کاربر ناشناس
حسن خلق: تفاوت میان نسخهها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mgolpayegani جز (←منابع) |
imported>Mgolpayegani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''حُسنِ خُلق''' ؛ اصطلاحی اخلاقی به معنای خوی خوش و اخلاق و برخورد نیکو با دیگران و از [[:رده:فضایل اخلاقی|فضایل اخلاقی]] | '''حُسنِ خُلق'''؛ اصطلاحی اخلاقی به معنای خوی خوش و اخلاق و برخورد نیکو با دیگران و از [[:رده:فضایل اخلاقی|فضایل اخلاقی]] که در [[حدیث|روایات]] [[معصومین]] ستایش شده است. [[امام صادق]](ع) حسن خلق را یکی از ۱۰ صفت انبیای الهی برشمرده است. در روایات [[امامان شیعه]] برای این فضیلت [[اخلاق اسلامی|اخلاقی]] آثار دنیوی و [[آخرت|اخروی]] فراوانی برشمرده شده که برخی از آنها عبارتند از: جبران کمبود [[عبادت]]، افزایش [[رزق]]، جلب محبت و ایجاد لطافت در گفتار. | ||
==معناشناسی== | ==معناشناسی== | ||
حُسن خلق(به عربی: حسن الخلق) ترکیب اضافی به معنای | حُسن خلق(به عربی: حسن الخلق) ترکیب اضافی به معنای نرمخویی و خوشگفتاری و گشادهرویی در برخورد با دیگران است.<ref>علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)، ج۱، ص۳۷۳.</ref> اما معانی دیگری نیز برای آن آوردهاند از جمله: | ||
#اعتدال در قوای [[قوه عاقله|عقلی]] و [[قوه غضبیه|غضبی]] و [[قوه شهوانیه|شهوانی]] که درون فرد را از انوار افاضات علوم و معارف الهی، درخشان و اعضای او را به طاعات و وظایف مشغول میکند. این حالت درونی با علاماتی همچون معاشرت نیکو با مردم و بروز صفاتی مانند خوشبرخوردی، [[محبت]]، [[صدق|راستی]] و ... شناخته میشود. در این معنی، حُسن خلق تابع استقامت تمام اعضای ظاهری و باطنی و زیبایی صورت درونی انسانی در اثر این تناسب اخلاقی است.<ref>شرح | #اعتدال در قوای [[قوه عاقله|عقلی]] و [[قوه غضبیه|غضبی]] و [[قوه شهوانیه|شهوانی]] که درون فرد را از انوار افاضات علوم و معارف الهی، درخشان و اعضای او را به طاعات و وظایف مشغول میکند. این حالت درونی با علاماتی همچون معاشرت نیکو با مردم و بروز صفاتی مانند خوشبرخوردی، [[محبت]]، [[صدق|راستی]] و... شناخته میشود. در این معنی، حُسن خلق تابع استقامت تمام اعضای ظاهری و باطنی و زیبایی صورت درونی انسانی در اثر این تناسب اخلاقی است.<ref>شرح الكافی، ج۸، ص۲۸۷.</ref> همانطور كه حسن ظاهری با زیبایی و تناسب همۀ اعضا محقق میشود، حسن خلق كه زیبایی باطنی است نیز با زیبایی همه صفات و اخلاق محقق میشود.<ref>شرح أصول الكافی، ج۱، ص۴۱۹.</ref> | ||
#اینکه فرد همتی جز خدا نداشته باشد و | #اینکه فرد همتی جز خدا نداشته باشد و جلوۀ الهی را مشاهده کند و جفای خلق را به آن انگیزه تحمل نماید.<ref>آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر، ص۱۷۴</ref> | ||
==مفاهیم مرتبط== | ==مفاهیم مرتبط== | ||
خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
