آیه زکات: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه اطلاعات آیه

| موضوع =[[فقه|فقهی]]

|درباره=موارد مصرف زکات(مستحقین هشتگانه زکات)

[[آیه]] ۶۰ [[سوره توبه]] را آیه زکات نامیده‌اند؛<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به : طوسی، الخلاف،‌ ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۹۷؛ محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۷۷ و ۶۳۲؛ فخر رازی، تفسیر کبیر،‌ ۱۴۲۰ق، ج۲۰، ص۳۲۸.</ref> زیرا در این آیه موارد مصرف [[زکات]] مشخص شده است.<ref>سرمدی،‌ «آیه زکات»، ص۱۰۱؛ معینی، «آیه زکات»، ص۹۰.</ref> زکات به‌معنای وجوب پرداخت اندازه معینی از اموال خاص است که به حد نصابی خاص رسیده باشد.<ref>نجفی،‌ جواهر الکلام، بیروت، ج۱۵، ص۲و۳.</ref>  

برخی آیه ۱۰۳ سوره توبه را چنانکه در روایات هم آمده،<ref>کلینی،‌ الکافی، ‌۱۴۰۷، ج۳، ص۴۹۷؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق،‌ ج۲، ص۱۳.</ref> آیه زکات نامیده‌اند.<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۶۳، ج۶، ص۱۱،‌ج۹، ص۱۰۶؛ قرطبی، الجامع، ۱۳۶۴ش، ج۷،‌ ص۱۰۰؛ </ref> در این آیه، وجوب پرداخت زکات اموال بیان شده است.<ref>طباطبایی، المیزان،‌۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۷۷؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۱۱۷.</ref>

==شأن نزول==

==محتوا==

* [[مؤلفة قلوبهم]]: مراد کسانی‌اند که با حمایت مالی به همراهی با اسلام یا دفاع از آن تمایل پیدا می‌کنند. شیخ طوسی مراد از این دسته را اشراف زمان [[پیامبر(ص)]] دانسته است که آن حضرت به منظور گرایش آنها به [[اسلام]] و کمک در جنگ، سهمی از زکات برای آنان در نظر می‌گرفت.<ref>طوسی، التبیان، دار احیاء‌ التراث العربی، ج۵،‌ ص ۲۴۴.</ref> اما گروهی برآنند که مراد افرادی هستند که با پرداخت سهمی از زکات، دلشان به اسلام تمایل پیدا می‌کند یا به [[مسلمانان]] در جنگ یا برآودن حوایج دینی کمک می‌کنند.<ref>طباطبایی، المیزان،‌۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۱۱؛ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۳ش، ج۳۴، ص۲۸۴، ۲۹۴ و ۲۹۵.</ref> بعضی این مورد را منحصر در کفار کرده‌اند، اما عده‌ای دیگر شامل مسلمانان نیز دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به:‌ فاصل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۱،‌ ص۲۳۶؛ فخر رازی، تفسیر کبیر،‌ ۱۴۲۰ق، ج۱۶،‌ص۸۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۹ و ۱۰.</ref> [[فاضل مقداد]] این مورد را منحصر به زمان پیامبر(ص) کرده و فتوای علمای [[شیعه]] در عصر غیبت را همین دانسته‌ است.<ref>فاصل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۱،‌ ص۲۳۶.</ref> در مقابل [[علامه طباطبایی]] برآن است این مورد مانند موارد دیگر در همه دوران ثابت است.<ref>طباطبایی، المیزان،‌۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۱۴.</ref>  

* فِي الرِّقابِ (بردگان): گفته شده مراد بردگان مکاتبه‌ای(برده‌ای که با عقد قرارداد و در ازای پرداخت مالی به مالک خود، آزاد می‌شود) هستند؛ البته برده مؤمنی را که در سختی قرار دارد نیز شامل می‌شود.<ref> فاصل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۱،‌ ص۲۳۷؛ طباطبایی، المیزان،‌۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۱۱.</ref> از نظر بعضی از آنجا که امروزه برده وجود ندارد، سهم بردگان برای آزادی اسیران جنگی پرداخت می‌شود.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۳ش، ج۳۴، ص۲۹۷؛ قرطبی، الجامع، ۱۳۶۴ش، ج۸، ص۱۸۳.</ref>

