پرش به محتوا

قبرستان وادی‌السلام (نجف): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:قبرستان وادی الاسلام (15).jpg|300px|بندانگشتی|تصویری از قبرستان وادی الاسلام در نجف]]
[[پرونده:قبرستان وادی الاسلام (15).jpg|300px|بندانگشتی|تصویری از قبرستان وادی الاسلام در نجف]]
'''قبرستان وادِی السَّلام''' قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر [[نجف]] [[عراق]] که به سبب وجود [[حدیث|احادیثی]] درباره فضیلت آن، برای [[شیعیان]] اهمیت مذهبی دارد. بنابر برخی روایات، این قبرستان محل [[رجعت]] بعضی از پیامبران و صالحان است و بنابر برخی دیگر هر مؤمنی در هر جای دنیا که وفات کند، روح او به این مکان خواهد آمد. قرار گرفتن وادی السلام در شهر نجف، که [[حرم امام علی|مرقد امام اول شیعیان]]، [[امام علی (ع)]] در آن قرار دارد، بر اهمیت آن افزوده است. زائران [[عتبات عالیات]] عراق، این قبرستان را نیز زیارت می‌کنند. مقبره‌های منسوب به [[حضرت هود|هود]] و [[حضرت صالح|صالح]] از پیامبران پیشین و مقام‌هایی با نام برخی از [[امامان شیعه]] در این قبرستان وجود دارد.
'''قبرستان وادِی‌السَّلام''' قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر [[نجف]] [[عراق]] که به سبب وجود [[حدیث|احادیثی]] درباره فضیلت آن، برای [[شیعیان]] اهمیت مذهبی دارد. بنابر برخی روایات، این قبرستان محل [[رجعت]] بعضی از پیامبران و صالحان است و بنابر برخی دیگر هر مؤمنی در هر جای دنیا که وفات کند، روح او به این مکان خواهد آمد. قرار گرفتن وادی السلام در شهر نجف، که [[حرم امام علی|مرقد امام اول شیعیان]]، [[امام علی(ع)]] در آن قرار دارد، بر اهمیت آن افزوده است. زائران [[عتبات عالیات]] عراق، این قبرستان را نیز زیارت می‌کنند. مقبره‌های منسوب به [[حضرت هود|هود]] و [[حضرت صالح|صالح]] از پیامبران پیشین و مقام‌هایی با نام برخی از [[امامان شیعه]] در این قبرستان وجود دارد.


