ذوالجناح: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ذوالجناح،''' نام اسب [[امام حسین (ع)]] که در [[روز عاشورا]] با مالیدن پیشانی‌اش به خون بدن امام(ع)، خبر [[شهادت]] او را به خیمه‌ها رساند. این اسب در [[زیارت ناحیه مقدسه|زیارت ناحیۀ مقدسه]]، جواد نامیده شده است.

به گفتۀ برخی ذوالجناح از اسب‌های [[پیامبر (ص)]] بود که [[سیدالشهداء]] به [[ارث]] برده بود.<ref>المقرم، مقتل الحسین علیه‌السلام، ۱۴۲۶ق، ص۲۹۷.</ref> از آن در [[زیارت ناحیه مقدسه|زیارت ناحیۀ مقدسه]] به نام جواد یاد شده است.{{یادداشت|حَتّی نَكَسُوكَ عَنْ جَوادِك... فَلَمّا رَأَینَ النِّسآءُ جَوادَك َ مَخْزِیاً}} <ref>قمی، مفاتیح الجنان، ذیل «زیارت ناحیه مقدسه».</ref>{{یادداشت| جواد از القاب اسب در عربی است یعنی اسب رهوار و تندرو ونجیب و ظاهرا در زیارت ناحیه منظور از جواد، اسم اسب امام نیست بلکه گونه ای از اسب است که جواد صفت اوست.زیرا در زیارت ناحیه از اسب امام به عنوان فرس هم یاد شده است. (وَ أَسْرَعَ فَرَسُك َ شارِداً إِلی خِیامِك )در ضرب المثل عرب هم هست که ( «الجواد» یَکبُو) یعنی اسب تندرو و آماده هم گاهی به زمین می خورد. و یا "قَدْ يَعْثُرُ الجَوَاد". الميداني، أبوالفضل، مجمع الامثال، ج۱، ص۷۲ و ۳۰۱ }}

{{جعبه نقل قول | عنوان = وفاداری ذوالجناح|: {{سخ}}''' «''' پس از اینکه [[امام حسین (ع)]] خود را به نهر [[فرات]] رساند درحالیکه چهار هزار جنگجو نگهبانی می‌دادند. آنان را کنار زدند وقتی ذوالجناح به فرات رسید با ولع و اشتیاق زیاد سر خود را به آب نزدیک برد که آب بنوشد امام فرمود تو تشنه‌ای و من تشنه به [[خدا]] سوگند لب به آب نخواهم زد تا اینکه تو سیراب شوی، هنگامی که اسب سخنان امام (ع) را شنید سر خود را بالا گرفت و آب ننوشید گویا سخنان امام (ع) را فهمید سپس امام (ع) امر کردند بنوش و من نیز خواهم نوشید... '''» ''' |تاریخ بایگانی || منبع = <small>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۵۸</small> | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px | اندازه خط = ۱۲px| گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

نویسندگان مقاتل و [[راویان حدیث|راویان]] از وفاداری و هوشمندی ذوالجناح [[حدیث|روایات]] بسیار ذکر کرده‌اند<ref>ر.ک: اخلاقی، تحقیق و پژوهش در تاریخ زندگانی امام حسین، ۱۳۷۷ش، ص۶۸۰،۶۴۷.</ref> و در آثار خود با عظمت از آن نام برده‌اند به ویژه هنگامی که امام حسین(ع) بر اثر عطش و جراحات و خون‌ریزی بی‌حال شده بودند، او با مهارت و چابکی و زیرکی خاص امام را از میدان نبرد خارج کرد که به [[خیمه‌گاه]] برساند ولی امام (ع) پیش از رسیدن به خیمه‌گاه از اسب به زمین افتاد. [[عمر بن سعد|ابن سعد]] فریاد زد آن اسب را بگیرید به خدا [[سوگند]] از گران‌بهاترین اسب‌های [[پیامبر (ص)]] است. هنگامی که سپاه عمر بن سعد خواستند اسب را بگیرند ذوالجناح به آنان حمله کرد و با لگد آنان را به هلاکت رساند. [[ابن شهر آشوب]] آمار کشتگان توسط ذوالجناح را ۴۰ جنگجو ضبط کرده و دیگران بیش از این تعداد یاد کرده‌اند. ابن سعد گفت او را رها کنید وگرنه همه را به قتل می‌رساند.<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۵۸؛ مقرم، مقتل الحسین علیه السلام، ۱۴۲۶ق، ص۲۹۷.</ref>

