کوفه: تفاوت میان نسخه‌ها

بنابر [[روایات]]، منطقه کوفه در زمان‌های پیش از [[اسلام]]، آباد و مسکونی بوده و بعدها ویران شده است. طبق روایتی، [[حضرت نوح (ع)]] در کوفه [[کشتی نوح|کشتی]] خود را ساخت<ref>کرمی، احسن التقاسیم، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۱۸۱.</ref> و قوم نوح در کوفه بت‌هایی گذاشته بودند.<ref>مجلسی، حياة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۱، ۲۷۱.</ref>

بنای مجدد شهر کوفه را به [[مسلمانان]] نسبت می‌دهند. این شهر همراه [[بصره]] از شهرهایی است که تأسیس آنها به دست مسلمانان بوده است. گویند این منطقه محل اردوی دائم سپاهیان مسلمان در جریان فتوحات اسلامی بوده است. وقتی [[عمر بن خطاب]] دریافت که سپاهیان عرب در این منطقه به حال افسردگی افتاده‌اند به [[سعد بن ابی وقاص]] در سال [[سال ۱۵ هجری قمری|۱۵]] یا [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]] یا [[سال ۱۹ هجری قمری|۱۹]] ق دستور داد تا در آن حوالی جایی را برای اقامت مسلمانان در نظر بگیرد که با مزاج آنان سازگار باشد.<ref>دینوری، الأخبار الطوال، ۱۳۷۳ش، ص ۱۲۳-۱۲۴. </ref> بدین ترتیب کوفه در نیم فرسخی غرب [[فرات]] و یک فرسخی شمال شرقی [[حیره]] (شهری آباد که مرکز حکومت آل مَنذَر) بنا شد که در فاصله دو فرسخی شمال آن، نُخیله و در هشت فرسخی شمال غربی آن [[کربلا]] قرار داشت.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص۳۴-۳۵.</ref> از اولین اقدامات سعد، ساخت [[مسجد کوفه]] و [[دارالاماره کوفه|دارالاماره]] بود که این دو را در بخش مرتفع کوفه بنا نهاد.<ref>براقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۱۱۵.</ref>

[[اشعریون]]، از شیعیان حضرت علی (ع) که اصالت یمنی داشتند از قبایلی بودند که به کوفه مهاجرت کردند. این قبیله به خاطر سختگیری‌های [[حجاج بن یوسف]] نسبت به شیعیان، از کوفه به [[قم]] مهاجرت کردند و قم را مرکزی برای سکونت و ترویج [[تشیع]] در [[ایران]] قرار دادند.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ۱۴۲۴ق، ص۲۰۵.</ref>

[[مسلم بن عقیل]] را به فرمان [[عبیدالله بن زیاد]] از بالای همین قصر به زیر انداختند.<ref> سید جوادی، دایرة المعارف تشیع، ج۱۴، ص۲۴۵ </ref>

این‌ مهاجرت‌ها به‌خصوص در [[سال ۳۶ قمری]] که‌ حضرت‌ علی‌(ع) ایـن شهر را پایتخت کشور‌ اسلامی‌ قرار دادند شدّت بیشتری به خود گرفت بـه گـونه‌ای کـه تنها تعداد‌ سپاهیان‌ کوفی آن حضرت در‌ [[جنگ صفین]] را بالغ بر ۶۵هزار نفر‌ ذکـر‌ کـرده‌اند<ref>طبری، تاريخ الأمم و الملوك، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۸۰.</ref>  کـه با احتساب خانواده آنان و نیز افرادی که در جنگ شرکت‌ نکرده‌اند،‌ به‌راحتی مـی‌توان بـه رقم ۱۵۰‌ هزار‌ نفر‌ دست یافت. گذشته از آنکه برخی گزارش‌ها شمار لشکریان حـضرت در جـنگ صفین را ۹۰ هزار گفته‌اند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۳۷۱.</ref>