== دلیل نامگذاری ==
== دلیل نامگذاری ==
*کلمه «‌وادی‌» در عربی به معنای سیل‌گاه و جایی است میان دو کوه و آبراهی که سیلاب در آن جاری می‌شود و اندک اندک در زمین فرو می‌رود. در فارسی، این کلمه را برای بیابان و صحرا به کار می‌برند<ref>فراهیدی، ج۸، ص۹۸؛ راغب اصفهانی، ۸۶۲؛ دهخدا، ذیل مدخل «‌وادی».</ref> و کلمه «‌السلام‌» نزد مسلمانان از نام‌های خدا و در عربی از جمله به معنای سلامت از آسیب و آفات ظاهری و باطنی است.<ref>راغب، ۴۲۱؛ قرشی، ج‏۳، ص۲۹۶.</ref>
*کلمه «وادی» در عربی به معنای سیل‌گاه و جایی است میان دو کوه و آبراهی که سیلاب در آن جاری می‌شود و اندک اندک در زمین فرو می‌رود. در فارسی، این کلمه را برای بیابان و صحرا به کار می‌برند<ref>فراهیدی، ج۸، ص۹۸؛ راغب اصفهانی، ۸۶۲؛ دهخدا، ذیل مدخل «وادی».</ref> و کلمه «السلام» نزد مسلمانان از نام‌های خدا و در عربی از جمله به معنای سلامت از آسیب و آفات ظاهری و باطنی است.<ref>راغب، ۴۲۱؛ قرشی، ج۳، ص۲۹۶.</ref>
*[[کلینی]] (متوفی ۳۲۸ق) روایتی درباره این قبرستان از امام [[علی (ع)]] نقل کرده که در آن، از کلمه «‌وادی السلام‌» برای اشاره به آن استفاده شده است.<ref>کلینی، ج۳، ص۲۴۳.</ref>
*[[کلینی]] (متوفی ۳۲۸ق) روایتی درباره این قبرستان از امام [[علی(ع)]] نقل کرده که در آن، از کلمه «وادی السلام» برای اشاره به آن استفاده شده است.<ref>کلینی، ج۳، ص۲۴۳.</ref>
*برخی منابع درباره سبب نامگذاری قبرستان وادی السلام برآنند که این نام را پیامبر اسلام (ص) و بلکه [[جبرئیل]] بر آن نهاده به این معنا که مدفون در این قبرستان از محاسبه و عذاب عالم برزخ معاف و در سلامت است.<ref>براقی، ص۲۴۳.</ref>
*برخی منابع درباره سبب نامگذاری قبرستان وادی السلام برآنند که این نام را پیامبر اسلام(ص) و بلکه [[جبرئیل]] بر آن نهاده به این معنا که مدفون در این قبرستان از محاسبه و عذاب عالم برزخ معاف و در سلامت است.<ref>براقی، ص۲۴۳.</ref>
*جز کلمه «وادی السلام» در برخی روایات با عبارت «‌ظَهر الکوفَه‌» (پشت کوفه) به این قبرستان اشاره شده؛ مانند روایتی که مجلسی دوم از عیاشی نقل کرده است: «‌قال أمیر المؤمنین- صلوات اللّه علیه: أول بقعة عبد اللّه علیها ظهر الکوفة لما أمر اللّه الملائکة ان یسجدوا لآدم، سجدوا علی ظهر الکوفة<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref>: امیر مومنان (ع) فرمود: نخستین جایی [در زمین] که خدا را در آن عبادت کردند، پشت کوفه بود؛ وقتی که خداوند فرشتگان را امر به سجده بر [[حضرت آدم|آدم]] کرد، آنان در پشت کوفه سجده کردند.‌»
*جز کلمه «وادی السلام» در برخی روایات با عبارت «ظَهر الکوفَه» (پشت کوفه) به این قبرستان اشاره شده؛ مانند روایتی که مجلسی دوم از عیاشی نقل کرده است: «قال أمیر المؤمنین- صلوات اللّه علیه: أول بقعة عبد اللّه علیها ظهر الکوفة لما أمر اللّه الملائکة ان یسجدوا لآدم، سجدوا علی ظهر الکوفة<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref>: امیر مومنان(ع) فرمود: نخستین جایی [در زمین] که خدا را در آن عبادت کردند، پشت کوفه بود؛ وقتی که خداوند فرشتگان را امر به سجده بر [[حضرت آدم|آدم]] کرد، آنان در پشت کوفه سجده کردند.»


== موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی ==
== موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی ==
*وادی السلام در شهر [[نجف]] کشور [[عراق]] واقع است و از جنوب به مرقد [[امام علی(ع)]] و خیابان موسوم به علی بن ابی طالب و از شرق به جاده نجف - [[کربلا]] و از شمال به منطقه حی المهندسین و از سمت غرب به دریاچه «بحر النجف» می‌رسد.
*وادی السلام در شهر [[نجف]] کشور [[عراق]] واقع است و از جنوب به مرقد [[امام علی(ع)]] و خیابان موسوم به علی بن ابی طالب و از شرق به جاده نجف - [[کربلا]] و از شمال به منطقه حی المهندسین و از سمت غرب به دریاچه «بحر النجف» می‌رسد.
*بنابر روایات دینی پیشینه این قبرستان به پیش از [[اسلام]] می‌رسد؛ اما روایات تاریخی چندانی از وضعیت قبرستان در پیش از اسلام در دست نیست. با این حال، به نظر می‌رسد که این مکان از قدیم محل دفن مردگان بوده است. روایات دینی، تاریخ این مکان را تا زمان سجده [[فرشته|فرشتگان]] بر [[حضرت آدم|آدم]] پیش برده‌اند؛ چنان که در روایتی منسوب به امام علی(ع)، وقتی خداوند فرشتگان را به سجده بر آدم (ع) امر کرد، آنان در همین مکان بر زمین [[سجده]] کردند.<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref>
*بنابر روایات دینی پیشینه این قبرستان به پیش از [[اسلام]] می‌رسد؛ اما روایات تاریخی چندانی از وضعیت قبرستان در پیش از اسلام در دست نیست. با این حال، به نظر می‌رسد که این مکان از قدیم محل دفن مردگان بوده است. روایات دینی، تاریخ این مکان را تا زمان سجده [[فرشته|فرشتگان]] بر [[حضرت آدم|آدم]] پیش برده‌اند؛ چنان که در روایتی منسوب به امام علی(ع)، وقتی خداوند فرشتگان را به سجده بر آدم(ع) امر کرد، آنان در همین مکان بر زمین [[سجده]] کردند.<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref>
*بنابر برخی روایات دینی دیگر، چند تن از پیامبران (ع) در وادی السلام دفن شده‌اند. به روایت مجلسی از عیاشی، این مکان، نمازگاه [[حضرت آدم (ع)]] و [[:رده:پیامبران|پیامبران]] پس از او بوده است.<ref>مجلسی، ج۱۸، ص۳۸۴.</ref>
*بنابر برخی روایات دینی دیگر، چند تن از پیامبران(ع) در وادی السلام دفن شده‌اند. به روایت مجلسی از عیاشی، این مکان، نمازگاه [[حضرت آدم(ع)]] و [[:رده:پیامبران|پیامبران]] پس از او بوده است.<ref>مجلسی، ج۱۸، ص۳۸۴.</ref>
*قبرستان وادی السلام از قدیم یکی از مکانهای دیدنی و زیارتی کاروانهای زائران ایرانی بوده؛ اما در سالهای اخیر که کشور عراق در برخی ناامنی‌ها به سر می‌برد، غالب کاروانها اعضای خود را رفتن به این مکان بازمی‌دارند؛ زیرا قبرستان به سبب وسعت بسیار و وجود مقبره‌های بلند و اتاقهای قدیمی بسیار، ناامن به نظر می‌رسد.
*قبرستان وادی السلام از قدیم یکی از مکانهای دیدنی و زیارتی کاروانهای زائران ایرانی بوده؛ اما در سالهای اخیر که کشور عراق در برخی ناامنی‌ها به سر می‌برد، غالب کاروانها اعضای خود را رفتن به این مکان بازمی‌دارند؛ زیرا قبرستان به سبب وسعت بسیار و وجود مقبره‌های بلند و اتاقهای قدیمی بسیار، ناامن به نظر می‌رسد.


== اهمیت و فضیلت ==
== اهمیت و فضیلت ==
از مهم‌ترین وجوه اهمیت این قبرستان، همجواری آن با [[حرم امام علی (ع)]] است. در منابع [[شیعه]] از قبرستان وادی السلام بسیار سخن آمده و فضائل دیگری برای آن برشمرده شده است. برخی از این روایات عبارتند از:
از مهم‌ترین وجوه اهمیت این قبرستان، همجواری آن با [[حرم امام علی(ع)]] است. در منابع [[شیعه]] از قبرستان وادی السلام بسیار سخن آمده و فضائل دیگری برای آن برشمرده شده است. برخی از این روایات عبارتند از:
*در [[تفسیر عیاشی]] روایتی نقل شده است که بنابر آن، [[پیامبر (ص)]] در شبِ [[معراج]] همراه [[جبرئیل]] به [[کوفه]] و وادی السلام رفته و در آنجا نماز گزارده است. بنابر این نقل، وادی السلام نمازگاه [[حضرت آدم]] و پیامبران بوده است.<ref>عیاشی، ج۲ ص۱۴۶.</ref>
*در [[تفسیر عیاشی]] روایتی نقل شده است که بنابر آن، [[پیامبر(ص)]] در شبِ [[معراج]] همراه [[جبرئیل]] به [[کوفه]] و وادی السلام رفته و در آنجا نماز گزارده است. بنابر این نقل، وادی السلام نمازگاه [[حضرت آدم]] و پیامبران بوده است.<ref>عیاشی، ج۲ ص۱۴۶.</ref>
* [[کلینی]] (متوفای ۳۲۸ق.) روایتی را از امام علی (ع) در مورد این قبرستان نقل کرده است. در این روایت، امام علی (ع) همراه یکی از اصحاب خویش، به وادی السلام می‌رود و در آنجا می‌فرماید: «... مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یمُوتُ فِی بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِیلَ لِرُوحِهِ الْحَقِی بِوَادِی السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ؛<ref>کلینی، ج۳، ص۲۴۳.</ref> هیچ مومنی در جایی از زمین نمیرد مگر آن که به روح او فرمان دهند که به وادی السلام آید. اینجا، نقطه‌ای از بهشت است.‌»
* [[کلینی]] (متوفای ۳۲۸ق.) روایتی را از امام علی(ع) در مورد این قبرستان نقل کرده است. در این روایت، امام علی(ع) همراه یکی از اصحاب خویش، به وادی السلام می‌رود و در آنجا می‌فرماید: «... مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یمُوتُ فِی بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِیلَ لِرُوحِهِ الْحَقِی بِوَادِی السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ؛<ref>کلینی، ج۳، ص۲۴۳.</ref> هیچ مومنی در جایی از زمین نمیرد مگر آن که به روح او فرمان دهند که به وادی السلام آید. اینجا، نقطه‌ای از بهشت است.»
*همچنین روایت است که این مکان، نخستین جایی در زمین بوده که خدا را در آن عبادت کرده‌اند.<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref>
*همچنین روایت است که این مکان، نخستین جایی در زمین بوده که خدا را در آن عبادت کرده‌اند.<ref>مجلسی، ج۲۲، ص۳۷.</ref>
*روایاتی نیز از امام علی (ع) درباره علاقه آن حضرت به شهر [[نجف]] و وادی السلام و دفن در این شهر و قبرستان نقل شده است؛ مانند روایتی که آن حضرت از خدا خواسته است مدفن او را در این شهر قرار دهد.<ref>إرشاد القلوب دیلمی، ج۲، ص۲۳۸.</ref>
*روایاتی نیز از امام علی(ع) درباره علاقه آن حضرت به شهر [[نجف]] و وادی السلام و دفن در این شهر و قبرستان نقل شده است؛ مانند روایتی که آن حضرت از خدا خواسته است مدفن او را در این شهر قرار دهد.<ref>إرشاد القلوب دیلمی، ج۲، ص۲۳۸.</ref>