*[[فتوت]] و [[مروت]]: در برخی روایات، خوشخلقی به عنوان یکی از مولفههای مروت ذکر شده است همچنین در احادیث بسیاری مولفههای مروت از مولفههای خوش خلقی شمرده شده است. بنابراین این دو با هم ارتباطی وثیق دارند. | *[[فتوت]] و [[مروت]]: در برخی روایات، خوشخلقی به عنوان یکی از مولفههای مروت ذکر شده است همچنین در احادیث بسیاری مولفههای مروت از مولفههای خوش خلقی شمرده شده است. بنابراین این دو با هم ارتباطی وثیق دارند. | ||
*سوءخلق: که ضد خوش خلقی است. | *سوءخلق: که ضد خوش خلقی است. | ||
*[[مکارم اخلاق]]: که طبق روایات، عبارت است از طیفی از اخلاق متعالی که مورد عنایت | *[[مکارم اخلاق]]: که طبق روایات، عبارت است از طیفی از اخلاق متعالی که مورد عنایت ویژۀ اولیای دین قرار گرفتهاند؛ یا به این جهت که ریشه برای همۀ اخلاق دیگر هستند و یا دارای برجستگی خاصی در کمالیابی انسان هستند. [[پیامبر اکرم(ص)]] فرمود: | ||
::ای [[علی (ع)|علی]]، سه چیز است که از مکارم اخلاق در [[دنیا]] و [[آخرت]] است: با کسی که از تو بریده بپیوندی، به کسی که تو را محروم کند عطا کنی، کسی که به تو بدی کرده را ببخشی. <ref>تحف العقول عن آل الرسول، | ::ای [[علی(ع)|علی]]، سه چیز است که از مکارم اخلاق در [[دنیا]] و [[آخرت]] است: با کسی که از تو بریده بپیوندی، به کسی که تو را محروم کند عطا کنی، کسی که به تو بدی کرده را ببخشی.<ref>تحف العقول عن آل الرسول، ص۷.</ref> | ||
در روایت دیگری این صفات را بهترین اخلاق در دنیا و آخرت شمردهاند.<ref>الزهد، | در روایت دیگری این صفات را بهترین اخلاق در دنیا و آخرت شمردهاند.<ref>الزهد، ص۱۵</ref> | ||
[[امام صادق (ع)]] فرمود: | [[امام صادق(ع)]] فرمود: | ||
::مکارم اخلاق از مختصات سرشتی انبیای الهی است که اگر آنها را در خود یافتید خدا را شکر کنید وگرنه آنها را از خدا خواسته و برای | ::مکارم اخلاق از مختصات سرشتی انبیای الهی است که اگر آنها را در خود یافتید خدا را شکر کنید وگرنه آنها را از خدا خواسته و برای به دست آوردن آنها تلاش کنید و آنها ۱۰ صفتاند: [[یقین]]، [[قناعت]]، [[صبر]]، [[شکر]]، [[بردباری]]، حسن خلق، [[سخاوت]]، [[مروت]]، [[غیرت]]، [[شجاعت]].<ref>أعلام الدین فی صفات المؤمنین، ص۱۱۸</ref> | ||
در حدیث دیگری، صدق و ادای امانت هم افزوده شدهاند.<ref>الکافی، | در حدیث دیگری، صدق و ادای امانت هم افزوده شدهاند.<ref>الکافی، ج۲، ص۵۶.</ref> | ||
*خلق عظیم: که خدای متعال، پیامبر (ص) خود را به آن میستاید.<ref>سوره قلم، آیه | *خلق عظیم: که خدای متعال، پیامبر(ص) خود را به آن میستاید.<ref>سوره قلم، آیه ۴</ref> و همان مکارم تکمیل شده است که طبق روایت فوق در همه انبیا مسجّل بوده و در پیامبر اکرم(ص) به کمال رسید؛ چنانکه فرمود: | ||
:::من مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را به کمال برسانم.<ref>بحارالانوار، | :::من مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را به کمال برسانم.<ref>بحارالانوار، ج۶۷، ص۳۷۳.</ref> | ||
==حسن خلق در قرآن== | ==حسن خلق در قرآن== | ||
[[قرآن کریم]]، | [[قرآن کریم]]، پیامبر اكرم را با اخلاق عظیم كه بسیار زیبا است میستاید<ref>قلم: ۴</ref> و خدای متعال، علت برتری آن حضرت بر سایر انبیا را حسن خلق میداند.<ref>ارشاد القلوب، ج۱، ص۲۰۵.</ref> | ||
