سید حسن مدرس: تفاوت میان نسخه‌ها

سید حسن مدرس در سال [[سال ۱۲۸۷ هجری قمری|۱۲۸۷ق]]/[[سال ۱۲۴۹ هجری شمسی|۱۲۴۹ش]] در روستای سرابه، از توابع شهرستان اردستان در استان [[اصفهان]] متولد شد. پدرش سیداسماعیل طباطبائی امور شرعی مردم آن روستا را به عهده داشت. سید حسن بعد از تحصیلات مقدماتی و به منظور ادامه تحصیل علوم دینی، در سال [[سال ۱۲۹۸ هجری قمری|۱۲۹۸ق]] نزد جدش سید عبدالباقی، به مدت ۱۳ سال در [[حوزه علمیه اصفهان]] مشغول تحصیل شد. مقدمات ادبیات عرب، منطق و بیان را نزد اساتیدی چون میرزا عبدالعلی هرندی آموخت. با ملامحمدکاشی کتاب [[شرح لمعه]] در [[فقه]] و پس از آن قوانین و فصول را در [[اصول|علم اصول]] تحصیل کرد. از میرزا [[جهانگیر خان قشقایی]] [[عرفان]] و [[فلسفه]] آموخت. <ref>مدرسی، علی، مدرس جلد۱ ، ۱۳۶۶ ص ۲۳؛مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، عبدالعلی باقی، ص ۱۶۰و ۱۶۱. [http://www.aviny.com/news/83/09/10/08.aspx بنقل از سایت شهید آوینی].</ref> در درس [[سید محمد باقر درچه ای|سید محمد باقر درچه‌ای]] و شیخ مرتضی ریزی شرکت کرد و به درجه [[اجتهاد]] رسید.<ref> گلشن ابرار، جلد دوم، ص۵۶۴و ۵۶۵.</ref>

در [[شعبان]] ۱۳۱۱ق/۱۲۷۲ش وارد [[نجف]] و با شیخ [[حسنعلی نخودکی اصفهانی]] هم‌حجره شد.<ref> مدرسی، علی، مدرس جلد۱، ۱۳۶۶. ص ۲۴.</ref> در درس [[سید محمد فشارکی]] و [[شیخ الشریعة اصفهانی|شریعت اصفهانی]] شرکت نمود و درس‌های خود را با [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و سید علی کازرونی مباحثه می‌کرد. مدرس به هنگام اقامت در نجف روزهای پنجشنبه و جمعه هر هفته کار کرده، درآمد آن را در پنج روز دیگر مصرف می‌کرد.<ref> مدرسی، علی، مدرس، ۱۳۶۶.ص ۲۴.</ref> پس از هفت سال اقامت در نجف و تأیید مقام [[اجتهاد]] او از سوی علمای نجف در سال ۱۳۲۴ق به اصفهان بازگشت.<ref> گلشن ابرار، جلد دوم، ص۵۶۴و ۵۶۵.؛ مجله حصون - آذر و دیماه ۱۳۸۹، شماره ۲۷. [http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/5415/7504/93719/ بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه].</ref>

مدرس پس از بازگشت به اصفهان، صبح‌ها در [[مدرسه جده کوچک]]،[[فقه]] و [[اصول]] و عصرها در مدرسه جده بزرگ، منطق و شرح منظومه و در روزهای پنجشنبه [[نهج البلاغه]] را تدریس می‌کرد.<ref>مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، عبدالعلی باقی، ص ۲۹. [http://www.aviny.com/news/83/09/10/08.aspx بنقل از سایت شهید آوینی].</ref> با ورود به [[تهران]] درس خود را در ایوان زیر ساعت در [[مدرسه سپهسالار]]  آغاز کرد. وی در ([[۲۷ تیر]] ۱۳۰۴ش) تولیت این مدرسه را به عهده گرفت و برای اولین بار طرح امتحان طلاب را به مرحله اجرا درآورد و به منظور حسن اداره این مدرسه، نظام‌نامه‌ای تدوین کرد و امور تحصیلی طلاب را مورد رسیدگی قرار داد و سعی در احیا و آبادانی روستاها و مغازه‌های موقوفه مدرسه کرد.<ref>گلشن ابرار، جلد دوم، ص۵۶۵.</ref>

از معروف‌ترین شاگردان وی سید کمال‌الدین نوربخش دهکردی، [[محمد شریعت سنگلجی]]، [[میرزا ابوالحسن شعرانی]]، [[میرزا علی آقا شیرازی]]، [[مهدی الهی قمشه‌ای]]، [[بدیع الزمان فروزانفر]]، [[سید مرتضی پسندیده]] و [[جلال الدین همائی]] بودند.<ref>ابوالفضل شکوری، [http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_15991.aspx سایت جماران].</ref>

*رسائل الفقهیه.<ref>گلشن ابرار، جلد دوم، ص۵۶۶.</ref><ref>[http://jamaran.ir/fa/NewsContent-id_15991.aspx ابوالفضل شکوری، سایت جماران.]</ref>

*در زمان مشروطه، مدرس به حمایت از جنبش مشروطیت برخاست و در کنار [[حاج آقا نورالله اصفهانی]]، برای تدارک و تقویت مشروطه‌خواهان کوشید. با اوج‌گیری جنبش مشروطه‌خواهی و دوران استبداد صغیر، مدرس به همراه حاج آقا نورالله، انجمنی با عنوان انجمن ملی تشکیل داد و خود به نایب رئیسی این انجمن انتخاب شد. وی با مشروطه‌خواهان بختیاری، مخفیانه در تماس بود و همکاری داشت.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

*پس از فتح [[تهران]] و پیروزی مشروطه‌خواهان، مقدمات تأسیس دوره دوم [[مجلس شورای ملی]] فراهم و انتخابات به صورت عمومی برگزار و مجلس تشکیل شد. بر اساس اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه، باید پنج نفر از [[مجتهدان]] در مجلس حضور داشته و بر مصوبات مجلس به ‌منظور عدم مغایرت آنها با احکام شرع نظارت داشته باشند. به این منظور، مراجع نجف بیست نفر از [[مجتهدان]] از جمله مدرس را به مجلس شورای ملی معرفی کردند<ref> مدرسی، علی، مدرس جلد ۱، ۱۳۶۶. ص ۳۰ و ۳۱؛ زندگی نامه خودنوشت مدرس، روزنامه جمهوری اسلامی ۱۰/۰۹/۱۳۸۴.</ref> و مدرس هم بر اساس قرعه انتخاب شد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

* با تصویب مجلس دوم، کارشناسی به نام مورگان شوستر، به مدت سه سال به‌عنوان خزانه‌دار کل کشور استخدام و مشغول رسیدگی به امور مالی ایران شد، ولی ازآنجا‌که ادامه فعالیت وی، منافع و امتیازها و در نتیجه نفوذ سیاسی روس و انگلیس را نقض می‌کرد دولت روسیه در ذی‌حجه ۱۳۲۹ه‍.ق با هم‌داستانی دولت انگلیس اولتیماتومی مبنی بر عزل مورگان شوستر و... صادر کرد و در پی آن، قشون روس وارد بندر انزلی شد و تا [[قزوین]] پیشروی کرد. مدرس نطق تندی در مجلس انجام داد و همین امر در رأی مخالف مجلس برضد اولتیماتوم موثر بود.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰؛ مدرسی، علی، مدرس جلد ۱، ۱۳۶۶. ص ۳۴.</ref>

*وی در سومین دوره مجلس شورای ملی، افزون بر وظیفه نظارتی، نمایندگی مردم تهران را نیز بر عهده داشت. با شروع جنگ جهانی اول، ایران رسماً خود را به‌عنوان دولت بی‌طرف اعلام کرد، ولی نیروهای متفقین با نقض بی‌طرفی ایران، وارد خاک کشور شدند با پیشنهاد مدرس و موافقت مجلس، قرار شد گروهی از نمایندگان به منظور مخالفت با قوای متجاوز به [[قم]] مهاجرت کنند و یک دولت سایه در کنار دولت اصلی تشکیل دهند. بدین منظور بیست و هفت نفر از نمایندگان مجلس به همراه گروهی از رجال سیاسی و مردم عادی، تهران را به قصد قم ترک کردند. مهاجران در قم کمیته‌ای با عنوان «کمیته دفاع ملی» تشکیل دادند. اما قشون روس روانه قم شد ودر پی شکست مهاجران، گروهی به همراه سلیمان میرزا و مدرس از راه [[کاشان]] به اصفهان و از راه کوه‌های بختیاری خود را به غرب ایران رساندند. در شعبان ۱۳۳۶ه‍.ق با پایان یافتن جنگ اول جهانی، مدرس به همراه دیگر مهاجران پس از دو سال، به تهران بازگشت و در مدرسه سپهسالار به تدریس مشغول شد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

کابینه [[سید ضیاء طباطبایی]] شماری از رجال دولت و مجلس را برای جلوگیری از مقاومت و قیام احتمالی دستگیر و زندانی کرد. مدرس نیز در شمار زندانیان سیاسی قرار گرفت. او ابتدا در محل قزاقخانه قدیم برای چند روز زندانی شد، ولی بعدها او را به همراه شیخ حسین یزدی که سابقه دوستی خوبی با مدرس نداشت، به‌وسیله گاری پُست به [[قزوین]] تبعید و در آنجا زندانی شد. بعد از دولت سید ضیاء، مدرس به [[تهران]] بازگشت.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.؛ مدرسی، علی، مدرس جلد ۱، ۱۳۶۶. ص ۴۴.</ref>

* در مجلس چهارم، مدرس با قرارداد ۱۹۱۹م مخالفت کرد و مانع تصویب اعتبارنامه برخی از نمایندگان شد.<ref> [http://dowran.ir/show.php?id=66043447 ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران.]</ref> در این دوران رضاخان در مقام وزارت جنگ در امور لشکری، کشوری و مالی، مداخله می‌کرد.  مدرس در آغاز با سردار سپه مدارا کرد، ولی بعدها با اقدامات او مخالفت کرد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

*رضاخان در انتخابات مجلس پنجم توانست با حمایت نظامیان، هواداران خود را وارد مجلس کند و در نخستین اقدام، تغییر رژیم سلطنتی ایران به حکومت جمهوری را در دستور کار قرار داد. مدرس برای آگاهی علما نامه‌های بسیاری درباره ماهیت جمهوری رضاخانی نوشت و به [[قم]] فرستاد. سردار سپه در پی سفری به قم بنا به خواست علما انصراف خود را از جمهوری به صورت رسمی اعلام کرد. چالش‌ها ادامه داشت و مدرس تنها راه چاره را استیضاح رئیس‌الوزراء تشخیص داد. وی در [[۷ مرداد]] ۱۳۰۳ به همراه شش تن از نمایندگان، رضاخان را به دلیل سوء سیاست داخلی و خارجی، قیام و اقدام بر ضد قانون اساسی و حکومت [[مشروطه]] و نیز تحویل ندادن اموال مقصران به دولت استیضاح کرد<ref> مدرسی، علی، مدرس جلد ۱، ۱۳۶۶. ص ۵۲-۶۲.</ref> اما این اقدامات به جایی نرسید و سردار سپه رأی اعتماد گرفت.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

*صبح [[۷ آبان]] ۱۳۰۵ش هنگامی که مدرس برای تدریس به سوی [[مدرسه سپهسالار]] رهسپار گشت، در خم کوچه‌ای از پشت سر و جلو و نیز پشت‌بام او را هدف گلوله قرار دادند اما مدرس با ترفندی جان سالم بدر برد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰؛ زندگی نامه خودنوشت مدرس، روزنامه جمهوری اسلامی ۱۰/۰۹/۱۳۸۴.</ref>

*در آبان ۱۳۰۶ش [[حاج آقا نورالله اصفهانی]]، عالم با نفوذ اصفهان، همراه شماری از روحانیان آن شهر در اعتراض به برخی برنامه‌ها و اقدامات رضاخان به قم مهاجرت کرد و از علمای سراسر کشور نیز خواست تا به منظور اعلام همدردی و اعتراض به رضاخان به قم مهاجرت کنند. مدرس اقدام آنان را تأیید و با آنها اظهار همدردی و همکاری کرد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۹ و ۱۰.</ref>

شامگاه [[۱۶ مهر]] ۱۳۰۷ سرتیپ درگاهی، رئیس شهربانی تهران و همراهانش به منزل مدرس هجوم آوردند و وی را ابتدا به یکی از روستاهای اطراف مشهد و سپس به شهر دورافتاده خواف تبعید کردند. [[شهید]] مدرس در خواف در قلعه‌ای نظامی زندانی شد و تحت نظر شدید مأموران امنیتی قرار گرفت و ممنوع‌الملاقات شد. دوران تبعید او بیشتر از نه سال طول کشید. سرانجام غروب [[۲۶ رمضان]] سال [[سال ۱۳۵۷ هجری قمری|۱۳۵۷ق]] برابر با [[۱۰ آذر]] سال [[سال ۱۳۱۶ شمسی|۱۳۱۶ش]] سه مأمور نزد مدرس آمدند و چای سمی را به اجبار به او خوراندند. ماموران که دیدند خبری از اثر سم نیست، عمامه سید را در هنگام [[نماز]] از سرش برداشتند، برگردنش انداختند و او را خفه کردند. وی در شهر کاشمر به خاک سپرده شد.<ref>اصغر محمدی، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی آیت‌الله شهید سید حسن مدرس، مطالعات انقلاب اسلامی ۱۳۸۶ش، شماره ۹ و ۱۰.</ref><ref>تاریخ بیست سالة ایران، مکی، ج ۵. [http://dowran.ir/show.php?id=147428411 بنقل از ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران].</ref>

در [[ایران]] به مناسبت شهادت سید حسن مدرس در  [[۱۰ آذر]]، این روز به نام روز مجلس نامگذاری شده است.<ref>[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=926640 دهم آذر روز مجلس]</ref>

محدوده وسیعی در حدود ۵۰ هزار متر مربع در زمان [[حکومت پهلوی]] برای آرامگاه شهید مدرس در نظر گرفته می‌شود؛<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940908001386 آرامگاه مدرس چگونه بعد از حکومت رضاخان پیدا شد؟]</ref> ولی بازسازی قبر وی پس از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] صورت پذیرفت. [[امام خمینی]] که در سخنان خود بارها از شخصیت و فعالیت‌های مدرس تمجید می کرد<ref>[http://dowran.ir/show.php?id=83827496 مدرس از نگاه امام خمینی]</ref> در [[۲۸ شهریور]] سال [[سال ۱۳۶۳ هجری شمسی|۱۳۶۳]] طی پیامی به [[عباس واعظ طبسی]] تولیت [[آستان قدس رضوی]] از او خواست آرامگاه سید حسن مدرس را تعمیر و بازسازی کند.

در سال ۱۳۶۳ شمسی بنای آرامگاه جدید به جای مقبره کوچک قبلی و در میان باغ وسیع و محصوری در کاشمر ساخته شد. این بنا از یک گنبد مرکزی، چهار ایوان و گنبد فیروزه‌ای شکل گرفته به سبک معماری اسلامی و به اسلوب عصر صفوی بنیان گردیده است.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n3050/%D8%B3%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B3_%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9_%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%DB%8C_%D8%A7%D8%B2_%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D9%81%D9%87__%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3_%D8%A8%D9%87_%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85 بازسازی آرامگاه شهید مدرس به دستور امام]</ref>