== بناهای داخل قبرستان ==
== بناهای داخل قبرستان ==
خط ۲۷: خط ۲۷:


===مقام‌های امام مهدی(ع)، امام صادق(ع) و امام سجّاد(ع)===
===مقام‌های امام مهدی(ع)، امام صادق(ع) و امام سجّاد(ع)===
در بخش شمالی وادی السلام جایی موسوم به مقام [[امام زمان(ع) |امام مهدی]](ع) و [[امام صادق]](ع) وجود دارد. در آنجا ساختمانی نسبتاً کهن با دو تابلو و گنبدی به رنگ آبی قرار دارد که مکان نماز آن دو امام را مشخص می‌کند. در داخل ساختمان چاهی است معروف به «‌بئر امام مهدی(ع)‌» و اطراف آن را چند قبر فرا گرفته است. گویند امام مهدی(ع) را در این مکان مشاهده کرده‌اند.
در بخش شمالی وادی السلام جایی موسوم به مقام [[امام زمان(ع)|امام مهدی]](ع) و [[امام صادق]](ع) وجود دارد. در آنجا ساختمانی نسبتاً کهن با دو تابلو و گنبدی به رنگ آبی قرار دارد که مکان نماز آن دو امام را مشخص می‌کند. در داخل ساختمان چاهی است معروف به «بئر امام مهدی(ع)» و اطراف آن را چند قبر فرا گرفته است. گویند امام مهدی(ع) را در این مکان مشاهده کرده‌اند.


بنای این ساختمان به کوشش علامه [[بحرالعلوم]] برپا شده است. این بنا تا  ۱۳۱۰ ق باقی بود که در آن سال فردی نام سیدمحمد خان آن را تجدید بنا کرد و اکنون به همان صورت باقی است. او هم چنین گنبدی با کاشی‌های آبی رنگ بر این مقام احداث کرد.
بنای این ساختمان به کوشش علامه [[بحرالعلوم]] برپا شده است. این بنا تا  ۱۳۱۰ ق باقی بود که در آن سال فردی نام سیدمحمد خان آن را تجدید بنا کرد و اکنون به همان صورت باقی است. او هم چنین گنبدی با کاشی‌های آبی رنگ بر این مقام احداث کرد.