پس از اینکه امام حسین از اسب به زمین افتاد ذوالجناح بر بالین او آمد و به دور جسد بی‌حال امام می‌چرخید و او را بو می‌کرد و می‌بوسید. سپس پیشانی‌اش به خون بدن امام حسین آغشته کرد در حالیکه پاهایش را بر زمین می‌کوبید و شیهه سر می‌داد به سوی خیمه‌گاه رفت<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۳۲۱.</ref> هنگامی که به خیمه‌گاه رسید شیهه می‌کشید و سر خود را به زمین می‌کوبید، وقتی که اهل بیت امام حسین ذوالجناح را به آن حال دیدند از خیمه‌ها بیرون آمده و دور ذوالجناح گرد آمده و دست بر سر و صورت و پای او می‌کشیدند [[ام‌کلثوم دختر حضرت علی (ع)|ام کلثوم]] دو دست خود را بر بالای سر خویش گذاشت و گفت: '''وامحمداه واجداه وانبیاه'''..<ref> قمی، منتهی‌الآمال، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۹۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۳۲۱.</ref> این داستان از روضه‌هایی است که در مجالس عزاداری حسینی توسط مداحان خوانده می‌شود.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵، ص۲۳۴.</ref>

{{شعر2

|خونی که روی یال تو پیداست، ذو الجناح |خون همیشه جاری مولاست، ذو الجناح

|یک قطره آفتاب به روی تنت نشست |بوی خدا ز یال تو برخاست، ذو الجناح}}

[[پرونده:تابلوی عصر عاشورا.jpg|300px|بندانگشتی |[[تابلوی عصر عاشورا]]]]

{{شعر2

|ای سبک‌پر، ذوالجناح تیز تک | گرد نعلت سرمه چشم ملک  

|ای سماوی جلوه قدسی خرام | ای ز مبدأ تا معادت نیم گام

| ای به رفتار از تفکر تیزتر | وز براق عقل چابک‌خیزتر}}

از ذوالجناح در ادب [[عاشورا|عاشورایی]] یاد می‌شود و [[شیعیان]] در اشعار عربی و فارسی و... از هوشمندی و وفای وی به امام نام برده‌اند. در [[روز عاشورا]] اسبی را بدون سرنشین در حالی که او را با رنگ سرخ رنگ نموده و تیر به بدنش آویزان کرده‌اند، به علامت [[شهادت]] [[امام حسین (ع)]] در مقابل [[عزاداری امام حسین|دستۀ عزادار]] و [[حسینیه]]‌ها به حرکت در می‌آورند. نقاشان شیعه نیز از دیرزمان تصاویر، عکس‌ها و نقاشی بر پارچه و پشت شیشه از ذوالجناح به صورت حزین و دردناک و غمگین کشیده‌اند.<ref> شهیدی صالحی، «ذوالجناح»، ج۸، ص۴۶.</ref>

در آیین‌های عزاداری در مناطق شیعی کشورهای مختلف نیز معمولاً اسبی نمادین و بدون سرنشین به نشانه ذوالجناح حضور دارد، که پیشاپیش دسته‌های عزادار گردانده می‌شود، و تنش با رنگ قرمز (به نشانه خون) و تیرهای چوبی تزئین می‌شود.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۵.</ref> ذوالجناح نزد شیعیان کشورهای جنوب و شرق آسیا ([[هند]]، [[پاکستان]]، [[کشمیر]]، [[اندونزی]]) جایگاه ویژه‌ای دارد، و جزئی ثابت و محوری در آیین‌های عزاداری عاشورا محسوب می‌شود.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۵.</ref> در این مناطق، در محرم هر سال به ویژه در تاسوعاو عاشورا، اسبی را به عنوان ذوالجناح تزئین می‌کنند و پیشاپیش دسته عزاداری حرکت می‌دهند. در مناطق مذکور عامه شیعیان به ذوالجناح‌ها تبرک می‌جویند، و حتی گاهی تبرک‌‌‌یافتگان، نام «جناح» با ترکیباتی از آن را بر فرزندشان می‌نهند.<ref>مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۲۳۵.</ref>

{{ستون-شروع|2}}

* ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب (ع)، قم، مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.

* اخلاقی، محمد اسحاق، تحقیق و پژوهش در تاریخ زندگانی امام حسین (ع)، قم، موسسه فرهنگی ثقلین، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

* المقرّم‏، عبد الرزاق، مقتل الحسین علیه السلام، بیروت، مؤسسة الخرسان للمطبوعات‏، ۱۴۲۶ق.

* قمی‏، شیخ عباس، منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل‏، قم، دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۷۹ش‏.

* [http://www.sibtayn.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=35889:سرنوشت ذوالجناح اسب با وفای سيدالشهداء ]