==حسن خلق در احادیث== | ==حسن خلق در احادیث== | ||
در روایات نبوی صاحب خُلق حَسَن، برترین موزون در میزان<ref>قرب الإسناد، | در روایات نبوی صاحب خُلق حَسَن، برترین موزون در میزان<ref>قرب الإسناد، ص۱۴۳</ref> و همتای [[روزه|روزهدار]] [[شب زندهداری|شبزندهدار]] دانسته شده است.<ref>تحف العقول، ص۴۵.</ref> | ||
از پیامبر اکرم (ص) درباره این ملکه اخلاقی احادیث ارزشمندی نقل شده که برخی از آنها عبارتند از: | از پیامبر اکرم(ص) درباره این ملکه اخلاقی احادیث ارزشمندی نقل شده که برخی از آنها عبارتند از: | ||
::#حسن خلق زمامی از رحمت خدا برای صاحب آن است كه | ::#حسن خلق زمامی از رحمت خدا برای صاحب آن است كه یك سر زمام به دست فرشتهای است كه آن را به سوی خیر میكشاند<ref>شعب الایمان، ج۶، ص۲۷۳۶.</ref> | ||
::#حسن خلق، نیمی از دین است<ref>الخصال، | ::#حسن خلق، نیمی از دین است<ref>الخصال، ج۱، ص۳۰</ref> | ||
::# | ::#كاملترین شما در [[ایمان]]، خوشخوترین شما است.<ref>شعب الایمان، ج۶، ص۲۷۱۸.</ref> | ||
::#اگر خوش خلقی تجسم مییافت، زیباترین مخلوق بود.<ref>بحارالانوار، | ::#اگر خوش خلقی تجسم مییافت، زیباترین مخلوق بود.<ref>بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۹۴.</ref> | ||
::#بیشترین چیزی که امت من را به [[بهشت]] میبرد، [[تقوا]] و حسن خلق است.<ref> | ::#بیشترین چیزی که امت من را به [[بهشت]] میبرد، [[تقوا]] و حسن خلق است.<ref>الكافی، ج۲، ص۱۰۰.</ref> | ||
همچنین آن حضرت به حسن خلق خانوادگی اهمیت فراوان داده و میفرمود: | همچنین آن حضرت به حسن خلق خانوادگی اهمیت فراوان داده و میفرمود: | ||
:::بهترین شما خوش خوترین شما با همسرانشان است.<ref> | :::بهترین شما خوش خوترین شما با همسرانشان است.<ref>الأمالی، ص۳۹۲.</ref> | ||
[[امام علی (ع)]] فرمود: | [[امام علی(ع)]] فرمود: | ||
::خداوند اخلاق نیکو را وسیله اتصالی بین خود و بندگانش قرار داده است پس لازم است بر هر یک از شما که به خلقی از اخلاق نیکو چنگ زند.<ref>نزهة الناظر و | ::خداوند اخلاق نیکو را وسیله اتصالی بین خود و بندگانش قرار داده است پس لازم است بر هر یک از شما که به خلقی از اخلاق نیکو چنگ زند.<ref>نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص۵۲.</ref> | ||
همچنین فرمود: | همچنین فرمود: | ||
::عنوان (معرّف) | ::عنوان (معرّف) نامۀ عمل [[مؤمن]]، حسن خلق اوست.<ref>تحف العقول، ص۲۰۰</ref> | ||
[[امام باقر (ع)]] نیز فرمود: | [[امام باقر(ع)]] نیز فرمود: | ||
::همین اخلاق نیکویی که بین مردم است، زینت برای [[اسلام]] یک انسان است.<ref>مشكاة الأنوار، | ::همین اخلاق نیکویی که بین مردم است، زینت برای [[اسلام]] یک انسان است.<ref>مشكاة الأنوار، ص۲۴۰.</ref> | ||
==آثار حُسن خلق== | ==آثار حُسن خلق== | ||
#گرایش به [[اسلام]] و دین حق: در حدیث آمده است که رسول اکرم، برخی از اسیرانی که مستحق مرگ بودند را به علت داشتن | #گرایش به [[اسلام]] و دین حق: در حدیث آمده است که رسول اکرم، برخی از اسیرانی که مستحق مرگ بودند را به علت داشتن ۵ صفت زیبا که یکی از آنها حسن خلق بود، مجازات نکرد و هنگامی که آن افراد به اهمیت این صفت نزد رسول خدا پی بردند، مسلمان شدند.<ref>الأمالی صدوق، ص۲۷۱.</ref> | ||