* فِي سَبِيلِ اللَّهِ (در راه خدا): هرچند عده‌ای [[فی سبیل الله]] را منحصر در [[جهاد]] کرده‌اند؛<ref>طوسی، النهایه، ۱۴۰۴ق، ص۱۸۴؛ قرطبی، الجامع، ۱۳۶۴ش، ج۸، ص۱۸۵.</ref> اما بیشتر علما آن را شامل تمام مصالح [[مسلمانان]] مانند ساخت [[مسجد]]، راه و پل را شامل می‌دانند.<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به: فاصل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش،‌ ج۱،‌ ص۲۳۷؛ فخر رازی، تفسیر کبیر،‌ ۱۴۲۰ق، ج۱۶،‌ص۸۷؛ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۵، ص۳۶۸.</ref>

آیت الله مکارم معتقد است از نظر بیشتر [[فقها]] و با استناد به [[سیره پیامبر]](ص)‌ و [[امامان معصوم]] لزومی ندارد که زکات به صورت مساوی میان هشت مورد مذکور تقسیم شود؛ بلکه چگونگی مصرف آن به ضرورت‌های اجتماعی و نظر [[حکومت اسلامی]] بستگی دارد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۸.</ref>

[[مفسران]] صدقات را به [[زکات]] تفسیر کرده‌اند؛<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید:‌ طوسی، التبیان، داراحیاء التراث العربی، ج۵، ص۲۴۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ۳۱۰: طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۰، ص۱۰۹، ۱۱۵ و ۱۱۶.</ref> زیرا زکات، صدقه نیز نامیده می‌شود.<ref>فخر رازی، تفسیر کبیر،‌ ۱۴۲۰ق، ج۱۶،‌ص۸۷.</ref> گفته شده مراد از صدقات، [[صدقات واجب]] مانند زکات مال، [[زکات فطره]]، [[خراج]] و [[کفارات]] است.<ref>جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۹۳ش، ج۳۴، ص۲۸۱ و ۲۸۷.</ref>

سبک آیه زکات در بیان موارد هشت‌گانه متفاوت است. چهار مورد نخست «لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ وَ الْعامِلِينَ عَلَيْها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُم‏» با «لام» و چهار مورد دوم «وَ فِي الرِّقابِ وَ الْغارِمِينَ وَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِيل‏» با «فی» ذکر شده است. درباره سبب این تفاوت وجوهی ذکر شده است.<ref>نگاه کنید به:‌ طباطبایی، المیزان،‌۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۱۲ و۳۱۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۱۲ و ۱۳.</ref> از دیدگاه [[علامه طباطبایی]] بهترین وجه این است که چهار مورد نخست مالک سهم الزکات می‌شوند، از این‌رو درباره آنها «لام» ملکیت به کار رفته است؛ اما چون چهار مورد دوم چیزی را مالک نمی‌شوند؛ بلکه زکات در مصالح مرتبط با آنها مصرف می‌شود، درباره آنها «فی» استعمال شده است. به عنوان مثال سهمی که از زکات برای آزادی برده صرف می‌شود، به ملکیت برده در نمی‌آید.<ref>طباطبایی، المیزان،‌۱۳۹۰ق، ج۹، ص۳۱۳.</ref> [[آیت الله مکارم]] معتقد است تنها دو مورد بردگان و فی سبیل الله که با «فی» ذکر شده‌اند، مالک سهم زکات نمی‌شوند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۸، ص۱۳.</ref>

{{آیات مشهور قرآن}}

{{احکام زکات}}

<onlyinclude>{{درجه‌بندی