کوفه: تفاوت میان نسخه‌ها

بنابر [[روایات]]، منطقه کوفه در زمان‌های پیش از [[اسلام]]، آباد و مسکونی بوده و بعدها ویران شده است. طبق روایتی، [[حضرت نوح (ع)]] در کوفه [[کشتی نوح|کشتی]] خود را ساخت<ref>کرمی، ج۱، ص۱۸۱.</ref> و قوم نوح در کوفه بت‌هایی گذاشته بودند.<ref>روضه کافی ج۲، ص۱۵۵</ref>

بنای مجدد شهر کوفه را به [[مسلمانان]] نسبت می‌دهند. این شهر همراه [[بصره]] از شهرهایی است که تأسیس آنها به دست مسلمانان بوده است. گویند این منطقه محل اردوی دائم سپاهیان مسلمان در جریان فتوحات اسلامی بوده است. وقتی [[عمر بن خطاب]] دریافت که سپاهیان عرب در این منطقه به حال افسردگی افتاده‌اند به [[سعد بن ابی وقاص]] در سال [[سال ۱۵ هجری قمری|۱۵]] یا [[سال ۱۷ هجری قمری|۱۷]] یا [[سال ۱۹ هجری قمری|۱۹]] ق دستور داد تا در آن حوالی جایی را برای اقامت مسلمانان در نظر بگیرد که با مزاج آنان سازگار باشد.<ref>زیدان،تاریخ تمدنی جرجی زیدان ج۲،ص۱۷۸</ref> بدین ترتیب کوفه در نیم فرسخی غرب [[فرات]] و یک فرسخی شمال شرقی [[حیره]] (شهری آباد که مرکز حکومت آل مَنذَر) بنا شد که در فاصله دو فرسخی شمال آن، نُخیله و در هشت فرسخی شمال غربی آن [[کربلا]] قرار داشت.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص۳۴-۳۵</ref> از اولین اقدامات سعد، ساخت [[مسجد کوفه]] و [[دارالاماره کوفه|دارالاماره]] بود که این دو را در بخش مرتفع کوفه بنا نهاد.<ref>براقی، تاریخ الکوفه، ص۱۱۵</ref>

تأسیس شهر کوفه از ضروریات راهبردی بود که فتوحات عصر [[خلیفه دوم]] آن را ایجاب می‌نمود. زمانی که نیروی رزمی عرب به فرماندهی [[سعد بن ابی وقاص]] به سرزمین [[ایران]] رسید، نیاز به یک خط ارتباطی بین [[مدینه]] (مرکز دولت اسلامی) و میدان جنگ احساس می‌شد و لازم بود که سپاه مسلمانان یک نقطه اتکا و پایگاه نظامی ثابت در نزدیکی میدان جنگ داشته باشد. بدین رو عمر فرمان داد در منطقه عمومی کوفه، پایگاه نظامی ثابتی ساخته شود<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۲۴</ref> و بدین سان، رفته رفته شهر کوفه گسترش و رونق یافت.

اکثر مهاجرین اولیه کوفه چه عرب و چه فارس دسته‌های نظامی بودند که در اغلب موارد بدون خانواده‌هایشان آمدند و به عنوان ارتش استوار آماده عمل، زندگی می‌کردند.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ،ص۱۴۲</ref>

کوفه از همان آغازِ تأسیس، شهر عربی اصیلی مثل [[مکه]]، [[مدینه]] و حتی [[دمشق]] نبود؛ بلکه ترکیب قبیله‌ای فوق‌العاده ناهمگونی داشت.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ،ص۱۲۷</ref> در ابتدای تأسیس کوفه تعداد افرادی که از نواحی دوردست آمده بودند، در حدود پانزده تا بیست هزار نفر بودند. به دستور [[عمر بن خطاب]] جمعیت کوفه به هفت گروه تقسیم شد:

بیشتر قبیله‌های عرب که در زمان گسترش قلمرو [[اسلام]] در کوفه ساکن شدند از [[یمن]] بودند و بیشتر قبیله‌های یمنی به ویژه قبیله هَمدان از شیعیان [[امام علی|علی]] بودند. [[ماسنیون]] می‌گوید: [[قبیله همدان|قبیله هَمدان]] قبیله‌ای بزرگ و مهم و نیرومند و توانا بود و افراد آن از [[شیعه|شیعیان]] سرسخت حضرت علی (ع) بودند<ref>فیاض، پیدایش و گسترش شیعه، ص۸۰ </ref> و همچنین [[قبیله طی]] یکی از قوی‌ترین قبایل حامی حضرت علی (ع) در جنگ‌های [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفین]]، در ابتدای شکل‌گیری کوفه حاضر بود.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ،ص۱۳۰</ref>

[[اشعریون]]، از شیعیان حضرت علی (ع) که اصالت یمنی داشتند از قبایلی بودند که به کوفه مهاجرت کردند. این قبیله به خاطر سختگیری‌های [[حجاج بن یوسف]] نسبت به شیعیان، از کوفه به [[قم]] مهاجرت کردند و قم را مرکزی برای سکونت و ترویج [[تشیع]] در [[ایران]] قرار دادند.<ref>براقی، تاریخ کوفه، ص۲۰۵</ref>

از منظری دیگر شهر کوفه از دو عنصر متفاوت عرب‌ها و پارسیان شکل گرفت که می‌توان گروه عرب را عنصر مؤسس و فارسیان را عنصر اساسی درجه دوم نامید.<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ،ص۱۳۸</ref>

کاروان اسرای [[کربلا]] و سر مقدس [[امام حسین]] (ع) را نیز در [[دارالاماره]] نزد [[عبیدالله بن زیاد]] بردند و [[حضرت زینب]] (س) و [[امام سجاد]] (ع) در این مکان با [[عبیدالله بن زیاد]] گفتگو کردند.<ref>سید بن طاووس، لهوف، صص۱۹۰ تا ۱۹۳</ref>

این‌ مهاجرت‌ها به‌خصوص در [[سال ۳۶ قمری]] که‌ حضرت‌ علی‌(ع) ایـن شهر را پایتخت کشور‌ اسلامی‌ قرار دادند شدّت بیشتری به خود گرفت بـه گـونه‌ای کـه تنها تعداد‌ سپاهیان‌ کوفی آن حضرت در‌ [[جنگ صفین]] را بالغ بر ۶۵هزار نفر‌ ذکـر‌ کـرده‌اند<ref>طبری، تاريخ الأمم و الملوك، ج۵، ص۸۰</ref>  کـه با احتساب خانواده آنان و نیز افرادی که در جنگ شرکت‌ نکرده‌اند،‌ به‌راحتی مـی‌توان بـه رقم ۱۵۰‌ هزار‌ نفر‌ دست یافت. گذشته از آنکه برخی گزارش‌ها شمار لشکریان حـضرت در جـنگ صفین را ۹۰ هزار گفته‌اند.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۷۱</ref>

پس از حرکت پیمان‌شکنان (اصحاب [[جنگ جمل|جمل]]) به سوی [[بصره]]، [[امام علی]] در [[سال ۳۶ هجری قمری|سال ۳۶ق]] با هزار مرد جنگی اهل [[مدینه]]، به سوی [[عراق]] حرکت کرد. ده یا دوازده هزار نفر از اهالی کوفه نیز برای مقابله با پیمان‌شکنان، به سپاه امام علی پیوستند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ج۲، ص۲۳۵</ref> امام پس از پیروزی در برابر اصحاب جمل، به کوفه رفت<ref>مفید، الجمل، ص۴۲۲؛ جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ص۱۰۷</ref> و آنجا را مرکز [[خلافت]] اسلامی قرار داد.

