قطام بنت شجنة بن عدی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قُطام دختر شَحنة بن عَدی''' زنی از اهالی [[کوفه]] که در تحریک [[ابن ملجم]] برای [[شهادت]] [[حضرت علی(ع)]] نقش داشت. وی که برادر و پدرش در جنگ نهروان کشته شده بودند به شهادت رساندن حضرت علی(ع) را شرط ازدواج ابن ملجم با خود قرار داد، قطام به زیبارویی شهرت داشته و ابن ملجم برای رسیدن به وی در کار خود مصصم شد. بعضی معاصرین اصل داستن را ساختگی می دانند.

قطام بنت شجنة بن عدی بن عامر بن عوف بن ثعلبة بن سعد بن ذهل بن تيم الرباب‏ زنی از اهالی کوفه بود.<ref>أسدالغابة، ج‏3، ص:616</ref> در نام پدر وی اختلاف است، بلاذری در یک جا نام پدر وی را علقمه<ref>أنساب‏ الأشراف، ج‏2، ص:487 (چاپ‏ زكار، ج‏3، ص:248)</ref> و درجای دیگر شحنه ذکر کرده‌است.<ref>أنساب‏ الأشراف، ج‏11، ص:278</ref> در برخی منابع دیگر نیز علقمه آمده‌است.<ref>الإمامة و السياسة، ج‏1، ص:180</ref> [[شیخ مفید]] و ابوالفرج اصفهانی قطام را دختر اخضر بن شحنه دانسته<ref>الإرشاد، المفيد ،ج‏1،ص:18</ref><ref>مقاتل‏ الطالبيين،ص:46</ref>

قطام را زنی زیبا رویی دانسته‌اند <ref>الاستيعاب،ج‏3،ص:1124</ref>که بدین خصلت مشهور بوده‌ تا جائیکه وقتی ابن مجلم وی را می‌بیند از خود بی خود شده و علت آمدنش به کوفه را فراموش می‌کند.<ref>تاريخ‏الطبري،ج‏5،ص:144</ref><ref>البدايةوالنهاية،ج‏7،ص:326</ref> بلعمی او را زیباترین زن کوفه<ref>تاريخنامه‏طبرى،ج‏4،ص:673</ref>و مسعودی و ابوالفرج اصفهانی از وی به عنوان زیبا ترین زنان زمان یاد کرده‌است.<ref>مروج‏ الذهب،ج‏2،ص:411</ref><ref>مقاتل‏ الطالبيين،ص:46</ref>

دربرخی منابع آمده که با دیدن وی ابن ملجم شفگت زده شد. <ref>أسدالغابة،ج‏3،ص:616</ref>

علت دشمنی قطام با حضرت علی(ع) را باید در این امر جستجو کرد که وی جزء خوارج بوده<ref>تاريخ‏ابن‏خلدون،ج‏2،ص:381</ref><ref>جمهرةأنساب‏العرب،متن،ص:200</ref> و اندیشه آنان را قبول داشته‌است.<ref>الأخبارالطوال،ص:213</ref>خوارج نیز حضرت علی را کافر می‌دانستند.

علاوه بر آن پدر وی یعنی شحنه بن عدی و برادرش اخضر بن شحنه جز [[خوارج]] بوده و در [[جنگ نهروان|نهروان]] کشته شده‌بودند.<ref>أنساب ‏الأشراف،ج‏2،ص:491(چاپ ‏زكار،ج‏3،ص:252)</ref><ref>أنساب‏ الأشراف،ج‏11،ص:278</ref>

ابن ملجم که برای کشتن حضرت علی(ع) به کوفه آمده بود با وی برخورد می کند و از او خواستگاری می نماید، قطام ازدواج با ابن ملجم را به شرایطی می پذیرد که یکی ازآن شرایط کشتن حضرت علی(ع) است، بعضی گفته اند ابن ملجم با وی ازدواج کرده و سه شب نیز پیش وی بوده‌است.<ref>البدايةوالنهاية،ج‏7،ص:326</ref> البته بعضی گفته‌اند ابن ملجم از رباب دختر قطام خواستگاری کرد نه خود قطام.<ref>الفتوح/ترجمه،متن،ص:1041</ref>

* ترغیب و تحریک ابن ملجم.<ref>فرزندان‏آل‏ابى‏طالب/ترجمه،ج‏1،ص:36</ref> حتی ابن ملجم را به ترس متهم کرد تا وی بیشتر تحریک شود.<ref> إحقاق الحق، الشوشتري ،ج‏32،ص:631</ref>

* قرار دادن قتل حضرت علی(ع) شرط ازدوج با خویش. <ref>أسدالغابة،ج‏3،ص:616</ref>

* فرستادن شخصی به نام وردان با ابن ملجم برای این کار.<ref>البداية والنهاية،ج‏7،ص:326</ref> وردان بن مجالد تیمی پسر عموی قطام بوده‌است.<ref>أنساب ‏الأشراف،ج‏2،ص:493(چاپ ‏زكار،ج‏3،ص:254)</ref> وردان بارها به قطام گفته بود که اگر کسی با من بود من علی(ع) را می کشتم. بدین جهت قطام ابن ملجم و وی را به هم رساند. <ref>تاريخنامه ‏طبرى،ج‏4،ص:673</ref>

'''و لم أر مهرا ساقه ذو سماحه'''(نديده‏‌ام بخشنده‏‌اى از عرب و عجم )

'''كمهر قطام من فصيح و اعجم‏'''(كابينى چون كابين قطام بپردازد)

'''ثلاثة آلاف و عبدا و قينة'''(سه هزار و برده‏اى و كنيز)

'''و ضرب على بالحسام المصمم‏'''(و زدن على (ع) با شمشير تيز و برنده)

'''فلا مهر اغلى من على و ان غلا'''(هر كابين و مهريه هر چه بزرگ باشد از على (ع) گران‏بهاتر نيست)

'''و لا فتك الا دون فتك ابن ملجم'''.(و هيچ قتل و غافلگيرى مهمتر از اين عمل ابن ملجم نيست)<ref>الأخبارالطوال،ص:214</ref><ref>اخبارالطوال/ترجمه،ص:261</ref>

به گفته جرجی زیدان، قطام پس از شهادت حضرت علی(ع) به [[مصر]] می‌گریزد ولی به جرم اینکه [[عمرو بن عاص|عمروعاص]] را از توطئه قتلش خبردار نکرده زندانی می‌شود، <ref>جرجی زیدان،ص 289</ref> وی از زندان فرار کرده و به سوی [[دمشق]] سفر می کند، اما در بین راه کشته و سرش جدا شده <ref>جرجی زیدان، ص302  </ref>و مقداری از سرش به مصر فرستاده می‌شود، عمروعاص به قاتل وی هزار دینار جایزه می‌دهد. <ref>جرجی زیدان، ص310</ref>

[[جرجی زیدان]] نویسنده مسیحی رمانی تحت عنوان [[۱۷ رمضان (کتاب)|۱۷ رمضان]] درباره شهادت امام علی نوشته است. این کتاب نقش پررنگی به قطام در جریان شهادت حضرت علی علیه السلام داده است. [[سید جعفر شهیدی]] ماجرای نقش قطام در شهادت حضرت علی(ع) نمی‌پذیرد و آن را افسانه‌ای می‎داند که تاریخ نگاران برای ماندگار شدن جریان شهادت حضرت علی(ع) ساخته‌اند.<ref>شهیدی، ص۱۶۳</ref> [[ویشکا آسایش]] در [[سریال امام علی]] (ع) در نقش قطام ظاهر شد. در این سریال به قطام و نقش وی در حوادث کوفه و مخصوصا شهادت حضرت علی(ع) جایگاه ویژه‌ای داده شده است.

{{پانویس2}}

* ابن اثیر، عزالدین بن اثیر بن ابوالحسن علی بن محمد الجرزی(م 630)، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بيروت، دار الفكر، 1409ق.

* ابن اعثم کوفی(م314)، ترجمه الفتوح، مترجم محمد بن احمد مستوفى هروى (ق 6)، تحقيق غلامرضا طباطبائى مجد، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، 1372ش.

* ابن عبدالبر(م436)الاستيعاب فى معرفة الأصحاب، تحقيق على محمد البجاوى، بيروت، دار الجيل، ط الأولى،  1412.

* ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(م774)البداية و النهاية، بيروت، دار الفكر، 1407.

* بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر(م279ق)كتاب جمل من انساب الأشراف، تحقيق سهيل زكار و رياض زركلى، بيروت، دار الفكر، ط الأولى، 1417.

* ابو الفرج، على بن الحسين الأصفهانى (م 356)، مقاتل الطالبيين، تحقيق سيد احمد صقر، بيروت، دار المعرفة، بى تا.

* ابو الفرج على بن الحسين اصفهانى (م 356)، فرزندان ابو طالب، ترجمه جواد فاضل، تهران، كتابفروشى على اكبر علمى،1339ش.

* جرجی زیدان،قطام و نقش او در شهادت حضرت علی(ع)، ترجمه 17 رمضان، مترجم ایرج متقی زاده، میراث ماندگار، قم، 1381ش.

* دینوری، ابن قتیبه، ابوعبدالله بن مسلم(276ق) الإمامة و السياسة المعروف بتاريخ الخلفاء، تحقيق علي شيري، بيروت، دارالأضواء، ط الأولى، 1410.

* دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود(م282) الأخبار الطوال، تحقيق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدين شيال،قم، منشورات الرضى، 1368ش.

* دینوری، احمد بن داود، ترجمه اخبار الطوال، مترجم محمود مهدوى دامغانى، تهران، نشر نى، چ چهارم، 1371ش.

* شیخ مفید(413ق)، ارشاد، کنگره شیخ مفید، قم، 1403، چاپ اول.

* شهیدی، سیدجعفر، علی از زبان علی یا زندگانی امیرالمومنان علی علیه السلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پانزدهم، 1379ش.

* طبری، محمد بن جریر(م310)تاريخ الأمم و الملوك، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم ، بيروت، دار التراث ، ط الثانية، 1387.

* شوشتری، قاضى نور الله المرعشى (1019ق)، احقاق الحق، قم، 1409ق، چاپ اول.‏

* مسعودی، علی بن حسین(م246)مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقيق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چ دوم، 1409.

{{امام علی (ع)}}