{{وسط چین}}'''فرمانداران کوفه از ابتدای تاسیس تا شهادت امام علی(ع)'''.<ref>براقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۲۴۹ ـ ۲۴۶.</ref>{{پایان}}

[[مختار]] که در زمان قیام توابین در زندان زبیریان به سر می‌برد، به طور سرّی نامه‌ای برای باقیمانده [[توابین]] فرستاد. آنان پس از خواندن نامه به او پیغام دادند که برای قیامی مجدد آماده‌اند.<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۴۳۳.</ref>مختار پس از آزادی، دعوت خود را علنی کرد و بسیاری از بزرگان [[شیعه]] در کوفه از وی حمایت کردند. مختار با شعار یا لثارات الحسین و [[یا منصور امت|یا منصور أمِت]] به مقر حکومت کوفه حمله کرد و والی [[ابن زبیر]] را اخراج نمود و حکومت شیعی تشکیل داد<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۴۴۹ ـ ۴۴۸.</ref>. از جمله اقدامات مهم مختار در مدتی که حکومت کوفه در دستش بود، کشتن شمار زیادی از قاتلان [[امام حسین]](ع) بود.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۷۰ش، ص ۲۹۸-۳۰۳.</ref>

[[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام سجاد]](ع)، با هدف [[امر به معروف]] و [[نهی از منکر]] و خونخواهی [[امام حسین]](ع) و با شعار [[یا منصور امت|یا منصور أمت]] قیام کرد<ref>مفید،الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۷۱.</ref>.در حدود پانزده هزار نفر اطراف او را گرفتند و او را به قیام بر ضد [[بنی امیه]] تشویق کردند ولی در نهایت او را یاری نکردند و زید با اصابت کردن تیری به پیشانی‌اش به [[شهادت]] رسید.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۱۹ق، ص۱۲۹-۱۳۶.</ref>

{{وسط چین}}'''فرمانداران کوفه از شهادت امام علی(ع) تا قیام مختار'''.<ref>براقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۲۴۹ ـ ۲۴۶.</ref>{{پایان}}

نقل شده [[امام صادق]](ع) در سال‌های آغازین حکومت عباسی، از سوی [[ابوالعباس سفاح|سفاح]] و [[منصور عباسی|منصور]] به عراق احضار شده و مدتی در کوفه اقامت داشته و در این فرصت، به تدریس و تبیین معارف اسلامی و مقابله با عقاید [[غلو|غلات]] پرداخته است.<ref>الثقفی، الغارات، ۸۵۰/۲-۸۵۶.؛ شهرستانی، الملل و انحل، ۱۴۷/۱؛ به نقل پاکتچی، جعفر صادق(ع)، امام، ص۱۸۶.؛ أسد حيدر، الإمام الصادق و المذاهب الأربعة، ج۲، ص۱۲۴</ref>

:::کوفه شهرى است‏ بزرگ و کهن‏ساز که ویرانى بسیارى بر آن دست‏ یافته و ویرانه‏‌هایش بیش از آبادى‏‌هاى آن است. یکى از اسباب ویرانى کوفه وجود قبیله خفاجه در همسایگى شهر است که همواره بدان گزند رسانند.<ref>سفرنامه ابن‏ جبیر، ترجمه پرویز اتابکى، ص۲۵۹.</ref>

حکومت‏‌هایى مانند [[آل‏ بویه]] و [[سلجوقیان]] نیز تمایلى به بازسازى و توسعه شهر کوفه نداشتند، بویژه آن‏که اهمیت‏ سیاسى، نظامى، اقتصادى و حتى مذهبى کوفه در مقیاس بسیار وسیع‏تر به شهر [[بغداد]] که در سال ۱۴۵ق به وسیله [[منصور عباسی]] ساخته شده بود منتقل گردید.<ref> ایزدی، حسین، جغرافیای تاریخی کوفه ، مجله تاریخ اسلام، ش۴، ص۸۲.</ref>

