تفسیر الصافی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان           = تفسیر الصافی

| عنوان اصلی     =

| برگرداننده     =

| تصویر           = تفسیر الصافی.jpg

| زیرنویس تصویر   = [[پرونده:تفسیر الصافی.jpg|بندانگشتی]]

| نویسنده         = [[ملا محسن فیض کاشانی]]

| تصویرگر         =

| طراح جلد       =

| زبان           = عربی

| مجموعه         = 7 جلد

| موضوع           = تفسیر قرآن

| سبک             = روایی

| ناشر           =

| ناشر فارسی     =

| محل انتشارات   =

| تاریخ نشر       =

| محل ناشر فارسی =

| نوع رسانه       =

| صفحه           =

| قطع             =

| شابک           =

| پس از           =

| پیش از         =

'''تفسير الصافى‏''' يكى از آثار [[ملامحسن فیض کاشانی]] در [[تفسیر]] [[قرآن]] است كه بيشتر با جنبه روايى و نقلى نگاشته شده و به علت اختصار و جامعيت، در اعصار مختلف مورد توجه و عنايت قرار گرفته است. فيض در تفسير خود سعى كرده است، تفسيرى پيراسته از انديشه‏ هاى گوناگون عرضه كند و از این رو نام «الصافی» را برای تفسیر خود انتخاب کرده است.

فيض کاشانی بعد از مقدمه‌ای پیرامون جریان تفسیرنگاری و اعتراض به کاستی‌های تفاسیر مى‌نویسد: به هر حال من تاكنون، در ميان تفاسير، با همه گستردگى تعداد آنها، تفسيرى مهذب و پيراسته از ناهنجاری‌‏ها با بيانى كافى كه تشنگان را سيراب كند، نيافته‏‌ام و اميدوارم اين تفسير، همانى باشد كه انتظار مى‌رود، تفسيرى كه مطالب و روايات صحيح را از روايات كِدِر و ناصاف، تميز دهد.<ref>تفسیر صافی، ج 1، ص 13.</ref>

فیض در تفسیر صافی، تأثیر شدید و نمایانی از تفسیر [[بیضاوی]] دارد تا جایی که اگر روایتی در تفسیر [[آیه]] نباشد اصل عبارت بیضاوی را نقل می‌کند و گاه با اندک تغییری آن را می‌آورد.<ref>سید محمدعلی ایازی، فیض کاشانی و مبانی و روش های تفسیری او.</ref>

فيض کاشانی قبل از آغاز تفسير، بعد از مقدمه‏‌اى، دوازده مقدمه را به عنوان مقدمات تفسير خود ذكر مى‌كند كه به تعبير [[محمد هادی معرفت]] در [[التفسیر و المفسرون]]، از بهترين مقدمات تفسيرى است كه در ابتداى تفسير آورده شده و مصنف به بهترين وجه مطالب ضرورى را كه هر مفسر بايد بيان نمايد، ذكر كرده است.

مطالب مقدمات به قرار ذيل است:

* مقدمه اول، در فضل قرآن و وصيت به تمسک به آن از روايات [[اهل بیت]] و در مذمت دشمنان آنان.

* مقدمه دوم، در بيان اين كه علم قرآن، نزد اهل بيت بوده و ظاهر و باطن همه قرآن را آنان مى‏ دانند.

* مقدمه سوم، در بيان اين كه كل قرآن در شأن اولياءاللّه و دشمنان آنان وارد شده است.

* مقدمه چهارم، در بيان وجوه معانى آيات از [[تفسیر]] و [[تأویل]]، [[ظاهر و باطن]]، [[محکم و متشابه]]، [[ناسخ و منسوخ]] و... كه بخشى از مطالب [[علوم قرآن]] را تشكيل مى‏ دهند.

* مقدمه پنجم، در بيان مفهوم تفسير به رأى و نهى از آن مى‏ باشد.

* مقدمه هفتم، در بيان اين كه قرآن تبيان همه چيز است، و اصول معارف دينى و قواعد شرعى در آن مطرح شده است.

* مقدمه هشتم، در بيان قرائات مختلف و ميزان اعتبار آنها.

* مقدمه نهم، در نزول دفعى و تدريجى قرآن.