# | #رسیدن به درجات والای ایمان؛ رسول خدا كه به سبب بزرگی شرافت این صفت نیکو به آخرین درجه ایمان دست یافت و به اوج و نهایت آن رسید<ref>علم اخلاق اسلامی، ج۱، ص۳۷۸.</ref> و فرمود: شبیهترین شما به من خوشخوترین شما است.<ref>عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۵۰.</ref> | ||
#جبران کمبودهای عبادی: [[امام صادق (ع)]] فرمود: گاهی بنده در مراتب [[عبادت]] دارای کمبودی است اما خداوند با خوشخلقی، بنده را به | #جبران کمبودهای عبادی: [[امام صادق(ع)]] فرمود: گاهی بنده در مراتب [[عبادت]] دارای کمبودی است اما خداوند با خوشخلقی، بنده را به درجۀ [[شب زندهداری|شبزندهدار]] [[روزه|روزهدار]] میرساند.<ref>الکافی، ج۲، ص۱۰۲.</ref> | ||
#ازدیاد [[رزق]]؛<ref>تحف العقول، | #ازدیاد [[رزق]]؛<ref>تحف العقول، ص۳۷۳.</ref> | ||
#آبادسازی شهرها؛<ref>تحف العقول، | #آبادسازی شهرها؛<ref>تحف العقول، ص۳۹۵.</ref> نکته: اثر ازدیاد رزق و آبادی شهرها به [[ایمان]] افراد ربطی ندارد و حتی اگر افراد [[فسق|فاسق]] هم باشند این نتیجه بر حسن خلق آنان مترتب است.<ref>أعلام الدین، ص۲۹۴.</ref> | ||
#جلب دوستی<ref>تحف العقول | #جلب دوستی<ref>تحف العقول ص۳۵۶.</ref> و تقویت دوستی موجود.<ref>تحف العقول، ص۴۵.</ref> | ||
# | #ایجاد لطافت در گفتار.<ref>غررالحكم و دررالكلم، ص۲۵۵.</ref> | ||
#دعوت کننده دیگران به دین.<ref>الکافی، | #دعوت کننده دیگران به دین.<ref>الکافی، ج۷، ص۷۷.</ref> | ||
#همتایی با [[جهاد|مجاهد]]؛ امام صادق (ع) فرمود: خداوند برای حسن خلق بنده ثواب و اجر مجاهدی را عطا میکند که همواره از بامداد تا شامگاه در راه خدا مجاهده کند.<ref>الکافی، | #همتایی با [[جهاد|مجاهد]]؛ امام صادق(ع) فرمود: خداوند برای حسن خلق بنده ثواب و اجر مجاهدی را عطا میکند که همواره از بامداد تا شامگاه در راه خدا مجاهده کند.<ref>الکافی، ج۲، ص۱۰۱.</ref> | ||
#جلب همه | #جلب همه خوبیها در دنیا و آخرت: همانطور که پیامبر اکرم(ص) فرمود: حسن خلق، خیر دنیا و آخرت را برای فرد جمع میکند<ref>الخصال، ج۱، ص۴۲.</ref> همچنین روایت شده که خداوند هیچ خیری در دنیا و آخرت به کسی نمیدهد مگر با حسن خلق و حسن نیت.<ref>غررالحكم و دررالكلم، ص۹۲</ref> | ||
#نجات از | #نجات از هول صراط: پیامبر اسلام(ص) در خوابی که آن را عجیب توصیف کردند فرمود: فردی از امتم را دیدم که بر روی [[صراط]] چون کسی که تندبادی به او بخورد بر خود میلرزد و ناگهان خوشخلقی او، به یاری او آمد و او را نجات داد.<ref>فضائل الأشهر الثلاثة، ص۱۱۲ و ۱۱۳.</ref> | ||
#تضمین قطعی بهشتی شدن: | #تضمین قطعی بهشتی شدن: پیامبر اكرم(ص) فرمود: صاحب حسن خلق، قطعا در بهشت است.<ref>عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۳۱.</ref> | ||