{{وسط چین}}'''فرمانداران کوفه از ابتدای تاسیس تا شهادت امام علی(ع)'''.<ref>براقی، تاریخ الکوفه،صص۲۴۹ ـ ۲۴۶</ref>{{پایان}}

در دوره [[اموی]] با توجه به فتوحاتی که از سمت ایران و ماوراءالنهر انجام گرفت، شهر کوفه به عنوان پایگاه سیاسى - نظامى حکومت اموی در بین‏‌النهرین و به عنوان مرکزى براى کنترل و نظارت بر این بخش‌ها مطرح شد تا جایی که حاکم عراقین (بصره و کوفه)، حاکم اصلى ایران به شمار می‌آمد. به همین دلیل اهمیت نظامى - سیاسى و در نتیجه رونق اقتصادى کوفه در این دوره با توجه به فتوحات افزایش یافت. تاثیر این رونق اقتصادى در دوران حکومت خالد بن عبدالله قسرى  بر عراق نمایان گردید، به گونه‌اى که به دستور او بازارهاى زیادى ساخته و براى هر صنفى از بازرگانان، غرفه‌هایی در نظر گرفته شد و اجاره این اماکن تجارى برای امور سربازان بود چراکه در آن زمان ده هزار مرد جنگى در کوفه به سر می‌بردند.<ref>[http://lib.eshia.ir/40530/1/149/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B3%D8%B1%DB%8C یعقوبی، البلدان، ج۱، ص۱۴۹]</ref>  

پس از مرگ [[معاویه]] در [[سال ۶۰ هجری قمری]]، بسیاری از مردم و بزرگان کوفه نامه‌هایی به [[امام حسین]](ع) نوشتند و ایشان را به کوفه دعوت کردند تا حکومت این شهر را در دست گیرد.<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۷-۳۹.</ref> با افزایش تعداد نامه‌ها، امام حسین به طرف کوفه حرکت کرد ولی [[ابن زیاد]] که والی کوفه شده بود، با تهدید و تطمیع، مردم را از گرد [[مسلم بن عقیل]] نماینده امام حسین پراکنده کرد<ref>بلاذری، ج۲، ص ۸۰-۸۱؛</ref> و از سوی دیگر سپاه کوفه را به فرماندهی [[عمر بن سعد]] برای مقابله با امام فرستاد. و بدین ترتیب [[واقعه کربلا]] رخ داد.

#بی تفاوت‌ها: بیشترین سهم مردم کوفه در کربلا از آن افراد بی‌تفاوت بود که قصدی جز دنیا خواهی نداشتند اینها هرچند امام را دعوت کردند ولی چون احتمال پیروزی ندادند وعده و وعیدهای ابن زیاد را پذیرفته و به سپاه یزیدیان ملحق شدند.<ref>شیخیان، رفتار شناسی مردم کوفه در نهضت حسینی، حکومت اسلامی، - شماره ۲۶، ص ص۴۵۶-۴۵۸</ref>

[[مختار]] که در زمان قیام توابین در زندان زبیریان به سر می‌برد، به طور سرّی نامه‌ای برای باقیمانده [[توابین]] فرستاد. آنان پس از خواندن نامه به او پیغام دادند که برای قیامی مجدد آماده‌اند.<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۳، ص۴۳۳</ref>مختار پس از آزادی، دعوت خود را علنی کرد و بسیاری از بزرگان [[شیعه]] در کوفه از وی حمایت کردند. مختار با شعار یا لثارات الحسین و [[یا منصور امت|یا منصور أمِت]] به مقر حکومت کوفه حمله کرد و والی [[ابن زبیر]] را اخراج نمود و حکومت شیعی تشکیل داد<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۳، ص۴۴۹ ـ ۴۴۸</ref>. از جمله اقدامات مهم مختار در مدتی که حکومت کوفه در دستش بود، کشتن شمار زیادی از قاتلان [[امام حسین]](ع) بود.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۲۹۸ تا ۳۰۳</ref>

{{وسط چین}}'''فرمانداران کوفه از شهادت امام علی(ع) تا قیام مختار'''.<ref>براقی، تاریخ الکوفه،صص۲۴۹ ـ ۲۴۶</ref>{{پایان}}