* مقدمه يازدهم، در [[تلاوت]] قرآن و آداب آن.

* مقدمه دوازدهم، در بيان اصطلاحات و روشى كه در تفسير بر آنها تكيه داشته است.<ref>تفسیر صافی، ج 1، ص 13 و 14.</ref>

== منابع روايى تفسير صافى‏ ==

فيض کاشانی در نقل روايات از منابع تفسيرى و غير تفسيرى متعددى استفاده نموده است. روايات را با ذكر مرجع بدون سند بيان كرده و در مواردى نيز مرجع روايت را ذكر ننموده است. در بعض موارد فقط به نقل مقطع مورد نظر كفايت كرده و از نقل بقيه روايت اجتناب كرده است، گاهى نيز به تحليل يا جمع يا توجيه روايات مى‏ پردازد.

منابعى كه مرحوم فيض از آنها نقل روايت نموده با تعداد موارد نقل به شرح ذيل مى ‏باشد:

{{ستون-شروع|3}}

# [[تفسیر قمی]] 2072 مورد.

# [[تفسیر عیاشی]] 1055 مورد.

# [[مجمع البیان|تفسیر مجمع البيان]] 1010 مورد.

# [[الارشاد|ارشاد]] مفيد 9 مورد.

# [[اعتقادات صدوق]] 9 مورد.

# [[سعد السعود]] 9 مورد.

# [[کمال الدین|كمال الدين]] 104 مورد.

# [[الاحتجاج]] 159 مورد.

# [[امالی صدوق]] 44 مورد.

# [[بصائر الدرجات]] 42 مورد.

# [[تهذیب الاحکام]] 115 مورد.

# [[توحید صدوق]] 144 مورد.

# [[تفسیر امام حسن عسکری (ع)|تفسير امام حسن عسكرى]] 86 مورد.

# [[من لا یحضره الفقیه]] 200 مورد.

# [[کافی|كافى]] 1400 مورد.

# [[جوامع الجامع]] 124 مورد.

# [[الخصال]] 147 مورد.

# [[علل الشرایع]] 168 مورد.

# [[عیون اخبار الرضا]](ع) 158 مورد.

# [[الوافی]] 7 مورد.

# [[مصباح الشریعة]] 24 مورد.

# ا[[الخرائج و الجرائح]] 16 مورد.

# [[معانی الاخبار]] 129 مورد.

# [[نهج البلاغه]] 49 مورد.

# [[ثواب الاعمال]] 11 مورد.

# [[عوالی اللئالی]] 12 مورد.

# [[قرب الاسناد]] 28 مورد.

# [[مناقب ابن شهر آشوب]] 45 مورد.

# [[روضة الواعظین]] 17 مورد.

# [[محاسن برقی]] 43 مورد.

# [[تحف العقول]] 1 مورد.

# [[تفسیر تبیان|تفسير تبيان]] 2 مورد.

# [[عدة الاصول]] 2 مورد.

# [[مختصر البصائر]] 3 مورد.

# [[مصباح المتهجد]] 5 مورد.

# [[طب الائمة]] 4 مورد.

# [[شواهد التنزیل]] 1 مورد.

# و ...

بنابراين بيشترين استفاده را در روايات از تفسير قمى، تفسير عياشى، كافى و تفسير مجمع البيان نموده است.<ref>حمیدرضا فهیمی تبار، تفسیر صافی و زمینه های اجتهاد در آن.</ref>

تفسیر صافی از جمله تفاسیری است که همه متأخرین در کتب خود بدان تکیه کرده اند؛ از جمله [[علامه طباطبایی]] در تفسیر [[المیزان]] که به آن استشهاد نموده اند. کسی که در تفسیر المیزان تتبع کند این حقیقت را به وضوح در می یابد. این امر دلالت بر اهمیت و منزلت تفسیر صافی و اعتماد بر مؤلف آن دارد.<ref>تفسیر صافی، ج 1، ص 6..</ref>

[[محمد هادی معرفت]] می نویسد: تفسیر صافی در مجموع از تفاسیر نفیس و ارزشمند و فراگیر است که نزدیک به همه روایات اهل بیت در ارتباط با تفسیر یا تأویل آیات در آن گردآمده است؛ گرچه در مواردی سره و ناسره را با هم در آمیخته است.<ref>تفسیر و مفسران، ج 2، ص 207.</ref>

