کیسانیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کیسانیه'''؛ فرقه‌ای مذهبی از اولین انشعابات مهم [[شیعه|شیعی]] که بعد از [[امام حسین (ع)]] به وجود آمد. این فرقه در واکنش به [[شهادت]] [[امام حسین|سبط پیامبر]](ص) و به خونخواهی ایشان برپا شد. اعضای این فرقه به سرکردگی [[مختار ثقفی]]، انتقام سختی از قاتلان [[امام حسین|سید الشهدا]](ع) گرفتند. این شاخه از شیعه به همان شتابی که پدید آمده بود، تجزیه شد.<ref>مادلونگ، فرقه های اسلامی، ص127</ref> اعتقاد به [[امامت]] [[محمد حنفیه]] و قول به [[بداء]] از معتقدات این فرقه است.

برخی معتقدند، فرقه ‏ای به نام کیسانیه ساخته و پرداخته دستگاه‏‌های سیاسی [[امویان]]، [[زبیریان]] و [[عباسیان]] بوده است که هرکدام در دوره زمانی مربوط به خودش به تاسیس یا ادامه این فرقه دامن زده‏‌اند.<ref>[http://www.hawzah.net/fa/article/articleview/77817?SearchText=%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D9%86 نک: فصلنامه کلام اسلامی، شماره 19، کیسانیه، افسانه یا حقیقت؟!]</ref>

علت نامگذاری آنان به کیسانیه استنادشان به [[کیسان]] است. کیسان در لغت به معنای باهوش، با کیاست و زیرک است. در تاریخ فرق اسلامی<ref>ج2، صص36-35</ref> درباره این که کیسان چه کسی است نظرات مختلفی وجود دارد.

#کیسان، لقب [[مختار]] است؛<ref>نک. البدء و التاریخ، ج5، ص131</ref> [[آیت الله خویی]] در علت نامگذاری مختار به کیسان می گوید: بر فرض درستی این لقب برای او، منشأش همان روایت کشی از [[علي(ع)|امیرالمومنان(ع)]] است که دوبار مختار را با لقب «یا کیس» خطاب قرار دادند، سپس این را به صیغه تثنیه در آوردند وکیسان گفتند. <ref>معجم الرجال، ج18ص 102-103</ref>

#کیسان، شخص دیگری غیر از مختار است؛<ref>گفته شده این شخص، از [[موالیان علی بن ابیطالب|موالیان]] [[حضرت علی |علی بن ابیطالب]] (ع) یا از شاگردان محمد بن حنفیه بوده است. نک. ابوزهره، تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیایه و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه، ص41</ref> و مختار "عقاید خود را از یکی از وابستگان [[علی (ع)]] که کیسان نام داشت گرفته است. "<ref>نک. بغدادی، الفرق بین الفرق، ص27</ref> برخی نیز کیسان را لقب [[ابو عمره]]- غلام حضرت علی(ع) و رییس پلیس مختار دانسته اند.<ref>الکیسانیة فی التاریخ و الادب، ص 58-71؛ الزینة، ص 238</ref>

==شاخه های کیسانیه==

همه فرقه های کیسانی به [[مختار]] منسوب اند و وجه مشترک آن ها، اعتقاد به امامت [[محمد بن حنفیه]] و قول به جواز [[بداء]] است. <ref>نک: رازی، گرایش ها و مذاهب اسلامی، ص134 و بغدادی، الفرق بین الفرق، ص 27</ref>

شاخه های کیسانیه با اختلاف نظر بر سر امام بعد از [[علی (ع)]]، پدیدار می شوند؛

*گروهی از کیسانیه معتقدند: امام بعد از [[علی (ع)|امیرالمومنین (ع)]]، [[محمد بن حنفیه|محمد حنفیه]] است. آنان می گفتند او مانند [[علی (ع)]] که پرچمدار [[محمد (ص)|پیامبر (ص)]] بود، پرچمدار پدرش در [[جنگ جمل]] بوده است؛

*گروهی معتقدند: بعد از [[علی (ع)]]، [[حسن (ع)]] و [[حسین (ع)]] امام هستند و پس از آنها [[محمد بن حنفیه]] امام است که خودشان بر دو شاخه می شوند؛

