آیه محاربه: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان         =آیه محاربه

| تصویر         = Aya muharaba.png

| توضیح تصویر   = آیه محاربه به‌خط کوفی در نسخه‌ای قدیمی از قرآن

| اندازه تصویر   =300px

| نام آیه       =محاربه

| واقع در سوره   = [[سوره مائده]]

| شماره آیه     =۳۳

| جزء           =۶

| شماره صفحه     =۱۰۶

| شأن نزول       = درباره عُرَینیان یا راهزنان

| مکان نزول     =[[سوره‌های مکی و مدنی|مدنی]]

'''آیه محاربه''' ([[سوره مائده|مائده]]: ۳۳) درباره سزای کسانی است که با خداوند و [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر خدا]] می‌جنگند. به گفته [[مفسران]] کسانی که امنیت [[جامعه اسلامی]] را مختل می‌کنند، در واقع به جنگ [[خدا]] و پیامبرش رفته‌ و به آنها «مُحارب» گفته می‌شود. کشتن، به‌دار آویختن، قطع دست و پا و تبعید جزای [[محاربه]] با خدا و پیامبرش است.

|«إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ الله وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ»(۳۳) }}| جزای کسانی که با خدا و پیامبرش جنگ می‌کنند و در زمین به فساد می‌کوشند، فقط آن است که کشته شوند یا بر دار گردند یا دست‌ها و پاهایشان یکی از چپ و یکی از راست بریده شود یا از سرزمین خود تبعید شوند. این‌ها رسواییشان در این جهان است و در آخرت نیز به عذابی بزرگ گرفتار آیند.}}

بیشتر [[مفسران]] بر این اعتقادند که آیه مُحاربه درباره [[عرینیان|عُرَینیان]] نازل شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به:‌ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.</ref> عرینیان [[مشرکان|مشرکانی]] بودند که به [[مدینه]] آمده و مسلمان شدند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.</ref> از آنجا که آب و هوای [[مدینه]] با آنها سازگار نبود مریض شدند و به دستور [[پیامبر(ص)]] از شیر شتر استفاده کرده و بهبود یافتند؛ اما پس از بهبودی [[مرتد]] شده و بعد از کشتن عده‌ای از [[مسلمانان]]، شتران را دزدیده و از مدینه فرار کردند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.</ref> [[علامه طباطبایی]] معتقد است [[امام علی(ع)]] به دستور پیامبر(ص) آنها را دستگیر کرد و نزد پیامبر آورد.<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۳۳۱.</ref> در این هنگام آیه محاربه نازل شد و پیامبر طبق این آیه آنها را مجازات کرد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۵۹.</ref> عده‌ای معتقدند، عرینیان فقط دزدی کرده بودند به همین دلیل پیامبر(ص) طبق آیه فقط دست و پای آنها را قطع کرد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۳۲۶.</ref> داستان عرینیان در کتاب [[الکافی (کتاب)|کافی]] نیز به نقل از [[امام صادق(ع)]] آمده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۲۴۵.</ref>  

برای آیه محاربه شأن نزول‌های دیگری نیز بیان شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.</ref> به گفته [[فخر رازی|فخر رازی]] این آیه درباره  [[قوم بنی اسرائیل]] نازل شد؛ زیرا در کشتن مفسدان زیاده‌روی کردند.<ref>فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.</ref> همچنین راهزنان، دزدان کاروان [[حج]] و [[زیارات]]، مشرکان و پیمان‌شکنان از دیگر کسانی بودند که به عقیده برخی آیه محاربه درباره آنها نازل شده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۱؛ خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۵.</ref> بنا بر نقل علامه طباطبایی روایات [[شأن نزول]] این آیه در [[صحاح سته|شش کتاب معتبر]] اهل سنت نیز با کمی تغییرات آمده است.<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۳۳۳.</ref>

سی و سومین آیه [[سوره مائده]] به آیه محاربه شهرت یافته است.<ref>صالحی نجف آبادی، «تفسیر آیه محاربه و احکام فقهی آن»، ص۶۵.</ref> بنا بر این آیه، کسی که در [[جامعه اسلامی]] ایجاد ناامنی و غارت‌گری کند، محارب محسوب می‌شود.<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۳۲۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲.</ref> به عقیده مفسران محارب در واقع به خدا و [[رسول خدا]] اعلام جنگ کرده است.<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۳۲۶.</ref> محارب به یکی از چهار صورتی که در آیه بیان شده مجازات می‌شود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲؛ خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.</ref>  

'''کشته شدن:''' اگر شخص مُحارب، انسانی را کشته باشد جزای او کشته شدن است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲؛ خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۳.</ref> [[فاضل مقداد]]، فقیه و مفسر شیعه، معتقد است با بخشش صاحبان خون مقتول، حکم منتفی نمی‌شود و کسی که محارب است حتما کشته می‌شود.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۵۲.</ref>  

'''به‌دار آویختن:'''(بستن دست و پای مجرم چیزی شبیه صلیب) حکم کسی است که علاوه بر کشتن انسان، دزدی نیز کرده باشد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲.</ref> [[طبرسی]] معتقد است، محارب را پس از کشتن سه بار به‌دار می‌آویزند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲.</ref> بنا بر گزارش کتاب [[کشف الاسرار و عدة الابرار (کتاب)|کشف الاسرار]] محارب را سه روز قبل از کشتن یا بعد از کشتن‌دار می‌زنند و تشخیص آن به عهده امام است.<ref>خواجه عبدالله انصاری، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۱۰۲.</ref>