[[سید محمد علی ایازی]] می گوید: این تفسیر در مقایسه با دیگر تفسیرهای قرآن مختصر است و در گذشته مورد استقبال علمای حوزه و همواره مورد بهره برداری دانش پژوهان قرار کرفته است؛ تا آنجا که متن درسی طلاب حوزه علمیه بود.<ref>شناخت نامه تفاسیر، ص 202.</ref>

محمد حسین ذهبی نیز می نویسد: تفسیر صافی کتابی است که صاحب آن قرآن را طبق اصول مذهب امامی تفسیر می کند. مقام و موقعیت آن همانند موقعیت همه کتابهای تفسیری در پیشگاه مذهب امامیه [[اثناعشری]] است که معتقدند [[اهل بیت]] آگاه ترین مردم نسبت به اسرار قرآن و داناترین آنان نسبت به معانی قرآن هستند.<ref>التفسیر و المفسرون، ج 1، ص 159.</ref>

== تلخیص ها ==

ملا محسن فیض تفسیر صافی را خلاصه کرده و آن را «[[الاصفی فی تفسیر القرآن|الاصفی]]» نامیده است.<ref>دائرة المعارف تشیع، ج 4، ص 542.</ref>

== حواشی و ترجمه ها ==

تفسير صافى از ابتدا مورد توجه علماء قرار گرفت و عده ‏اى نيز بر آن تعليقاتى نوشته‏ اند. از جمله این حواشى:

# حاشيه ملا آقا خوئى تبريزى( متوفاى 1307 ه. ق).

# حاشيه [[سيد صدرالدين يزدى]].

# حاشيه [[ملا عبدالرضا دماوندى]]( متوفاى 1160).

# حاشيه ميرزا [[محمدعلى طباطبايى يزدى]] متخلص به وامق در يك جلد به زبان عربى( متوفاى 1240).

# حاشيه [[ميرزا محمد تويسركانى]].

# حاشيه و شرح تفسير صافى از [[سيد عبد الاعلى سبزوارى]] در يک جلد به زبان عربى شيوا، مصنف با مشرب معقول خود حواشى و شروحى بر تفسير صافى نگاشته است. نسخه اصل به خط مؤلف در كتابخانه وى در نجف اشرف موجود است.

# [[حسن زاده آملى]] می گوید: [[تفسير روان جاويد]] در 5 جلد اثر ميرزا محمد ثقفى ترجمه« تفسير صافى» مى‏ باشد.

# ترجمه تفسير صافى توسط آقايان سبحانى و محمدباقر ساعدى خراسانى توسط نشر صفا تهران به سال 1405 در 368 صفحه وزيرى به چاپ رسيده است.

# حاشيه دهگردى بر تفسير صافى تأليف سيد ابوالقاسم حسينى از علماى اماميه در قرن 14 ق اوائل قرن 15 هجرى.<ref>نرم افزار احادیث تفسیری.</ref>

== نسخه ها و چاپ ==

تفسیر صافی به دلیل اهمیت و تداول در میان علمای اسلامی دارای نسخه های فراوان است و از نخستین تفاسیری است که به چاپ رسیده است.

* نخست در [[تبریز]] به سال 1269 ق در دو جلد در دارالطباعه محمد مهدی تبریزی.

* چاپ دیگری در تبریز به خط محمد رحیم همدانی در مطبعه محمد تقی تبریزی به سال 1272 ق.

* چاپ سنگی در سال 1274 در [[بمبئی]].

* چاپ [[بیروت]] توسط مؤسسه الاعلمی للمطبوعات در سال 1399 ق.<ref>سید محمدعلی ایازی، فیض کاشانی و مبانی و روش های تفسیری او.</ref>

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20101110181927-63.pdf فیض کاشانی و مبانی و روش های تفسیری او]

 

{{پانویس|4}}

 

* فیض کاشانی، محسن، التفسير الصافي، قم، مؤسسة الهادي، 1416 ق.

* معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، 1380.

* ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، دارالکتب الحدیثة، 1396 ق.

* ایازی، سید محمدعلی، شناخت نامه تفاسیر، کتاب مبین، 1378 ش.