بست‌نشینی: تفاوت میان نسخه‌ها

برای بست‌نشینی، اماکن مذهبی بیشترین مراجعه کننده را داشتند و پس از آن، خانه بزرگان کشوری و اشخاصی که به هر دلیل نزد شاه محترم بودند، قرار داشت. اما با گسترش زمان، مکان‌های دیگری از جمله سفارتخانه‌ها، اصطبل سلطنتی، خانه سفیران، توپخانه‌ها و ... مورد توجه قرار گرفت.

بست‌نشینی ورود به حریم بست، پناه گرفتن و اقامت در آن بود.<ref>متین، «بست»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، ص۱۰۵.</ref> بست‌نشین که با عناوینی مانند پناهنده، دادخواه و تحت الحمایه نیز شناخته می‌شود، افرادی بودند که با انگیزه‌های دادخواهی، فرار از مجازات و ... در مکان خاصی پناهنده شده و در آنجا بست می‌نشستند.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۳.</ref>  

هدف از بست‌نشینی در واقع برآورده شدن خواسته و گاه به مصالحه کشاندنِ طرف مقابل بود.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۵.</ref> بست‌نشینی به عنوان یک اعتراض خیلی سریع از سوی گروه‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفت.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۸.</ref>{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = نامه [[ناصرالدین شاه]] خطاب به [[ملاعلی کنی]]:{{-}}«شما که رئیس علما هستید حکم بدهید به رفع بست نشینی و آنرا مهمل گذارید.»{{-}}

پاسخ ملا علی کنی: {{-}} '''«گمانم این است دولت باب عدالت را باز نماید، تا جمیع ابواب بسته شود»'''<ref>[http://www.iichs.ir/News-132/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/?id=132 معینی، «نگاهی به سنت بست نشینی در ایران».]</ref>|تاریخ بایگانی| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}برخی معتقدند بست‌نشینی در ابتدا وسیله‌ای برای طلب [[شفاعت]] و رهایی از خشم خداوند بود، اما با گذشت زمان دامنه آن از امور [[آخرت|اخروی]] و معنوی به مسائل اجتماعی تسری یافت.<ref>قصابیان، «تاریخچه بست و بست نشینی در مشهد»، ص۲۲۴.</ref>

بست‌نشینی گاه به صورت فردی و گاه بصورت جمعی با هدف و انگیزه‌ای مشترک انجام می‌شد و در این شکل به صورت اعتصاب بروز پیدا می‌کرد.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۴.</ref> اصطلاح «بست‌نشینی» امروزه مفهوم تاریخی خود را از دست داده <ref>قصابیان، «تاریخچه بست و بست نشینی در مشهد»، ص۲۲۳.</ref> و تحت مفاهیمی مانند تحصن، و پناهندگی بروز پیدا می‌کند<ref>فرهنگی، «بست و بست‌نشینی (تاریخچه)»، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۳۹۶.</ref>

محققان زمان پیدایش بست‌نشینی را نامشخص دانسته‌اند، اما معتقدند از دیرباز میان پیروان [[ادیان]] و فرهنگ‌های مختلف، مفاهیمی شبیه بست‌نشینی وجود داشته است.<ref>قصابیان، «تاریخچه بست و بست نشینی در مشهد»، ص۲۲۳.</ref>

نمونه اولیه بست‌نشینی مذهبی اسلامی در [[مکه]] بود. انسان‌ها در این شهر در امان هستند. این حکم، بعدها به مکان‌های مقدس دیگر همانند [[حرم|حرم امامان]] و [[امامزاده|امامزادگان]]، [[خانقاه|خانقاه‌ها]] و تکیه‌ها و ... سرایت کرد.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۵.</ref> با گذشت زمان برخی بست‌نشینی‌ها در سفارت‌خانه‌ها نیز انجام شد. این بست‌نشینی با مخالفت‌هایی همراه بود.<ref>نجفی، «گزیده‌ی واژه‌های تخصصی اندیشه‌ی سیاسی و تاریخ تحولات ایران و اسلام»، ص۷۵.</ref> از [[ناصرالدین شاه]] نقل شده که برای این‌که مردم برای بست‌نشینی به سفارتخانه ها نروند، اماکن بسیاری را بست قرار داد.<ref>تهرانی، «بست نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۴.</ref>