**گروهی، به مرگ محمد بن حنفیه باور دارند که دو دسته می شوند؛

***برخی معتقدند امام بعد از او، برادرزاده اش [[علی بن الحسین (ع)]] است؛

****گروهی می گویند: به وصیت ابی هاشم، امام بعد از وی، محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن [[عبدالمطلب]] است. این فرقه [[راوندیه]] نامیده می شود؛

****گروهی می گویند: امامت به [[بیان بن سمعان]] رسیده که [[بیانیه]] نامیه می شوند؛

****گروهی هم می گویند: امامت به عبدالله بن عمرو بن حرب رسیده که [[حربیه]] نامیده می شوند.<ref>برای تقسیمات کیسانیه نک. رازی، گرایش ها و مذاهب اسلامی، صص 140-135 و بغدادی، الفرق بین الفرق، صص28-27 و صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج2، صص61-55</ref>

به علت در دسترس نبودن عقاید مستقیم کیسانیان، اعتقادات آنها مستند به گزارشهایى  است که مخالفانشان اعم از [[امامیه]] یا [[اهل سنت|اهل تسنن]] به دست داده‌اند. به اعتقاد امام محمد ابوزهره، نظریات کیسانیان مشوب به آرای فلسفی است. آنان به [[بداء]]، [[تناسخ]]، این که هرچیزی دارای ظاهر و باطنی است، جمع شدن حکمت ها و اسرار عالم در انسان و علم علی (ع) به این اسرار و حکم، و ... معتقدند.<ref>نک. ابوزهره، تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیایه و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه، صص44-41</ref>

در صفحات 45 تا 51 جلد 2 کتاب تاریخ فرق اسلامی،اعتقاد به [[مهدویت]] محمد حنفیه، قول به [[بداء]]، علم مستودع برای امام، [[حلول]] و تناسخ، دعوی [[نبوت]] و باطنی گرایی، از معتقدات کیسانیه ذکر شده است. <ref>صابری،تاریخ فرق اسلامی ج۲ ص ۴۵-۵۱</ref> البته درباره استناد سه اعتقاد اخیر یعنی؛ تناسخ و حلول، دعوى نبوت و باطنى‌گرایى به آنان اظهار تردید شده و احتمال قوی‌تر را بر عدم اطلاع مختار از چنین اموری دانسته اند.<ref>نک. نشار، نشأة الفکر الفلسفى، ج٢ ، ص۵٨ .</ref>

در کتاب ''تاریخ فرق اسلامی'' از منابعی مثل ''نشاه الفکر الفلسفی'' نقل شده که [[محمد بن حنفیه]] اولین کسی بود که در [[اسلام]] ، [[مهدی]](عج) نامیده شد.<ref>البته نویسنده در پاورقی نوشته که پیش از محمد حنفیه، علی (ع) مهدی نامیده شد</ref> معتقدین به مهدویت او معتقدند او در [[کوه رضوی]] است و از دو نهر از شیر و عسل ارتزاق می کند تا روزی که خداوند امرش را بگشاید.[[آیت الله خویی]] محمد بن حنفیه را مبرای از کیسانیه می داند و قائل است کیسانیه بعد از وی به وجود آمدند. <ref>معجم الرجال، ج 18ص 103-102</ref>

"هرچند از دیدگاه [[شیعه]] نظریه [[بداء]] دیرینه بسیار دارد، اما در [[روایت]] منابع فرقه‌شناختى این نظریه به مختار نسبت داده شده است.<ref>صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص47</ref> بغدادی می نویسد: وقتی لشکریان مختار با شکست از مدائن برگشتند و به او خرده گرفتند که چرا به ما وعده پیروزی دادی، او به [[آیه]] (یَمْحُوا اَللّٰهُ مٰا یَشٰاءُ وَ یُثْبِتُ) استناد کرد و گفت بداء صورت گرفته است. و این امر سبب اعتقاد کیسانیه به بداء شد.<ref> نک. بغدادی، الفرق بین الفرق، ص36 و بغدادی، الملل و النحل، صص49-48</ref>

