بست‌نشینی: تفاوت میان نسخه‌ها

مواجهه حکومت‌ها با بست‌نشینی متفاوت بود. برخی بست‌نشینی را گسترش دادند و در مقابل برخی آن‌را محدود و یا ممنوع کردند. امروزه مفهوم بست‌نشینی جای خود را به مفاهیمی مانند [[تحصن]]، [[اعتصاب]] و [[پناهندگی]] داده است. بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بست‌نشینی در تاریخ [[ایران]]، در دوره [[مشروطیت|نهضت مشروطیت]] در زمان [[قاجاریه]] انجام شد.

برای بست‌نشینی، اماکن مذهبی بیشترین مراجعه‌کننده را داشتند و پس از آن، خانه بزرگان کشوری و اشخاصی که به هر دلیل نزد شاهان محترم بودند، قرار داشت؛ اما با گسترش زمان، مکان‌های دیگری از جمله سفارتخانه‌ها، خانه سفیران، توپخانه‌ها و حتی اصطبل سلطنتی نیز مورد توجه قرار گرفت.

بست‌نشینی ورود به حریم بست، پناه گرفتن و اقامت در آن بود.<ref>متین، «بست»، ج۱۲، ص۱۰۵.</ref> بست‌نشین که با عناوینی مانند پناهنده، دادخواه و تحت الحمایه نیز شناخته می‌شود، افرادی بودند که با انگیزه‌های دادخواهی، فرار از مجازات و... در مکان خاصی پناهنده شده و در آنجا بست می‌نشستند.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۳.</ref>  

پاسخ ملا علی کنی: {{-}} '''«گمانم این است دولت باب عدالت را باز نماید، تا جمیع ابواب بسته شود»'''<ref>[http://www.iichs.ir/News-132/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/?id=132 معینی، «نگاهی به سنت بست‌نشینی در ایران».]</ref>|تاریخ بایگانی| منبع =| تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = ۱۴px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}برخی معتقدند بست‌نشینی در ابتدا وسیله‌ای برای طلب [[شفاعت]] و رهایی از خشم خداوند بود، اما با گذشت زمان دامنه آن از امور [[آخرت|اخروی]] و معنوی به مسائل اجتماعی تسری یافت.<ref>قصابیان، «تاریخچه بست و بست‌نشینی در مشهد»، ص۲۲۴.</ref>

بست‌نشینی گاه به صورت فردی و گاه بصورت جمعی با هدف و انگیزه‌ای مشترک انجام می‌شد و در این شکل به صورت اعتصاب بروز پیدا می‌کرد.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۴.</ref> اصطلاح «بست‌نشینی» امروزه مفهوم تاریخی خود را از دست داده<ref>قصابیان، «تاریخچه بست و بست‌نشینی در مشهد»، ص۲۲۳.</ref> و تحت مفاهیمی مانند تحصن، و پناهندگی بروز پیدا می‌کند<ref>فرهنگی، «بست و بست‌نشینی (تاریخچه)»، ج۳، ص۳۹۶.</ref>

محققان زمان پیدایش بست‌نشینی را نامشخص دانسته‌اند، اما معتقدند از دیرباز میان پیروان [[ادیان]] و فرهنگ‌های مختلف، مفاهیمی شبیه بست‌نشینی وجود داشته است.<ref>قصابیان، «تاریخچه بست و بست‌نشینی در مشهد»، ص۲۲۳.</ref>

نمونه اولیه بست‌نشینی مذهبی اسلامی در [[مکه]] بود. انسان‌ها در این شهر در امان هستند. این حکم، بعدها به مکان‌های مقدس دیگر همانند [[حرم|حرم امامان]] و [[امامزاده|امامزادگان]]، [[خانقاه|خانقاه‌ها]] و تکیه‌ها و... سرایت کرد.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۵.</ref> با گذشت زمان برخی بست‌نشینی‌ها در سفارت‌خانه‌ها نیز انجام شد. این بست‌نشینی با مخالفت‌هایی همراه بود.<ref>نجفی، «گزیدۀ واژه‌های تخصصی اندیشۀ سیاسی و تاریخ تحولات ایران و اسلام»، ص۷۵.</ref> از [[ناصرالدین شاه]] نقل شده که برای این‌که مردم برای بست‌نشینی به سفارتخانه‌ها نروند، اماکن بسیاری را بست قرار داد.<ref>تهرانی، «بست‌نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۴.</ref>