#اعتبار اجتماعی: حسن خلق جایگزین شرافت قومی و خانوادگی میشود و به افراد، اعتبار اجتماعی میبخشد.<ref>غررالحكم و دررالكلم، | #اعتبار اجتماعی: حسن خلق جایگزین شرافت قومی و خانوادگی میشود و به افراد، اعتبار اجتماعی میبخشد.<ref>غررالحكم و دررالكلم، ص۲۵۵</ref> | ||
#جلب محبت و دوستی.<ref>غررالحكم و دررالكلم، | #جلب محبت و دوستی.<ref>غررالحكم و دررالكلم، ص۲۴۴</ref> که هم محبت الهی و هم محبت مردم را شامل میشود. | ||
#طهارت از [[گناه]]: در روایت است خوشخویی با خانواده و مردم اگر با سه صفت دیگر یعنی «وفا به وعدههای با خدا، [[راستگویی]] و [[حیا]] از زشتیهای نزد خدا و مردم» همراه شود، | #طهارت از [[گناه]]: در روایت است خوشخویی با خانواده و مردم اگر با سه صفت دیگر یعنی «وفا به وعدههای با خدا، [[راستگویی]] و [[حیا]] از زشتیهای نزد خدا و مردم» همراه شود، همۀ گناهان فرد را فرو میریزد حتی اگر سراپای او را فراگرفته باشند.<ref>الأمالی مفید، ص۱۶۶ و ۱۶۷</ref> پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم فرمود: خوشخویی گناهان را چون آب که نمک را ذوب میکند از بین میبرد.<ref>جامع الأخبار، ص۱۰۷.</ref> زیرا این صفت، ریشهها و بنیانهای گناه و آلودگی را برمیاندازد. | ||
#تکمیل | #تکمیل کنندۀ ایمان: در روایت آمده است که حسن خلق اگر با [[صدق]] و ادای امانت و حیا، همراه شود، ایمان فرد را تکمیل میکند.<ref>الکافی، ج۲، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> | ||
#اصلاح نظام خانواده: پیامبر اكرم (ص) فرمود: هرگاه خداوند اراده کند خیر و خوبی به | #اصلاح نظام خانواده: پیامبر اكرم(ص) فرمود: هرگاه خداوند اراده کند خیر و خوبی به خانوادهای برساند، حسن خلق و [[رفق]] را نصیب آنان میکند.<ref>بحار الأنوار، ج۶۸، ۳۹۴.</ref> | ||
#دور کردن [[کبر]] و [[غرور]]<ref> | #دور کردن [[کبر]] و [[غرور]]<ref>نقطههای آغاز در اخلاق عملی، ص۵۳۸.</ref> | ||
#مستحكم شدن | #مستحكم شدن پیوند اجتماعی مسلمانان.<ref>معانی الأخبار، ص۳۱۷.</ref> | ||
==مصادیق و نشانهها== | ==مصادیق و نشانهها== | ||
از آنجا که این فضیلت اخلاقی دارای مفهوم بسیار گستردهای است تا حدی که مورد سوءبرداشت نیز قرار میگیرد، منابع اسلامی با بیان نشانهها و مصادیق حسن خلق، سعی در | از آنجا که این فضیلت اخلاقی دارای مفهوم بسیار گستردهای است تا حدی که مورد سوءبرداشت نیز قرار میگیرد، منابع اسلامی با بیان نشانهها و مصادیق حسن خلق، سعی در ارائۀ درک بهتری از معنای حسن خلق و نیز عملیاتی نمودن تعریف مفهومی آن برای دستیابی آسان به این صفت والانمودهاند. این مصادیق عبارتند از: | ||
#تبسم بر لب داشتن هنگام گفتگو با | #تبسم بر لب داشتن هنگام گفتگو با مؤمنین.<ref>آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه تنبیه الخواطر، ص۷۵.</ref> | ||
#شوخی و مزاح.<ref>الکافی، | #شوخی و مزاح.<ref>الکافی، ج۲، ص۶۶۳.</ref> | ||