در داخل بنا، سنگی وجود دارد که زیارت [[حضرت مهدی(ع)|حضرت حجّت]] بر آن حک شده است. تاریخ کتابت این سنگ  ۱۲۰۰ ق است. از [[امام صادق(ع)]] نقل شده:
در داخل بنا، سنگی وجود دارد که زیارت [[حضرت مهدی(ع)|حضرت حجّت]] بر آن حک شده است. تاریخ کتابت این سنگ  ۱۲۰۰ ق است. از [[امام صادق(ع)]] نقل شده:
:«‌هرکس حرم جدم را زیارت کرد، دو رکعت نماز بخواند و دوباره دو رکعت نماز دیگر و آنگاه دو رکعت دیگر بخواند. اولین آن بر در محل [[حرم امام علی|قبر امیر المؤمنین]](ع) و دومین در محل [[راس الحسین]] و سومین در محل منبر [[حضرت مهدی(ع)]].‌»<ref>قائدان، ص۵۰.</ref> 
:«هرکس حرم جدم را زیارت کرد، دو رکعت نماز بخواند و دوباره دو رکعت نماز دیگر و آنگاه دو رکعت دیگر بخواند. اولین آن بر در محل [[حرم امام علی|قبر امیر المؤمنین]](ع) و دومین در محل [[راس الحسین]] و سومین در محل منبر [[حضرت مهدی(ع)]].»<ref>قائدان، ص۵۰.</ref> 


در داخل این مکان، مقام دیگری وجود دارد که به امام صادق(ع) منسوب است. از وجه تسمیه این مقام اطلاعی در دست نیست. حدود یک کیلومتری غرب حرم، کنار دریاچه «‌بحر النجف‌» به فاصله حدود  ۲۵۰  متر و کنار بقعه [[صافی صفا]] مسجد و مقامی به یاد بیتوته و نماز [[امام سجاد(ع)]]، احداث شده است. این مسجد، که ابعاد آن  ۱۸ * ۱۵  متر است، گنبد و دیوارهای کاشی کاری دارد و داخل آن [[محراب|محرابی]] به عنوان محل نماز امام سجاد تعبیه شده است. گویند زمانی که ایشان برای زیارت امام علی(ع) به نجف آمد در این مکان نماز گزارد و بیتوته کرد.  
در داخل این مکان، مقام دیگری وجود دارد که به امام صادق(ع) منسوب است. از وجه تسمیه این مقام اطلاعی در دست نیست. حدود یک کیلومتری غرب حرم، کنار دریاچه «بحر النجف» به فاصله حدود  ۲۵۰  متر و کنار بقعه [[صافی صفا]] مسجد و مقامی به یاد بیتوته و نماز [[امام سجاد(ع)]]، احداث شده است. این مسجد، که ابعاد آن  ۱۸ * ۱۵  متر است، گنبد و دیوارهای کاشی کاری دارد و داخل آن [[محراب|محرابی]] به عنوان محل نماز امام سجاد تعبیه شده است. گویند زمانی که ایشان برای زیارت امام علی(ع) به نجف آمد در این مکان نماز گزارد و بیتوته کرد.  


در دوران [[صفویه]]، بنایی در این مکان ساختند که تاکنون پابرجاست. در پایان حکومت عثمانی‌ها، این بنا تعمیر شد و در محراب آن سنگ زیبایی قرار گرفت که حروف مقطعه روی آن نقش بسته است. البته معنای آن برای کسی روشن نیست. <ref>قائدان، ص۵۰ و ۵۱.</ref> 
در دوران [[صفویه]]، بنایی در این مکان ساختند که تاکنون پابرجاست. در پایان حکومت عثمانی‌ها، این بنا تعمیر شد و در محراب آن سنگ زیبایی قرار گرفت که حروف مقطعه روی آن نقش بسته است. البته معنای آن برای کسی روشن نیست.<ref>قائدان، ص۵۰ و ۵۱.</ref> 


== مشاهیر مدفون در قبرستان ==
== مشاهیر مدفون در قبرستان ==
خط ۵۰: خط ۵۰:


==رفتارهای خرافی در قبرستان==
==رفتارهای خرافی در قبرستان==
در آذر ماه ۱۳۹۱ [[خبرگزاری شفقنا]] با انتشار گزارشی از رفتارهای عجیب مردم در این قبرستان خبر داد. بر اساس این گزارش برخی از مردم نام خود را روی سنگ‌ حک می‌کنند تا روحشان بعد از مرگ به این قبرستان منتقل شود. یا خاک قبرستان را برای تبرک با خود می‌‌برند و یا این که ناخن و موی خود را در این جا دفن می‌کنند. این خبرگزاری این رفتارها را خرافی دانسته است.<ref> [http://www.shafaqna.com/persian/look/item/29092 وادی السلام نجف اشرف و برخی رفتارهای خرافی]</ref>
در آذر ماه ۱۳۹۱ [[خبرگزاری شفقنا]] با انتشار گزارشی از رفتارهای عجیب مردم در این قبرستان خبر داد. بر اساس این گزارش برخی از مردم نام خود را روی سنگ‌ حک می‌کنند تا روحشان بعد از مرگ به این قبرستان منتقل شود. یا خاک قبرستان را برای تبرک با خود می‌برند و یا این که ناخن و موی خود را در این جا دفن می‌کنند. این خبرگزاری این رفتارها را خرافی دانسته است.<ref> [http://www.shafaqna.com/persian/look/item/29092 وادی السلام نجف اشرف و برخی رفتارهای خرافی]</ref>


==نگارخانه==
==نگارخانه==
خط ۷۰: خط ۷۰:


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس|اندازه=ریز|۳}}
{{پانویس2}}
 
==منابع==
==منابع==
{{ستون-شروع}}
{{ستون-شروع}}
*براقی، حسین، تاریخ النجف المعروف بالیتیمة الغرویة و التحفة النجفیة فی الارض المبارکة الزکیة، دار المورخ العربی - بیروت، چاپ: اول، ۲۰۰۹ م.
*براقی، حسین، تاریخ النجف المعروف بالیتیمة الغرویة و التحفة النجفیة فی الارض المبارکة الزکیة،‌ دار المورخ العربی، بیروت، چاپ: اول، ۲۰۰۹ م.
*دیلمی، حسن بن ابی الحسن، إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲ق.
*دیلمی، حسن بن ابی الحسن، إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضی، ۱۴۱۲ق.
*راغب، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دار العلم- الدار الشامیة، لبنان- سوریه، ۱۴۱۲ق.
*راغب، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن،‌ دار العلم- الدار الشامیة، لبنان- سوریه، ۱۴۱۲ق.
* عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، المطبعه العلمیه، تهران، ۱۳۸۰ق.
* عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، المطبعه العلمیه، تهران، ۱۳۸۰ق.
*قائدان، علی اصغر، عتبات عالیات عراق، نشر مشعر، تهران، ۱۳۸۷ ش.
*قائدان، علی اصغر، عتبات عالیات عراق، نشر مشعر، تهران، ۱۳۸۷ ش.
*کلینی، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۶۵ق.
*کلینی، الکافی،‌دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۶۵ق.
*مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، ۱۴۰۴ق.
*مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، ۱۴۰۴ق.
*مصطفوی، حسن، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، ۱۴۰۲ق.
*مصطفوی، حسن، التحقیق لکلمات القرآن الکریم، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، ۱۴۰۲ق.
{{پایان}}
{{پایان}}
==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
* [http://www.m-mahdi.net/farsi/books/047/013.htm مرکز الدراسات التخصصیه الامام المهدی عج]
* [http://www.m-mahdi.net/farsi/books/047/013.htm مرکز الدراسات التخصصیه الامام المهدی عج]
* [http://www.shafaqna.com/persian/other-services/perspective/item/29092-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D8%AC%DB%8C%D8%A8-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%86%D8%AC%D9%81-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C تصاویری عجیب از وادی السلام نجف اشرف و برخی رفتارهای خرافی]
* [http://www.shafaqna.com/persian/other-services/perspective/item/29092-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D8%AC%DB%8C%D8%A8-%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%86%D8%AC%D9%81-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C تصاویری عجیب از وادی السلام نجف اشرف و برخی رفتارهای خرافی]
* [http://rasekhoon.net/article/show/147193 وادی‌ السلام‌ نجف‌ و مقام‌ امام ‌زمان (ع)]
* [http://rasekhoon.net/article/show/147193 وادی‌ السلام‌ نجف‌ و مقام‌ امام ‌زمان(ع)]
* [http://hajj.ir/14/48976 شرايط دفن اموات در وادي السلام نجف اشرف]
* [http://hajj.ir/14/48976 شرایط دفن اموات در وادی السلام نجف اشرف]
 
 
{{تشیع در عراق}}
{{تشیع در عراق}}
{{قبرستان‌های شیعه}}
{{قبرستان‌های شیعه}}
Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۲۱۵

ویرایش