بست‌نشینی در کنار امتیازاتی که برای مردم داشت، گاه مورد سوء استفاده قرار می‌گرفت. به همین جهت در دوره‌ای قانونی وضع شد و از بست‌نشینی قاتلان، اشرار و افراد مفسد جلوگیری به عمل آمده و منعی برای دستگیری آن‌ها با وجود بست‌نشینی وجود نداشت.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۶.</ref> برخی مواقع نیز شاه، حرمت بست را شکست بدون این‌که مورد مذمت مردم قرار گیرد و احساسات مردم از آن رنجیده شده باشد.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۱۰.</ref>

 

رونق و اوج بست‌نشینی در [[دوره قاجار]] بود<ref>متین، «بست»، ج۱۲، ص۱۰۵.</ref> که بزرگ‌ترین بست‌ها در [[مشروطیت|زمان مشروطه]] شکل گرفت و تحولات مهمی را شکل داد.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۹.</ref> با به سلطنت رسیدن [[رضاشاه پهلوی]] بست‌نشینی و تحصن ممنوع شد.<ref>[https://www.isna.ir/news/96082414875/%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86 «بست‌نشینان»]</ref> در نهایت و با گذشت زمان، بست‌نشینی جای خود را به مفاهیمی مانند تحصن و پناهندگی داد.<ref>متین، «بست»، ج۱۲، ص۱۰۸.</ref>

براساس فتوای فقهاء اگر شخص مجرمی که [[حد]] یا [[تعزیر]] بر او واجب شده، به [[مکه]] پناه ببرد، در آنجا به او نمی‌توان متعرض شد؛ بلکه باید جلوی رسیدن غذا و آب به او را گرفت تا از آنجا خارج شود و سپس حکم بر او اجرا شود.<ref>«التجاء» موسوعه الفقه الاسلامی، ج۱۶، ص۳۱۷.</ref> فقهاء آیه «وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً؛ و هر که وارد آن شود، در امان است»<ref>سوره آل‌عمران، آیه۹۷.</ref> را به عنوان دلیل بر این مطلب ذکر کرده‌اند.<ref>«التجاء» موسوعه الفقه الاسلامی، ج۱۶، ص۳۱۷.</ref> در اینکه [[حرم پیامبر(ص)]] و [[اهل‌بیت]] مانند مکه هستند، اختلاف وجود دارد.<ref>«التجاء» موسوعه الفقه الاسلامی، ج۱۶، ص۳۱۷.</ref> در غیر از این موارد، قانون مدونی برای بست‌نشینی یا مفاهیم مشابه آن، وجود ندارد، اما در گذر زمان و علت‌های مختلفی از جمله اعتقادات مذهبی، باورهای عمومی، فشارهای داخلی و خارجی، بست‌نشینی و حفظ حرمت آن به تدریج در میان مردم به صورت عرف در آمد، چنانکه شکستن بست عملی غیر عادی، غیر اخلاقی و حتی غیر قانونی تلقی شد.<ref>متین، «بست»، ج۱۲، ص۱۰۷.</ref>

 

رسیدگی به خواسته بست‌نشین در دوره‌های مختلف، متفاوت بود. در برخی دوره‌ها بست‌نشین اگر [[ظلم|ظالم]] بود، در حکمش تسهیل می‌شد تا از بست خارج شود و اگر مظلوم بود به خواسته‌اش رسیدگی می‌شد.<ref>تهرانی، «بست‌نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۴.</ref> اما در برخی مواقع، بست‌نشینی مانع اجرای [[عدالت]] شمرده می‌شد؛ زیرا فرد خاطی با انجام عملی غیر قانونی برای فرار از مجازات از بست‌نشینی استفاده می‌کرد که این در تضعیف عدالت تاثیرگذار بود.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۵.</ref>

یکی از نشانه‌های بست‌نشینی، زنجیر بزرگی بود که آن‌را آویزان می‌کردند تا علامتی برای بست بود.<ref>فرهنگی، «بست و بست‌نشینی (تاریخچه)»، ج۳، ص۳۹۷.</ref>