"ظاهرا شهرستانى یگانه کس یا یکى از معدود کسانى است که از «علم مستودع» نزد امام از دیدگاه کیسانیه سخن به میان آورده است. او پس از ستودن محمد بن حنفیه به اینکه دانشى سرشار و اندیشه‌اى روشن و پیش‌بینی‏هایى درست از آینده داشت و امیر مؤمنان (ع) او را از احوال فتنه‌هاى آینده روزگار آگاهانیده بود مى‌افزاید: گفته‌اند: «او علم مستودع امامت را در اختیار داشت تا آنکه این امانت را به صاحبش رساند» .<ref> صابری، تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص48</ref>

درباره حلول و [[تناسخ]]، به برخی از شاخه های این فرقه نسبت داده اند که معتقدند: [[امامت]] در علی(ع) و سپس حسن(ع) و سپس حسین(ع) و بعد از آن در محمد حنفیه جریان یافته است، معنی این سخن آنان این است که روح خدا در نبی(ص)، روح [[محمد|نبی]] در علی (ع)، روح [[علی (ع)]] در حسن، روح [[حسن (ع)]] در [[حسین (ع)]] و روح حسین در [[محمد حنفیه]] و روح محمد حنفیه در فرزندش هاشم و ... حلول کرده است. <ref>اشعری، المقالات و الفرق، ص27</ref>

بغدادی می نویسد: برخی از [[غلو|غلات]] [[شیعه]] مختار را فریفتند و به او گفتند تو حجت این زمان هستی و وی را بر ادعای [[نبوت]] ترغیب کردند. و مختار هم نزد برخی از خواص از یارانش چنین ادعایی کرد.<ref>نک. بغدادی، الفرق بین الفرق، ص34</ref>این مطلب ازآنجا قوت گرفته که مختار عباراتی سجع گونه داشت، <ref>انساب الاشراف، ج 6ص403 </ref>ولی با توجه به استقرار وی در کوفه و تشکیل حکومت و حمایت مسلمانان و احادیث اهل بیت این مطلب نمی تواند درست باشد. عامل بعدی این اتهام نامه وی به احنف بن قیس است،<ref> انساب الاشراف ج 6ص418 </ref>از آنجا که احنف طرفدار زبیریان بود این نامه را دستمایه ادعای نبوت مختار قرار داده و حتی بعد از مرگ مختار نیز بر آن دامن می زد. <ref>انساب الاشراف ج6ص418</ref> اکراه محمد بن حنفیه از کذاب دانستن مختار آنهم نزد عبدالله بن زبیر پس از قتل مختار<ref> انساب الاشراف ج 3ص 287</ref> خود دلیلی بر واهی بودن این تهمت نسبت به مختار است.

در مورد باطنی گرایی می توان به برخی اقوال آنان مثل این که در تفسیر [[آیه]] «والتین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین» می گفتند: کلمات این آیه بیانگر رموزی است، از جمله این که تین، علی است، زیتون حسن، طورسینین حسین و بلدالامین محمد حنفیه،<ref>نک. اشعری، المقالات و الفرق، ص21</ref> استناد کرد.

{{پانویس|2}}

* ابوزهره، محمد، 1989، تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیایه و العقائد و تاریخ المذاهب الفقهیه، دارالفکر عربی، قاهره.

* اشعری، سعدبن عبدالله، المقالات و الفرق، 1360، مصحح محمدجواد مشکور، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران

* تمیمی بغدادی، عبدالقاهر بن الطاهر، الفرق بین الفرق و بیان فرقه الناجیه منهم، دار الجیل، بیروت.

* رازی، ابوحاتم، 1390، گرایش ها و مذاهب اسلامی در سه قرن نخست هجری، ترجمه علی آقانوری، انتشارات انشگاه ادیان و مذاهب، قم.

* سیدعلوی، سیدابراهیم، «کیسانیه، افسانه یا حقیقت؟!(1)»، فصلنامه کلام اسلامی، پاییز 1375، شماره 19.

* صابری، حسین، 1384، تاریخ فرق اسلامی، سمت، تهران.

* مادلونگ، ویلفرد، 1377، فرقه های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سری، اساطیر، تهران.

* نشار، على سامى، ١٩۶۶م، نشأة الفکر الفلسفى فى اسلام، چاپ چهارم، قاهره، دار المعارف.

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120329153031-5057-17.pdf تداوم و انقراض کیسانیه]