[[حاج میرزا آقاسی]] صدراعظم [[محمد شاه قاجار]]، بست‌نشینی را محدود کرد و تنها در سه مکان اجازه بست‌نشینی داد.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۵.</ref> [[امیرکبیر]] نیز در دوران صدارت خود بست‌نشینی را بصورت کامل لغو کرد و عملا مصونیتی برای بست‌نشینان وجود نداشت.<ref>خوش افتخار، «اصلاحات قضایی امیر کبیر»، ص۵.</ref> این دستور امیرکبیر با وجود موافقت [[نماز جمعه|امام جمعه تهران]]، با مخالفت‌های شدیدی در شهرهای دیگر مواجه گردید.<ref>الگار، نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، ۱۳۵۶ش، ص۱۸۹.</ref>  

رونق و اوج بست‌نشینی در [[دوره قاجار]] بود<ref>متین، «بست»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، ص۱۰۵.</ref> که بزرگ‌ترین بست‌ها در [[مشروطیت|زمان مشروطه]] شکل گرفت و تحولات مهمی را شکل داد.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۹.</ref> با به سلطنت رسیدن [[رضاشاه پهلوی]] بست‌نشینی و تحصن ممنوع شد.<ref>[https://www.isna.ir/news/96082414875/%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86 «بســت‌نشـــینـان»]</ref> در نهایت و با گذشت زمان، بست‌نشینی جای خود را به مفاهیمی مانند تحصن و پناهندگی داد.<ref>متین، «بست»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، ص۱۰۸.</ref>

براساس فتوای فقهاء؛ اگر شخص مجرمی که [[حد]] یا [[تعزیر]] بر او است؛ به [[مکه]] پناه ببرد، در آنجا به او نمی‌توان متعرض شد؛ بلکه باید جلوی رسیدن غذا و آب به او را گرفت تا اینکه از آنجا خارج شود و سپس حکم بر او انجام شود.<ref>«التجاء» موسوعه الفقه الاسلامی، ج۱۶، ص۳۱۷.</ref> فقهاء آیه «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً؛ و هر كه وارد آن شود، در امان است»<ref>سوره آل‌عمران، آیه۹۷.</ref> را به عنوان دلیل بر این مطلب ذکر کرده‌اند.<ref>«التجاء» موسوعه الفقه الاسلامی، ج۱۶، ص۳۱۷.</ref> در اینکه [[حرم پیامبر(ص)]] و [[اهل‌بیت]] به مانند مکه می‌باشند اختلاف وجود دارد.<ref>«التجاء» موسوعه الفقه الاسلامی، ج۱۶، ص۳۱۷.</ref> در غیر از این موارد، قانون مدونی برای بست‌نشینی یا مفاهیم مشابه آن، وجود ندارد، اما در گذر زمان، و علت‌های مختلفی از جمله اعتقادات مذهبی، باورهای عمومی، فشارهای داخلی و خارجی، بست‌نشینی و حفظ حرمت آن به تدریج در میان مردم به صورت عرف در آمد، چنانکه شکستن بست عملی غیر عادی، غیر اخلاقی و حتی غیر قانونی تلقی شد.<ref>متین، «بست»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، ص۱۰۷.</ref>

رسیدگی به خواسته بست‌نشین در دوره‌های مختلف، متفاوت بود. در برخی دوره‌ها بست‌نشین اگر [[ظلم|ظالم]] بود، در حکمش تسهیل می‌شد تا از بست خارج شود و اگر مظلوم بود به خواسته‌اش رسیدگی می‌شد.<ref>تهرانی، «بست نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۴.</ref> اما در برخی مواقع، بست نشینی مانع اجرای [[عدالت]] شمرده می‌شد؛ زیرا فرد خاطی با انجام عملی غیر قانونی برای فرار از مجازات از بست‌نشینی استفاده می‌کرد که این در تضعیف عدالت تاثیرگذار بود.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۵.</ref>