'''قطع دست و پا:''' جزای محاربی است که فقط دزدی کرده باشد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲.</ref> امام صادق(ع) منظور از آن را دست راست و پای چپ بیان کرده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲.</ref> افزون بر آن، گروهی منظور از قطع دست و پا را همان بریدن چهار انگشت از دست یا پا دانسته‌اند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۳۶۰.</ref> قطع انگشت دست و پا در صورتی است که مالِ دزدیده شده به‌اندازه [[حد نصاب سرقت]] باشد.<ref>شهید ثانی، شرح لمعه، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۲۵۶.</ref> [[شهید ثانی]] حد نصاب سرقت را یک چهارم دینار دانسته است.<ref>.شهید ثانی، شرح لمعه، ۱۴۱۰ق، ج۹، ص۲۵۶.</ref>

'''تبعید یا زندان:''' برای کسی است که میان مردم ایجاد ترس و ناامنی می‌کند.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۳۵۷.</ref> گروهی از مفسران منظور از «أَوْ ینفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ: یا از سرزمین خود تبعید شوند» را تبعید کردن محارب به شهر دیگر و عده‌ای آن را زندانی کردن او دانسته‌اند.<ref>سید قطب، فی ضلال القرآن، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۸۸۰.</ref> همچنین باید مانع رفتن محارب به شهرهایی شد که مشرکان در آنجا زندگی می‌کنند.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۳۵۷؛ فخررازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۴۷.</ref> در کتاب [[کنز العرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنز العرفان]] به نقل از [[شافعی]] آمده است: با محاربی که تبعید شده نباید هیچ‌گونه ارتباطی از جمله خرید و فروش، کمک کردن و معاشرت داشت.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۵۲.</ref>

مفسران معتقدند، اگر محارب قبل از دستگیری [[توبه]] کند، توبه‌اش پذیرفته شده و مجازات نمی‌شود.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۹۲؛ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۳۲۸.</ref> بنا بر گزارش سیوطی، حارث بن بدر در [[مصر]]، بر روی مردم شمشیر کشیده بود؛ اما توبه کرد و عده‌ای از مسلمانان او را نزد امام علی(ع) بردند. [[امام علی(ع)]] پس از اطمینان از پشیمانی او، توبه‌اش را پذیرفته و به او امان‌نامه دادند.<ref>سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۷۹.</ref> البته در صورت توبه محارب، فقط جرمِ اخلال در امنیت عمومی او نادیده گرفته می‌شود؛ ولی اگر دزدی یا قتل انجام داده باشد، باید متناسب با آن مجازات شود.<ref>محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۶۸؛ صالحی نجف آبادی، «تفسیر آیه محاربه و احکام فقهی آن»، ص۷۹.</ref>

در کتاب‌های فقهی با توجه به آیه محاربه، [[حکم شرعی]] محارب را بیان کرده‌اند. به عقیده فقها ایجاد ناامنی در جامعه ممکن است با سلاح‌های مختلف از جمله شمشیر، کمان و سلاح‌های امروزی صورت گیرد.<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۷۵.</ref> برای تحقق محاربه شروط مختلفی از جمله کشیدن سلاح، ایجاد ترس در مردم و فاسد بودن شخص محارب بیان شده است.<ref>موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۱تا۵۲۴.</ref>

گروهی از فقها برای محارب مصداق‌هایی از جمله [[اهل ذمه]]، [[مرتد]]، راهزنان و هر کسی که مسلمانان را بترساند، بیان کرده‌اند.<ref>شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۴۷.</ref> همچنین برخی فقها منظور از محاربه را جنگ با مسلمانان دانسته‌اند.<ref>صالحی نجف‌آبادی، «تفسیر آیه محاربه و احکام فقهی آن»، ص۶۱.</ref>

بنا بر آیه محاربه برای محارب چهار مجازات در نظر گرفته شده؛<ref>سوره مائده: آیه۳۳.</ref> اما [[فقیهان]] در چگونگی مجازات محارب اختلاف کرده‌اند.<ref>موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۵۸.</ref> به اعتقاد گروهی از جمله [[شیخ صدوق]]،<ref>شیخ صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۴۵۰.</ref> [[شیخ مفید]]،<ref>شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۸۰۴.</ref> [[علامه حلی]]،<ref>علامه حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۵۸.</ref> و [[سید روح الله موسوی خمیني|امام خمینی]]<ref>خمینی، تحریرالوسیله، مطبوعات دارالعلم، ج۲، ص۴۹۳.</ref> اجرای مجازات به صورت تخییری بوده و می‌توان یکی از چهار مجازات را انتخاب کرد.  

در مقابل بعضی معتقدند، مجازات محارب ترتیبی و با توجه به جرمی است که انجام داده است.<ref>موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۶۲.</ref> [[شیخ طوسی]]، [[محمدحسن نجفی|محمد‌حسن نجفی]]، [[سید علی طباطبایی|صاحب ریاض]] و [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] را از طرفداران این نظریه دانسته‌اند.<ref>موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۶۲.</ref>

* ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد،آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.

* خمینی، روح الله، تحریرالوسیلة، قم، موسسه مطبوعات دارلعلم، چاپ اول، بی‌تا.

* سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

* شهید ثانی، زین الدین بن نور الدین علی، شرح لمعه، الروضة البهیة فی شرح المعة الدمشقیة، تحقیق کلانتر، قم، داوری، ۱۴۱۰ق.

* شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الإمامیه، تصحیح و تحقیق سیدمحمدتقی کشفی، قم، المکتبة الرضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.

* صالحی نجف آبادی، نعمت الله، «تفسیر آیه محاربه و احکام فقهی آن»، در مجله نامه مفید، شماره ۹، ۱۳۷۶ش.

* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.

* فخررازی، محمد بن عمر، التفسیرالکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی،‌ ۱۴۲۰ق.

* کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تصحیح غفاری و آخوندی، تهران، مکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.

* موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات‌، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله‌، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.