[[محمد بن ابراهیم بن طباطبا]] از نوادگان [[امام حسن]](ع) بود که از [[مدینه]] به کوفه آمد و به کمک [[ابوالسرایا]] که یکی از فرماندهان شورشی و ناراضی عباسیان و از زیر دستان [[هرثمه بن اعین]] بود، سپاهی تشکیل داد. آنان در سال [[۱۹۹ هجری قمری]] به کوفه حمله کردند و این شهر را تصرف کردند.<ref>ابن الاثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ش، ج۷، ص۳۰۲</ref> شعار آنان در این قیام [[الرضا من آل محمد]] بود.<ref> مقاتل الطالبین،ص۴۳۳</ref><ref>مهدی فرمانیان،سید علی موسوی نژاد، زیدیه تاریخ و عقاید، ص۴۲ و ۴۳؛ مصطفی سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ص۷۴.</ref>

وی از نوادگان [[امام حسین]](ع) بود و در زمان مهتدی عباسی در کوفه قیام کرد. شاه بن میکال با سپاهی بزرگ به مقابله او رفت ولی شکست خورد. وقتی معتمد عباسی به قدرت رسید، کیجور ترکی را به سوی او فرستاد. علی بن زید پس از چندی تعقیب و گریز در [[سال ۲۵۷ هجری قمری]] کشته شد.<ref>ابن اثیر، الکامل، ج۷، ص۲۳۹-۲۴۰</ref>

برخی پژوهشگران این اتهام را ناشی از ویژگی «تابع احساسات بودن» در مردم کوفه دانسته‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به موضع احساسی کوفیان در قبال [[مسلم بن عقیل]] و همچنین [[قیام مختار ثقفی]] اشاره کرد.<ref>صفری فروشانی، اسلام و مسلمانان/ مردم شناسی کوفه، مجله مشکو‌ة، شماره۵۳، ص۲۳</ref>

[[مسجد کوفه]] بر دیگر مساجد به جز [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]] (ص) فضیلت دارد<ref>طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، دارالکتب الاسلامیه، ص۲۰۱.</ref> و مرکز [[قضاوت]] [[امام زمان]] (عج) خواهد بود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۱.</ref> [[مسافر]] می‌تواند [[نماز]] را در مسجد کوفه تمام یا شکسته بخواند.<ref>یزدی، العروه الوثقی، دارالکتب الاسلامیه، ص۳۴۷.</ref>

مساجدی هستند که به منظور مقابله با [[حضرت علی]] و به صورت [[مسجد ضرار]] بنا شده بود. در روایتی از [[امام باقر]] چنین آمده است که چهار [[مسجد]] نیز بعد از [[شهادت]] [[امام حسین]] به شکرانه پیروزی لشکر کوفه بر آن حضرت تجدید بنا شد از این رو این مساجد [[لعن]] مضاعف دارند. از این مساجد ملعونه هم اکنون هیچ اثری باقی نمانده است.<ref>صفری، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص ۱۴۴ـ۱۳۷ </ref>

*در این دوره ملاک‌های [[اجتهاد]] و استنباط [[احکام شرعی]] مانند [[استصحاب]]، [[برائت]]، [[احتیاط]]، [[تخییر]]، [[قاعده طهارت]]، [[قاعده ید]]، [[اباحه]] و [[حلیت]] از سوی [[ائمه]](ع) بیان شد. در مواردی راویان به مناطق دور سفر می‌کردند که برای پرسش‌های مطرح شده نمی‌توانستند با امام(ع) در تماس باشند. از این رو، با استفاده قواعد و اصول فقهی به [[اجتهاد]] استنباط احکام شرعی پرداختند.<ref>کریمی نیا، آشنایی با مهم‌ترین مکاتب و دوره‌های فقهی شیعه، مجله معرفت، ش۹۳</ref>