#عطا و بخشش: [[امام صادق (ع)]] فرمود: اگر با هر کس معاشرت کردی دست بالا داشته باش. زیرا حسن خلق، ضعف عبادت را جبران و | #عطا و بخشش: [[امام صادق(ع)]] فرمود: اگر با هر کس معاشرت کردی دست بالا داشته باش. زیرا حسن خلق، ضعف عبادت را جبران و مؤمن را به درجۀ شبزندهدار روزهدار میرساند.<ref>الکافی، ج۲، ص۱۰۲.</ref> این حدیث میرساند كرم (بخشش) نیز نوعی حسن خلق است.<ref>مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۸، ص۱۷۳</ref> زیرا دست بالایعنی نفع رساننده (هر نفعی)<ref>الوافی، ج۴، ص۴۲۳.</ref> و این سودرسانی در مورد خانواده در اولویت است. زیرا قانون در انفاق مالی و هر خیر رسانی این است که از خانواده و افرادی که تحت تکفل و چشم به دست سرپرست خود هستند شروع شود.<ref>شعب الایمان، ج۳، ص۱۲۳۵.</ref> چنانکه [[امام علی]](ع) یکی از محورهای حسن خلق را توسعه دادن امکانات خانواده [در حد متعارف و دور از اسراف] معرفی نمودند.<ref>بحارالانوار، ج۶۸، ص۳۹۴.</ref> | ||
#[[تواضع]]، بشاشت و خوشکلامی: هنگامی که یکی از اصحاب امام صادق (ع) از ایشان | #[[تواضع]]، بشاشت و خوشکلامی: هنگامی که یکی از اصحاب امام صادق(ع) از ایشان دربارۀ اندازۀ حُسن خلق سؤال نمود ایشان فرمود: این است که با رفتاری متواضعانه و ملایم و گفتاری نیکو و دلپسند و چهرهای گشاده با او برخورد کنی.<ref>الکافی، ج۲، ص۱۰۳.</ref> | ||
#سلام كردن و بذل | #سلام كردن و بذل تحیت: امام علی(ع) فرمود: بذل تحیت، از محاسن اخلاق است.<ref>غررالحکم و دررالکلم، ص۴۳۵.</ref> | ||
#انعطاف و الفت گرفتن با | #انعطاف و الفت گرفتن با دیگران: [[پیامبر اکرم(ص)]] در شرح صفات خوشخویان فرمود: آنان كه نرم و الفت گیرنده و مورد الفت دیگران هستند.<ref>شعب الایمان، ج۶، ص۲۷۱۹.</ref> | ||
#رفتاری که دوست داریم با ما صورت گیرد: از [[امام رضا (ع)]] | #رفتاری که دوست داریم با ما صورت گیرد: از [[امام رضا(ع)]] دربارۀ حسن خلق سؤال شد فرمود: طوری با مردم رفتار کنی که دوست داری با تو آنگونه رفتار کنند.<ref>ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۳۴ و ۱۳۵.</ref> | ||
#خوشرویی، خوبی کردن و منع آزار خود از دیگران: بزرگان اخلاق گفتهاند حسن خلق دارای سه محور است: | #خوشرویی، خوبی کردن و منع آزار خود از دیگران: بزرگان اخلاق گفتهاند حسن خلق دارای سه محور است: خوشرویی، بازداشتن آزار از دیگران، رسانیدن خوبی به دیگران.<ref>شعب الایمان، ج۶، ص۲۷۴۶.</ref> | ||
#کلام زیبا. | #کلام زیبا. | ||
#[[رفق]] و مدارا. | #[[رفق]] و مدارا. | ||
#تعاون با | #تعاون با مؤمنین. | ||
#بدزبانی نکردن. | #بدزبانی نکردن. | ||
#[[صبر]] بر اذیت<ref>صحیح بخاری، | #[[صبر]] بر اذیت<ref>صحیح بخاری، ص۱۲۳۶ - ۱۲۳۹.</ref> | ||
==علائم حسن خلق== | ==علائم حسن خلق== | ||
بزرگان ما آیات قرآنی زیر را | بزرگان ما آیات قرآنی زیر را مبین علامات حُسن خلق دانسته و افزودهاند اگر همۀ این صفات در کسی وجود داشته باشد، آن شخص دارای حسن خلق است و اگر هیچیک از این صفات در شخصی نباشد، او دارای سوء خلق است و اگر برخی از صفات خوب یا بد را دارا باشد، دارای همان مرتبه از حسن خلق یا سوء خلق است: | ||
#المؤمنون : آیات | #المؤمنون: آیات ۱ تا ۱۰ | ||
#الأنفال : آیات | #الأنفال: آیات ۲ تا ۴ | ||
#الفرقان : | #الفرقان: ۶۳ تا ۷۵ | ||
==راههای به دست آوردن حسن خلق== | ==راههای به دست آوردن حسن خلق== | ||
بر اساس قواعد تربیت اسلامی، اولین قدم برای کسب فضایل، توبه و سپس دفع رذایل اخلاقی مهم به ویژه گناهان رفتاری در حد توان است که البته به هر درجه این مراتب طی شود به همان میزان امکان بروز حُسن خُلق از فرد مهیا میشود و بلکه بسیاری از این مراتب، خود حسن خلق هستند. اما به طور خاص چند سبب برای دستیابی به این صفت والا وجود دارد: | بر اساس قواعد تربیت اسلامی، اولین قدم برای کسب فضایل، توبه و سپس دفع رذایل اخلاقی مهم به ویژه گناهان رفتاری در حد توان است که البته به هر درجه این مراتب طی شود به همان میزان امکان بروز حُسن خُلق از فرد مهیا میشود و بلکه بسیاری از این مراتب، خود حسن خلق هستند. اما به طور خاص چند سبب برای دستیابی به این صفت والا وجود دارد: | ||
#تلقین ارزش حسن خُلق به نفس: زیرا | #تلقین ارزش حسن خُلق به نفس: زیرا نیرومندترین انگیزه بر كسب و مواظبت حسن خُلق در این است كه متذكّر شرافت و ستودگی آن در نزد عقل و شرع باشد.<ref>علم اخلاق اسلامی، ج۲، ص۳۷۵.</ref> | ||
#محبت الهی: مهمترین سبب خوشخویی، تلاش برای دستیابی به محبت الهی است که | #محبت الهی: مهمترین سبب خوشخویی، تلاش برای دستیابی به محبت الهی است که میتواند خوشخلقی را به طور نهادینه و به تبعیت از خلق خوش محمدی در انسان اخلاقجو نهادینه کند؛ همانطور که امام صادق علیهالسلام فرمودند: خداوند پیامبرش را بر اساس محبت خود تأدیب نمود و بعد به او فرمود: قطعاً این اخلاق تو اخلاقی بس عظیم است.<ref>الأصول الستة عشر، ص۱۷۲.</ref> پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم فرمود: اخلاق از عطایای الهی است و هرگاه خداوند بندهای را دوست داشته باشد، به او خُلقی نیکو عطا میکند و هرگاه او را دشمن بدارد، به او خُلقی زشت میدهد.<ref>الإختصاص، ص۲۲۵.</ref> | ||
#حیا: زیرا روایت است که خوشخلقی و خوشرویی از آثار حیا هستند.<ref>علل الشرائع، | #حیا: زیرا روایت است که خوشخلقی و خوشرویی از آثار حیا هستند.<ref>علل الشرائع، ج۱، ص۱۱۳.</ref> | ||
#رأفت قلبی: که ضد قسوت است، فرد را به حسن خلق دعوت میکند.<ref>شرح | #رأفت قلبی: که ضد قسوت است، فرد را به حسن خلق دعوت میکند.<ref>شرح الكافی، ج۱، ص۲۹۱.</ref> | ||
#تکرار اخلاق زیبا: تا کم کم ملکه گردند.<ref>آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه | #تکرار اخلاق زیبا: تا کم کم ملکه گردند.<ref>آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه تنبیه الخواطر، ص۱۸۱.</ref> زیرا اخلاق نیكو را میتوان با عادت و تمرین به دست آورد و تمرین و ریاضت هم جز این نیست كه در آغاز كارهایی را از روی زحمت انجام دهد تا سرانجام عادی و طبیعی گردد مانند هر کار و شغل دیگر که ممارست میخواهد.<ref>آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه تنبیه الخواطر، ص۱۸۵.</ref> | ||
#معاشرت با اهل اخلاق زیبا: با اهل دانش، | #معاشرت با اهل اخلاق زیبا: با اهل دانش، خیر، صلاح، دیانت و عفاف همنشینی كند تا بر زی آنها درآید و به اخلاق آنان متخلّق شود، و از اهل شر و فساد كه مایل به دنیا و لذّات دنیایند، دوری كند، تا اینكه طبعش به رفتار آنها علاقه و میل پیدا نكند و به هلاكت افتد.<ref>آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه تنبیه الخواطر، ص۱۸۵</ref> | ||
#دعای متضرعانه: از صمیم قلب و با حالت نیاز؛ همانطور که امام صادق | #دعای متضرعانه: از صمیم قلب و با حالت نیاز؛ همانطور که امام صادق علیهالسلام فرمود: برای دست یافتن به اخلاق زیبا به درگاه الهی تضرع کنید.<ref>الأمالی مفید، ص۱۹۲.</ref> | ||
#توجه به سلامت جسم: زیرا | #توجه به سلامت جسم: زیرا غلبۀ اخلاط ناسالم بر بدن (طبق مبانی طب سنتی – روایی) و نیز استرس و اضطراب و ناراحتی عصبی، زمینۀ بدخلقی را ایجاد و فرد را از اخلاق نیک محروم میکنند. در روایات نیز به این مساله توجه شده است همانطور که حضرت رسول فرمودند: کشمش بخورید که اعصاب را محکم نموده، اندوه را از بین برده و خلق را نیکو میکند.<ref>الخصال صدوق، ج۲، ص۳۴۴.</ref> | ||
نکته: یافتن صفت حسن خلق با دوام یافتن اخلاق حسنه است نه تکرار و صدور موقت آنها<ref>آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه | نکته: یافتن صفت حسن خلق با دوام یافتن اخلاق حسنه است نه تکرار و صدور موقت آنها<ref>آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه تنبیه الخواطر، ج۱، ص۹۱.</ref> | ||
==رابطه سخاوت و حسن خلق== | ==رابطه سخاوت و حسن خلق== | ||
از نکات مهم که باید مورد توجه قرار گیرد، همراهی سخاوت با حسن خلق است و آثار بسیار عجیبی که ترکیب این دو صفت در کنار هم در روح و سرنوشت انسان ایجاد میکنند و تنها به روایات این مساله اشاره میشود: | از نکات مهم که باید مورد توجه قرار گیرد، همراهی سخاوت با حسن خلق است و آثار بسیار عجیبی که ترکیب این دو صفت در کنار هم در روح و سرنوشت انسان ایجاد میکنند و تنها به روایات این مساله اشاره میشود: | ||
#خدای متعال در حدیث قدسی فرمود: دین اسلام را جز سخاوت و حُسن خُلق اصلاح نمیکند.<ref>تحف العقول عن آل الرسول | #خدای متعال در حدیث قدسی فرمود: دین اسلام را جز سخاوت و حُسن خُلق اصلاح نمیکند.<ref>تحف العقول عن آل الرسول صلیاللهعلیهوآله، ص۴۵</ref> | ||
#در دو روایت جداگانه نبوی صلیاللهعلیهوآلهوسلّم | #در دو روایت جداگانه نبوی صلیاللهعلیهوآلهوسلّم این دو صفت به عنوان بزرگترین اخلاق خدای متعال معرفی شدهاند و فرمود: اساساً ولی خدا جز بر سخاوت و حُسن خُلق سرشته نشده است.<ref>الجعفریات (الأشعثیات)، ص۱۵۱.</ref> | ||
#رسول خدا فرمود: امکان ندارد سوء خُلق و بُخل هر دو با هم در مسلمانی جمع شوند.<ref>الخصال صدوق، | #رسول خدا فرمود: امکان ندارد سوء خُلق و بُخل هر دو با هم در مسلمانی جمع شوند.<ref>الخصال صدوق، ج۱، ص۷۵.</ref> | ||
#در تفسیر «خُلق عظیم» از امام صادق علی | #در تفسیر «خُلق عظیم» از امام صادق علی علیهالسلام روایت است که سخاوت و حُسن خُلق است.<ref>الأمالی، طوسی، ص۳۰۲.</ref> | ||
#امام کاظم | #امام کاظم علیهالسلام فرمود: سخاوتمندی که حُسن خُلق نیز داشته باشد، در پناه خدای متعال است.<ref>تحف العقول، ص۴۱۲.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== |