:::کوفه شهرى است‏ بزرگ و کهن‏ساز که ویرانى بسیارى بر آن دست‏ یافته و ویرانه‏‌هایش بیش از آبادى‏‌هاى آن است. یکى از اسباب ویرانى کوفه وجود قبیله خفاجه در همسایگى شهر است که همواره بدان گزند رسانند.<ref>سفرنامه ابن‏ جبیر، ترجمه پرویز اتابکى، ص۲۵۹</ref>

حکومت‏‌هایى مانند [[آل‏ بویه]] و [[سلجوقیان]] نیز تمایلى به بازسازى و توسعه شهر کوفه نداشتند، بویژه آن‏که اهمیت‏ سیاسى، نظامى، اقتصادى و حتى مذهبى کوفه در مقیاس بسیار وسیع‏تر به شهر [[بغداد]] که در سال ۱۴۵ق به وسیله [[منصور عباسی]] ساخته شده بود منتقل گردید.<ref> ایزدی، حسین، جغرافیای تاریخی کوفه ، مجله تاریخ اسلام، ش۴، ص۸۲</ref>

[[محمد بن ابراهیم بن طباطبا]] از نوادگان [[امام حسن]](ع) بود که از [[مدینه]] به کوفه آمد و به کمک [[ابوالسرایا]] که یکی از فرماندهان شورشی و ناراضی عباسیان و از زیر دستان [[هرثمه بن اعین]] بود، سپاهی تشکیل داد. آنان در سال [[۱۹۹ هجری قمری]] به کوفه حمله کردند و این شهر را تصرف کردند.<ref>ابن الاثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۳۰۲</ref> شعار آنان در این قیام [[الرضا من آل محمد]] بود.<ref> مقاتل الطالبین،ص۴۳۳</ref><ref>مهدی فرمانیان،سید علی موسوی نژاد، زیدیه تاریخ و عقاید، ص۴۲ و ۴۳؛ مصطفی سلطانی، تاریخ و عقاید زیدیه، ص۷۴.</ref>

این دو که علوی و از تبار [[امام حسن مجتبی]](ع) بودند، در [[سال ۲۵۵ قمری|سال ۲۵۵ هجری]] در کوفه قیام کردند. معتز، سپاهی بزرگ به فرماندهی سعید بن صالح معروف به حاجب را به سوی آنها فرستاد و این قیام را سرکوب کرد.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۴، ص۹۴</ref>

بیشتر گزارش‌های تاریخی، ریشه پیدایش قرامطه را به فعالیت‌های یکی از داعیان و پیروان [[اسماعیلیه]] به نام حمدان بن اشعث مشهور به قرمط نسبت می‌دهند که فعالیت تبلیغی خود را در کوفه آغاز کرد.<ref>ابن اثير، الكامل في التاريخ، ج۷، ص۴۴۷</ref>

در سال ۳۱۷ق قرامطه با حمله به [[مکه]]، [[حجرالاسود]] را همراه خود بردند. در سال ۳۳۹ق در جریان بازگرداندن [[حجرالاسود]] به [[مکه]]، ابتدا آن را به کوفه آوردند و به ستون هفتم [[مسجد کوفه]] آویختند تا مردم آن را ببینند.<ref>ابن كثير، البداية و النهاية، ج۱۱، ص۲۲۳</ref>

خاندانهای علمی شیعه در کوفه در قرون نخست هجری عبارتند از:<ref>رجبی، کوفه و نقش آن در قرون نخستین، صص۴۷۵ تا ۴۸۶</ref>

[[خوارج]]، [[کیسانیه]] و [[زیدیه]] از فرقه‌هایی هستند که در این شهر شکل گرفتند.<ref>رجبی، کوفه و نقش آن در قرون نخستین، ص۴۹۷</ref>