*''تدوین اصول و کتب حدیثی'': از جمله ویژگی‌های مهمّ مکتب حدیثی کوفه، پرداختن محدّثان این حوزه به تدوین و کتابت منابع حدیثی است که از نظر کمی و کیفی قابل توجه است و بخش عمده‌ای از ۶۶۰۰ کتابی که [[شیخ حر عاملی]] در آخر فائده چهارم از [[وسائل الشیعه]]، تدوین آن‌ها را به قدمای شیعه اثنی عشری که معاصر ائمه(ع) بوده‌اند نسبت می‌دهد، توسط محدّثان کوفی تدوین گشته است. ثمره همین کتابهای مدوّن، پیدایش «[[اصول اربعمأة]]» بود. البته این مجموعه‌های مدوّن در ابتدا شکل مجموعه‌های روایی شخصی داشت که یک راوی مجموع مسموعات حدیثی خود را یک جا جمع کرده بود که بعدها تبویب گشته و شکل منظَّم تری به خود گرفت.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/83771 مکتب حدیثی کوفه در سده‌های اولیه] فصلنامه شیعه شناسی، شماره ۳ و ۴ </ref>

پیشوای نحو و لغت در مکتب کوفه [[کسائی]] است که آگاهترین مردم آن دیار در این دانش بوده است.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/82114 حوزه نت، تاریخ صرف و نحو]</ref>

به خاطر اینکه کوفی ها، با بنی عباس در قیام علیه بنی امیه همکاری کردند بنی عباس از کوفی‌ها در مقابل بصری‌ها حمایت می‌کردند و از علمای کوفی برای تربیت فرزندان خویش دعوت به عمل می‌آوردند.<ref>براقی، تاریخ الکوفه، ۱۴۲۴ق، ص۲۲۹.</ref>

حروف خط کوفی در آغاز بدون نقطه و بدون حرکت‌های اعرابی نگاشته می‌شد و به سبب آنکه حافظان و قاریان [[قرآن]] فراوان بودند و آن را سینه به سینه از پیامبر گرفته بودند اشتباه و خطا کمتر در آن رخ می‌داد اما پس از نیمه اول قرن اول که اعراب با اقلیت‌های دیگر به شدت مختلط شده بودند کم کم خطا و اشتباه در قرائت [[قرآن]] نمودار شد لذا [[ابوالاسود دوئلی]] برای سهولت قرائت [[قرآن]] به وسیله نقطه ها، نگارش فتحه، ضمه و کسره را ابداع کرد.<ref>صفری، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ۱۳۹۱ش، ص ۳۳۰ـ۳۲۷.</ref>

همچنین در بخش دیگری از روایات به موقعیت کوفه پس از ظهور [[امام زمان(ع)]] اشاره شده و این شهر پایتخت آن حضرت معرفی شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۵۳، ص۱۱؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۱۶۵</ref>

*مجلسی، محمد باقر، حیاة القلوب، محقق علی امامیان، قم، سرور، ۱۳۸۴ش.

*کریمان، حسین، «کوفه»، در دایرة المعارف تشیع، تهران، حکمت، ۱۳۹۰ش.

*یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، محقق محمد امین ضناوی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.

*ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تهران، پیام حق، ۱۳۷۷ش.

*ابن اثير، الكامل في التاريخ‏،  بيروت‏، دار الصادر، ۱۳۸۵ش.

*مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفةحجج الله علی العباد، محقق موسسه آل البیت لإحیاء التراث، قم، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۳۷۲ش.

* یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی انتشارات علمی و فرهنگی ۱۳۶۲.

* [[سید بن طاووس]]، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، ترجمه بخشایشی، قم، نوید اسلام، ۱۳۷۷

* حموی، شهاب الدین ابوعبدالله یاقوت بن عبدالله بن حموی، معجم البلدان، بیروت، احیاء التراث العربی، ۱۹۷۹م.

* رجبی، محمد حسین رجبی، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، تهران، دانشگاه امام حسین(ع) ۱۳۷۸.

* مسعودی، علی بن حسین،، مروج الذهب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.

* [[کلینی]]، محمد بن یعقوب بن اسحاق، [[اصول کافی]]، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹.