طوفان نوح: تفاوت میان نسخه‌ها

 

'''طوفان نوح''' یکی از وقایع تاریخ بشر است که در میان ملل و اقوام مختلف جهان رواج داشته است. طوفان نوح در روایت [[قرآن کریم|قرآن]]، [[عذاب|عذابی]] است که خداوند برای [[شرک|مشرکان]] قوم [[نوح (پیامبر)|نوح(ع)]] نازل کرده است.  

بر اساس آنچه در آیات قرآن کریم درباره طوفان نوح(ع) بیان شده است طوفان در واقع [[عذاب|عذاب الهی]] برای از بین بردن قوم [[شرک|مشرک]] حضرت [[نوح (پیامبر)|نوح]] بوده است<ref>رک: سوره اعراف، آیه ۶۴؛ سوره هود، آیه ۴۰-۴۱؛ سوره انبیاء، آیه ۷۱؛ سوره نوح، آیه ۲۵.</ref>. قومی که بر اساس گزارش آیات قرآن [[بت پرست]] بودند و بت‌هایی با نام‌های «ود»، «سواع»، «یغوث»، «یعوق» و «نسر» را می‌پرستیدند<ref>سوره نوح، آیه ۲۳</ref>. نوح برای [[هدایت]] آنها شب و روز تلاش کرد اما در نهایت موفق به هدایت آنها نشد.<ref>سوره نوح، آیه ۵</ref> بعد از مدت‌های طولانی دعوت مردم به [[توحید|یکتا پرستی]] تنها عده معدودی به او ایمان آوردند.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ۱۶.</ref> بر اساس آنچه در قرآن کریم آمده است؛ قومش او را دروغگو خطاب می‌کردند و دلایل عدم ایمان آنها این بود که می‌گفتند تو جز بشری مثل ما نیستی، آنان که اطراف تو هستند کمتر از ما هستند و در نهایت اینکه تو از لحاظ خویشاوندی هیچ برتری نسبت به ما نداری.<ref>سوره هود، آیه ۲۷</ref> به گزارش قرآن کریم نوح(ع) نهصد و پنجاه سال در میان قوم خود آنها را به یکتا پرستی دعوت کرد و در طول این مدت از خداوند درخواست عذاب قومش را طلب نکرد.<ref>سوره عنکبوت، آیه ۱۴</ref>  

در نهایت خداوند به نوح [[وحی]] کرد که این مردم کافر پس از این هرگز ایمان نخواهند آورد.<ref>سوره هود، آیه ۳۶</ref> در این زمان حضرت نوح(ع) قوم خود را نفرین کرد و گفت: «پروردگارا از کافران هیچ جنبده‌ای بر زمین بر جای مگذار»<ref>سوره نوح، آیه ۲۶</ref>. مرحوم طبرسی معتقد است بر اثر اين نفرين او (ع) زن‌ها و مردها عقيم شدند و چهل سال بچه‌‏اى از آنها متولد نشد و قحطى همه جا را فرا گرفت، تا اينكه هر چه داشتند از بين رفت و بيچاره و بدبخت شدند. در اين هنگام نوح به‏ آنها گفت: از خداوند طلب آمرزش كنيد كه او آمرزنده است<ref>سوره نوح، آیه ۱۰.</ref>. باز هم بناى خيره سرى گذاشتند و از دعوت نوح(ع) خوددارى كردند. آنها به يكديگر سفارش مي‌كردند كه خدايان خود را فراموش نكنيد.<ref>طبرسی،

ترجمه تفسير مجمع البيان، ج‏9، ص: 144- ۱۴۵.</ref>

این گونه بود که خداوند نیز با طوفان بزرگی که همه [[شرک|مشرکان]] را از بین ببرد درخواست نوح را اجابت کرد. <ref>رک: سوره هود، آیه ۲۵-۴۹؛ سوره نوح، آیه ۱-۲۵</ref> قرآن کریم به طوفان نوح ۱۲ بار اشاره کرده است. رویکرد قرآن کریم در خصوص قصه طوفان نوح در چارچوب اهداف [[قصه های قرآن|قصه‌های قرآنی]] است لذا خداوند با وجود تکرار آن در آیات متعدد به بیان جزئیات این داستان نپرداخته است. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۰.</ref> بر همین اساس جزئیات مختلف و متعددی به این داستان اضافه شده است که بیومی معتقد است روایات خرافی فراوانی در خصوص مساله طوفان و کشتی نوح وجود دارد که باعث شده است بسیاری از مسائل روشن در خصوص این داستان تیره و تار شود. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۰.</ref>

'''فراوانی اشاره قرآن کریم به طوفان نوح(ع) بدین شرح است:'''

! ردیف !! شماره سوره !! نام سوره   !! style="border-left: solid 2px;"| آیات     !! ردیف !! شماره سوره !! نام سوره       !! آیات                

| ۱ || ۷ || [[سوره اعراف|اعراف]] || style="border-left: solid 2px;" | ۶۴ || ۷ ||۲۹ || [[سوره عنکبوت|عنکبوت]] || ۱۵

| ۳ || ۱۱ || [[سوره هود|هود]] || style="border-left: solid 2px;" | ۴۰-۴۱       || ۹ ||۲۶|| [[سوره شعراء|شعرا]] || ۱۱۹  

برخی از [[مفسر|مفسرین]] معتقدند با وجود اینکه قرآن در خصوص منطقه‌ای بودن یا جهانی بودن طوفان نص صریحی ندارد اما از ظاهر بسيارى از [[قرآن|آيات قرآن]] چنين بر مى‏‌آيد كه طوفان نوح(ع) جنبه منطقه‌‏اى نداشته است، بلكه حادثه‌‏اى بوده است که براى سراسر روى زمين اتفاق افتاده است <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص ۱۰۳؛ بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۸؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص ۳۶.</ref> زيرا كلمه ارض (زمين) در آیاتی که به طوفان نوح اشاره شده است به طور مطلق ذكر شده و اختصاص به منطقه‌ی خاصی ندارد. <ref>رک: آیه ۴۴ سوره هود؛ آیه ۲۶ سوره نوح</ref> همچنین آنها معتقدند که سیاق آیات مبنی بر این مطلب كه [[نوح (پیامبر)|نوح]] از حيوانات روى زمين نمونه‌‏هايى با خود برداشت نيز مؤيد جهانى بودن طوفان است. <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص ۱۰۳</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] نیز در تفسیر المیزان معتقد است که وقتی دعوت نوح جهانی بوده است پس طوفان نوح نیز جهانی بوده و برای عموم بشر نازل شده است. وی برای اثبات این قول به آیات ۴۳ [[سوره هود]]، ۲۶ [[سوره نوح]] و ۷۷ [[سوره صافات]] استناد می‌کند. <ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج ۱۰، ص ۲۹۳</ref> او و برخی دیگر همچنین با رد قول صاحب المنار که معتقد به منطقه‌ای بودن طوفان نوح است عنوان می‌کند که تحقیقات ژئولوژى‏ نیز جهانی بودن طوفان نوح را اثبات می‌کند. <ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج ۱۰، ص ۲۹۶. النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص ۳۶.</ref>

[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] گزارش می‌دهد که علاوه بر ظهور برخی از آیات، از بسيارى از کتاب‌های تاریخی نیز جهانى بودن طوفان نوح استفاده می‌شود، به همين جهت تمام نژادهاى كنونى را به يكى از سه فرزند [[نوح (پیامبر)|نوح(ع)]] (حام، و [[سام]] و يافث) كه بعد از نوح باقى ماندند باز مى‏‌گردانند. وی همچنین عنوان می‌کند که در تاريخ طبيعى نيز دورانى بنام دوران باران‌هاى سيلابى ديده مى‌‏شود كه اگر آن را الزاما مربوط به قبل از تولد جانداران ندانيم قابل تطبيق بر طوفان نوح می‌باشد. <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص ۱۰۳</ref> او بعد از بیان همه دلایل مبنی بر جهانی بودن طوفان نوح عنوان می‌کند که همه آن دلایل می‌تواند بر منطقه‌ای بودن نوح نیز تطبیق یابد چرا که خداود در قرآن کریم کلمه «ارض» را بر منطقه‌ای وسیع و نه همه جهان اطلاق کرده است و حمل حیوانان نیز به این دلیل بوده است که نسل حیوانات آن منطقه از بین نرود. <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص ۱۰۴</ref>

بیومی نیز معتقد است این اندیشه که طوفان جهانی بوده است صحیح نیست و برای آن در جلد چهارم کتاب بررسی تاریخی قصص قرآن احتجاج‌هایی آورده است و به آن احتجاج‌ها اضافه کرده است که بررسی الواح کهن از جمله [[سومری]]، [[بابلی]] و [[یهود|یهودی]] در خصوص طوفان نیز اشاره به عدم جهانی بودن طوفان نوح(ع) دارد.<ref>رک: بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۸-۹۱.</ref> البته در مقابل این اقوال قول دیگری نیز وجود دارد؛ [[رشید رضا|محمد رشید رضا]] معتقد است که طوفان نوح، طوفانی فراگیر بوده است و حتی اگر شامل قوم نوح بوده باشد معنایش این است که در آن زمان مردمان دیگری در زمین نمی‌زیستند. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۸-۹۱.</ref>

در مورد موقعیت کعبه در جریان طوفان نوح روایات مختلف و متعددی بیان شده است؛ برخی از [[مفسر|مفسرین]] معتقدند که کعبه در طوفان نوح زیر آب فرو نرفت، برخی عنوان کرده‌اند که [[جبرئیل]] به دستور خداوند کعبه را به آسمان چهارم برد.<ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۴-۷۶.</ref> برخی از مفسرین در تفاسیر خود با بیان این مطلب که نام «[[بیت العتیق]]» برای کعبه به دلیل در امان ماندن آن از طوفان نوح است عنوان کرده‌اند که در زمان نوح(ع) خانه کعبه‌ای وجود نداشت بنابراین زمینی که [[حضرت ابراهیم علیه السلام|حضرت ابراهیم]] در آن خانه کعبه را بنا نهاد همان زمینی بود که از طوفان نوح در امان ماند و زیر آب نرفت.<ref>طبرسی،

مجمع البیان، ج،۲ ص ۵۶؛ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۰۴ق، ج۲ ، ص ۲۹؛ همان، ج۱،

ص ۳۳۵؛ همان، ج۲، ص ۱۵۷؛ همان، ج۱۱، ص ۱۶۷؛ زحیلی، : التفسير المنير، ۱۴۱۱ق، ج ۱۷، ۱۷۵؛ طبرسی، مجمع البیان،

ج۲، ص ۵۶.</ref>[[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] نیز در تفسیر آیه ۲۶ سوره حج «وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِيمَ مَكانَ الْبَيْتِ» معتقد است منظور از اين جمله در آيه فوق اين است كه خداوند مكان خانه كعبه را كه در زمان [[حضرت آدم علیه السلام|آدم(ع)]] ساخته شده بود و در طوفان نوح ويران و آثارش محو گشته بود به [[حضرت ابراهیم علیه السلام|ابراهيم (ع)]] نشان داد و او با هميارى فرزندش [[اسماعيل]] آن را تجديد بنا نمود.<ref>مکارم

شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص ۶۷؛ همان، ج۱، ص ۴۵۵.</ref> بیومی نیز همه این روایات و اقوال را جزء [[اسرائلیات]] می‌داند، چرا که معتقد است خانه کعبه توسط حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) و بعد از طوفان ساخته شده است. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۴-۷۶.</ref>

داستان طوفان نوح(ع) از جمله داستان‌هایی است که به گزارش جیمز فریزر در میان ملل و اقوام مختلف جهان از جمله خاور نزدیک، هند، برمه، چین، مالدیو، استرالیا، جزایر اقیانوس آرام و در جوامع سرخ پوست رواج داشته است که البته روایات آنها با همدیگر بسیار اختلاف دارد. ^[۱]در قصه [[سومر|سومری]] که کهن‌ترین منبع قصه طوفان دانسته شده است گزارش شده که در این نسخه سخن از هشدار خداوند است و پس از آن مساله طوفان مطرح شده است که «هفت شبانه روز تند باد قرین باران سیل آسیا بر زمین فرو بارید، خروش آب، زمین را به تاراج برد و آسمان گام بر آب خروشان نهاد». <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۲۷.</ref> اما در قصه [[بابل|بابلی]] طوفان که معروف به قصه جلجامیش یا گیل گمش است سخن از نابود کردن بشر و همه موجودات زنده توسط خدایان به وسیله طوفان میان آمده است. <ref>رهبر، «بررسی تطبیقی روایت وحیانی قرآن و روایت اسطوره ای سومری - بابلی از طوفان نوح»، ۱۳۸۹، ص ۲۶۸.</ref> در قصه [[یهود|یهودی]] طوفان نوح نیز گزارش شده است که وقتی شر آدمیان در زمین زیاد شد، خداوند اندوهگین شد و تصمیم گرفت آنچه در زمین است را بردارد اما نوح را از آن مستثنی کرد چرا که او مرد کامل و نیکوکاری بود. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۴۵.</ref>

# روایت قرآن کریم روایتی است که خداوند در آن از پشیمان شدن آوردن طوفان منزه است بر خلاف برخی روایات دیگر. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۹۱-۹۵.</ref>

 

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] در این خصوص معتقد است که «فارَ التَّنُّور» به معناى جوشيدن آب از داخل تنور و سرازير شدن از تنور است، در روايات نيز آمده كه در ماجراى طوفان نوح اولين نقطه ‏اى كه آب از آن فوران كرد يك تنور بود البته محتمل است که فوران تنور به معناى جوشيدن تنور نانوايى نباشد بلكه كنايه باشد از شدت غضب خداى تعالى باشد‏. علامه طباطبایی همچنین اقوالی همچون اینکه مراد از تنور چاه است، طلوع فجر است، بلندترین نقطه زمین است را از فهم به دور می‌داند. <ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج ۱۰، ص ۳۴۰.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] نیز در تفسیر خود این احتمال که منظور از تنور در این آیه همان تنور واقعی و حقیقی باشد قوی‌تر می‌داند. <ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱، ج۹، ص ۹۸.</ref> در خصوص مکان تنور نیز اختلافاتی وجود دارد برخی مکان تنور را در [[هند]]، برخی دیگر در [[کوفه]]، گروهی در [[جزیر العرب]] دانسته‌اند. <ref>بیومی مهرام، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص ۷۲.</ref>

* رهبر، حمید، «بررسی تطبیقی روایت وحیانی قرآن و روایت اسطوره ای سومری - بابلی از طوفان نوح»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، شماره ۴۳، ۱۳۸۹.

* مجلسی، محمدباقر، تاریخ پیامبران، تحقیق سید علی امامیان، تهران، انتشارات سرور، ۱۳۸۰.