در عین حال برخی معتقدند در برهه‌ای از تاریخ، صفات زشت مردم کوفه و در برهه‌ای دیگر صفات نیک آنها بروز پیدا کرده است، هرچند صفات منفی کوفیان پیامدهای ناگواری در قرن نخست داشته است.<ref>صفری فروشانی، کوفه از پیدایش تا عاشورا، ص۱۹۳</ref>

[[مسجد کوفه]] بر دیگر مساجد به جز [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]] (ص) فضیلت دارد<ref>طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ص۲۰۱</ref> و مرکز [[قضاوت]] [[امام زمان]] (عج) خواهد بود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱</ref> [[مسافر]] می‌تواند [[نماز]] را در مسجد کوفه تمام یا شکسته بخواند.<ref>یزدی، العروه الوثقی، ص۳۴۷</ref>

مساجدی هستند که به منظور مقابله با [[حضرت علی]] و به صورت [[مسجد ضرار]] بنا شده بود. در روایتی از [[امام باقر]] چنین آمده است که چهار [[مسجد]] نیز بعد از [[شهادت]] [[امام حسین]] به شکرانه پیروزی لشکر کوفه بر آن حضرت تجدید بنا شد از این رو این مساجد [[لعن]] مضاعف دارند. از این مساجد ملعونه هم اکنون هیچ اثری باقی نمانده است.<ref>صفری، کوفه از پیدایش تا عاشورا، صص ۱۴۴ـ۱۳۷ </ref>

[[حسن وشاء]] می‌گوید: من [[مسجد کوفه]] را از نزدیک دیدم که حدود نهصد شیخ در آن می‌گفتند: «حَدَّثنی [[جعفر بن محمد الصادق|جعفر بن محمد]](ع)».<ref>برقی، تاریخ الکوفه(۱۴۲۴ق.)، ص۴۶۶</ref>

به خاطر اینکه کوفی ها، با بنی عباس در قیام علیه بنی امیه همکاری کردند بنی عباس از کوفی‌ها در مقابل بصری‌ها حمایت می‌کردند و از علمای کوفی برای تربیت فرزندان خویش دعوت به عمل می‌آوردند.<ref>براقی، تاریخ الکوفه(۱۴۲۴ق.)، ص۲۲۹</ref>

حروف خط کوفی در آغاز بدون نقطه و بدون حرکت‌های اعرابی نگاشته می‌شد و به سبب آنکه حافظان و قاریان [[قرآن]] فراوان بودند و آن را سینه به سینه از پیامبر گرفته بودند اشتباه و خطا کمتر در آن رخ می‌داد اما پس از نیمه اول قرن اول که اعراب با اقلیت‌های دیگر به شدت مختلط شده بودند کم کم خطا و اشتباه در قرائت [[قرآن]] نمودار شد لذا [[ابوالاسود دوئلی]] برای سهولت قرائت [[قرآن]] به وسیله نقطه ها، نگارش فتحه، ضمه و کسره را ابداع کرد.<ref>صفری، کوفه از پیدایش تا عاشورا، صص ۳۳۰ـ۳۲۷</ref>

*امام صادق(ع) از قول [[امیرمومنان]] نقل می‌کند:[[مکه]] حرم خدا، [[مدینه]] حرم [[رسول خدا]] و کوفه حرم من است، هیچ ستمگری در صدد ایجاد حادثه در آن بر نمی‌آید، جز اینکه خداوند او را ریشه‌کن می‌کند.<ref>کلینی،کافی، ج۹، ص۲۸۱</ref>

*[[امام حسن عسکری]](ع) فرمود: جای پایی در کوفه، برای من از خانه‌ای در [[مدینه]] محبوب‌تر است.<ref>مجلسی،بحار، ج۹۷، ص۳۸۵</ref>

همچنین در بخش دیگری از روایات به موقعیت کوفه پس از ظهور [[امام زمان(ع)]] اشاره شده و این شهر پایتخت آن حضرت معرفی شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۳، ص۱۱؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۱۶۵</ref>