مکان‌های مذهبی در دوره‌های مختلف برای بست‌نشینی تغییر می‌کرد.<ref>کالمرد، «بست و بست‌نشینی»، ص۲۰۶.</ref> برخی معتقدند بست تنها در مکه مجاز بوده بوده و در هیچ یک از اماکن دیگر این حکم سرایت نمی‌کند.<ref>تهرانی، «بست نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۴.</ref> اماکن مذهبی، بیشترین مراجعه کننده را برای بست‌نشینی داشتند و پس از آن، خانه بزرگان کشوری و اشخاصی که نزد شاه منزلتی داشتند، قرار داشت. اما با گسترش زمان، سفارتخانه‌ها، اصطبل سلطنتی، طویله صاحب منصبان، طویله زنان شاه، خانه سفیران اروپایی، توپخانه‌ها و ... مورد توجه قرار گرفتند.<ref>خوش افتخار، «بست و بست‌نشینی در دوره قاجار»، ص۳۷.</ref>

* بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بست‌نشینی در تاریخ ایران را در [[مشروطیت|دوره نهضت مشروطیت]] و درخواست عدالت‌خانه در زمان [[مظفرالدین شاه]] دانسته‌اند. <ref>متین، «بست»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، ص۱۰۷.</ref> در [[تیر]] ۱۲۸۴ش تعدادی از علمای تهران به همراه بسیاری از مردم که جمعیت چند هزار نفری را تشکیل می‌دادند، به [[قم]] رفته و در [[حرم حضرت معصومه]] بست نشستند تا شاه را به تاسیس عدالت‌خانه مجاب کنند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%D8%A8%D8%B1%DB%8C__a-36631.aspx زندی، «مهاجرت کبری».]</ref> پس از هجرت علماء به قم، بسیاری از مردم تهران به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شدند تا هم در مقابل حکومت امنیت داشته باشند و هم حکومت خواسته‌های آنان را بپذیرد<ref>تهرانی، «بست نشینی در سفارت انگلیس»، ص۶۶.</ref> در مورد تعداد بست‌نشینان در سفارت انگلیس آمار متفاوتی وجود دارد که برخی آنان را تا بیست هزار نفر برشمرده‌اند.<ref>[http://pajoohe.ir/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%D8%A8%D8%B1%DB%8C__a-36631.aspx زندی، «مهاجرت کبری».]</ref>

* [[شیخ فضل‌الله نوری]] هم در جریان دعوای مشروعه‌خواهان و مشروطه‌خواهان مدتی را در اعتراض به آنچه انحراف مشروطه‌خواهان خوانده می شد در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کرد و در جریان این بست‌نشینی نقطه نظرات خود را در نوشته‌هایی که به لوایح شیخ فضل الله معروف شد، منتشر کرد.<ref>[https://www.isna.ir/news/96082414875/%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86 «بســت‌نشـــینـان»]</ref>

* استوار، امیرحسن، «طرح بست نشینی و تحصن دی ۵۷»، مجله حافظ، شماره۵۰، اردیبهشت ۱۳۸۷ش.

* [https://www.isna.ir/news/96082414875/%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%86 «بســت‌نشـــینـان»، سایت ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۴آبان۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید:۲آذر ۱۳۹۸ش.]

* پروشانی، ایرج، «بست و بست‌نشینی (واژه)»، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ۱۳۷۸ش.

* تهرانی، محمدعلی، «بست نشینی در سفارت انگلیس»، مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره۲۷۷ و ۲۷۸، مهر و آبان ۱۳۸۹ش.

* قصابیان، محمدرضا، «تاریخچه بست و بست نشینی در مشهد»، مجله مشکوة، شماره ۶۰-۶۱، پاییز و زمستان۱۳۷۷ش.

* [http://www.iichs.ir/News-132/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A8%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/?id=132 معینی، محمد، «نگاهی به سنت بست نشینی در ایران»، سایت موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازدید: ۲آذر ۱۳۹۸ش.]

* نجفی، موسی، «گزیده‌ی واژه‌های تخصصی اندیشه‌ی سیاسی و تاریخ تحولات ایران و اسلام»، مجله فرهنگ، شماره۲۷-۲۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.