید بن صوحان]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۲۳۲و۳۲۰.</ref> [[صعصعة بن صوحان]]، [[مالک اشتر]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۳۵۹.</ref> [[شریح بن هانی]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۳۱۹.</ref> [[محمد بن ابی بکر]]<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۳۱۹.</ref> و [[محمد بن حنفیه]].<ref>دلشاد تهرانی، سودای پیمان‌شکنان، ۱۳۹۴ش، ص۱۵۷.</ref> چهره‌های سرشناس در سپاه اصحاب جمل هم عبارتند از [[مروان بن حکم]]،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش ص۳۲۴.</ref> عبدالله بن عامر،<ref>شیخ مفید، الجمل و النصره، ۱۳۷۴ش، ص۳۲۴.</ref> یعلی بن منیة، کعب بن سور، عمیرة بن یثربی، و سعد بن سود.<ref>دلشاد تهرانی، سودای پیمان‌شکنان، ۱۳۹۴ش، ص۱۵۸.</ref>