مکان‌های مذهبی در دوره‌های مختلف برای بست‌نشینی تغییر می‌کرد.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۶.</ref> برخی معتقدند بست تنها در مکه مجاز بوده و به هیچ‌یک از اماکن دیگر سرایت نمی‌کند.<ref>تهرانی، «بست‌نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۴.</ref> اماکن مذهبی، بیشترین مراجعه‌کننده را برای بست‌نشینی داشتند و پس از آن، خانه بزرگان کشوری و اشخاصی که نزد شاه منزلتی داشتند، قرار داشت. اما با گسترش زمان، سفارتخانه‌ها، اصطبل سلطنتی، طویله صاحب منصبان، طویله زنان شاه، خانه سفیران اروپایی، توپخانه‌ها و... مورد توجه قرار گرفتند.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۷.</ref>

بست‌نشینی در اصطبل شاه و مانند آن را به این جهت دانسته‌اند که فرد بست‌نشین خود را پشیمان و خوار و خفیف نشان می‌داد تا شاه او را مورد عفو قرار دهد.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۴۰.</ref> برخی نیز معتقدند بست‌نشینی در اصطبل به جهت این اعتقاد بود که اگر کسی به حرمت پناهگاه اسبی تعرض کند، هیچ‌گاه اسب وی را در جنگ، به پیروزی نمی‌رساند.<ref>فرهنگی، «بست و بست‌نشینی (تاریخچه)»، ج۳، ص۳۹۷.</ref>

* [[سید جمال الدین اسدآبادی]] در ۱۳۰۸ق در [[حرم حضرت عبدالعظیم]] بست نشست<ref>قرائتی، «نقش اماکن مذهبی در گفتمان‌های اجتماعی و سیاسی دوره قاجار؛ بررسی موردی تهران»، ص۱۸۳.</ref> و در طول هفت ماهی که در آنجا بود جلساتی برگزار می‌کرد و علیه حکومت قاجار سخنرانی می‌کرد.<ref>فرهنگی، «بست و بست‌نشینی (تاریخچه)»، ج۳، ص۳۹۸.</ref> در نهایت به دستور ناصرالدین شاه، او را با تحقیر فراوان از بست‌نشینی خارج کرده در بازار گرداندند و سپس تبعید کردند.<ref>امین، «نظام قضایی ایران از آغاز قاجار تا انقلاب مشروطیت»، ص۶۵.</ref>

* بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بست‌نشینی در تاریخ ایران را در [[مشروطیت|دوره نهضت مشروطیت]] و درخواست عدالت‌خانه در زمان [[مظفرالدین شاه]] دانسته‌اند.<ref>متین، «بست»، ج۱۲، ص۱۰۷.</ref> در [[تیر]] ۱۲۸۴ش تعدادی از علمای تهران به همراه بسیاری از مردم که جمعیت چند هزار نفری را تشکیل می‌دادند، به [[قم]] رفته و در [[حرم حضرت معصومه]] بست نشستند تا شاه را به تاسیس عدالت‌خانه مجاب کنند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%D8%A8%D8%B1%DB%8C__a-36631.aspx زندی، «مهاجرت کبری».]</ref> پس از هجرت علماء به قم، بسیاری از مردم تهران به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شدند تا هم در مقابل حکومت امنیت داشته باشند و هم حکومت خواسته‌های آنان را بپذیرد<ref>تهرانی، «بست‌نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۶.</ref> در مورد تعداد بست‌نشینان در سفارت انگلیس آمار متفاوتی وجود دارد که برخی آنان را تا بیست هزار نفر برشمرده‌اند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%D8%A8%D8%B1%DB%8C__a-36631.aspx زندی، «مهاجرت کبری».]</ref>

* [[شیخ فضل‌الله نوری]] هم در جریان دعوای مشروعه‌خواهان و مشروطه‌خواهان مدتی را در اعتراض به آنچه انحراف مشروطه‌خواهان خوانده می‌شد در [[حرم حضرت عبدالعظیم]] تحصن کرد و در جریان این بست‌نشینی نقطه نظرات خود را در نوشته‌هایی که به لوایح شیخ فضل الله معروف شد، منتشر کرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/96082414875/%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86 «بست‌نشینان»]</ref>

* در [[صفر]] ۱۳۲۶ق بسیاری از نظامیان خراسان در [[حرم امام رضا(ع)]] به جهت یک‌سال حقوق عقب افتاده خود دست به بست‌نشینی زدند.<ref>آذری خاکستر، «روایتی از بست و بست‌نشینی در حرم مطهر رضوی»، ص۸.</ref>