پرش به محتوا

تزکیه: تفاوت میان نسخه‌ها

۵۵ بایت اضافه‌شده ،  ‏۹ مهٔ ۲۰۱۸
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mohamadpur
جزبدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mohamadpur
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۸: خط ۸:
تزکیه از ماده «ز ک و» و به معنای استوار ساختن و دور کردن شی از عیب و نقص است.<ref>فراهیدی، العين، ۱۴۰۹ق، ص۳۴۸.</ref> و نیز به معنای رشد دادن و پاک دانستن آن و شهادت به این پاکی است.<ref>ابن فارس، معجم مقاييس اللغه، ۱۳۹۹ق، ج۳، ص۱۷؛ معلوف، المنجد فى‌اللغه، ۱۹۹۶م، ص۶۱۶؛ ابن منظور، لسان‌العرب، ۱۴۰۸ق، ج۶،ص۶۴.</ref>
تزکیه از ماده «ز ک و» و به معنای استوار ساختن و دور کردن شی از عیب و نقص است.<ref>فراهیدی، العين، ۱۴۰۹ق، ص۳۴۸.</ref> و نیز به معنای رشد دادن و پاک دانستن آن و شهادت به این پاکی است.<ref>ابن فارس، معجم مقاييس اللغه، ۱۳۹۹ق، ج۳، ص۱۷؛ معلوف، المنجد فى‌اللغه، ۱۹۹۶م، ص۶۱۶؛ ابن منظور، لسان‌العرب، ۱۴۰۸ق، ج۶،ص۶۴.</ref>


تزکیه را می‌توان نوعی مبالغه در [[تطهیر]] دانست<ref>فیض‌کاشانی، تفسيرالصافى، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۳۷۱؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۹۲.</ref> هر چند تطیر را پیراستن و تزکیه را آراستن تعریف کرده اند.<ref>ابن‌عاشور، التحرير والتنويرالمعروف بالتفسیر ابن‌عاشور، ۱۹۹۷م، ج۱۱، ص۲۳.</ref> بدین معنا که تطهیر بیرون راندن ناپاکی‌ها جهت رشد دادن و تزکیه رشد دادن است..<ref>طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۷۷.</ref>
تزکیه را می‌توان نوعی مبالغه در [[تطهیر]] دانست<ref>فیض‌کاشانی، تفسيرالصافى، ۱۴۰۲ق، ج۲، ص۳۷۱؛ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۹۲.</ref> هر چند تطیر را پیراستن و تزکیه را آراستن تعریف کرده اند.<ref>ابن‌عاشور، التحرير والتنويرالمعروف بالتفسیر ابن‌عاشور، ۱۹۹۷م، ج۱۱، ص۲۳.</ref> بدین معنا که تطهیر بیرون راندن ناپاکی‌ها جهت رشد دادن و تزکیه رشد دادن است.<ref>طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۷۷.</ref>


تزکیه در فرهنگ اسلامی، از مفاهیم مورد اهمیت است که در قرآن کریم و روایات معصومان مورد تاکید قرار گرفته است. هرچند از واژه تزکیه استفاده نشده اما واژگان هم ریشه‌ی تزکیه بسیار به کار رفته است.<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۵؛ ص۵۳۳؛ سجستانی، غریب‌القرآن المسمی بنزهه‌القلوب، ۱۳۸۲ق، ص۶۰؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات‌القرآن‌الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص ۳۲۲-۳۲۳.</ref> با توجه به این خصوصیت و معنای پاکی نفس از آلودگی‌ها این واژه ۲۰ بار تکرار شده است.  برخی از این موارد عبارتند از:
تزکیه در فرهنگ اسلامی، از مفاهیم مورد اهمیت است که در [[قرآن کریم]] و روایات [[امامان شیعه|معصومان]] مورد تأکید قرار گرفته است. هرچند از واژه تزکیه استفاده نشده اما واژگان هم ریشه‌ی تزکیه بسیار به کار رفته است.<ref>راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۵؛ ص۵۳۳؛ سجستانی، غریب‌القرآن المسمی بنزهه‌القلوب، ۱۳۸۲ق، ص۶۰؛ مصطفوی، التحقیق فی کلمات‌القرآن‌الکریم، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۲-۳۲۳.</ref> با توجه به این خصوصیت و معنای پاکی نفس از آلودگی‌ها این واژه ۲۰ بار تکرار شده است.  برخی از این موارد عبارتند از:


قرآن هدف از بعثت پیامبران<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۷۳؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه  یا تفسیر حسینی، ۱۳۱۷ش، ج۱، ص۳۶.</ref> را تزکیه نفوس و رشد و تعالی دادن آن و دوری از [[گناه]] و [[شرک]]<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره ال‌عمران، آیه۷۷؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> و عواقب آن بیان می کند..<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹-۱۷۴؛ سوره توبه، آیه۱۰۳؛ سوره طه، آیه۷۵-۷۶؛ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی،  ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۶؛فیض‌ کاشانی، تفسيرالصافى، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۱۷۳.</ref> موانعی چون خودپسندی و تکبر و بخل<ref>سوره نساء، آیه ۴۹؛ سوره نجم، آیه ۳۲؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۰ش، ج۳، ص۹۱؛ ج۹، ص۲۷۲؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۳۹۱.</ref> همچنین در قرآن گناهانی چون [[قتل]] و [[شراب‌ خواری]] و اعتقادات فاسدی چون، شرک و [[کفر]] را در قرآن به عنوان موانع تزکیه‌نفس بیان می کند.<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۱؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> قرآن تزکیه را تنها راه [[رستگاری]] و جاودان شدن در [[بهشت]] معرفی می کند.<ref>سوره طه، آیه۷۶؛ سوره اعلی، آیه۷۸.</ref>
قرآن هدف از بعثت پیامبران<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۷۳؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه  یا تفسیر حسینی، ۱۳۱۷ش، ج۱، ص۳۶.</ref> را تزکیه نفوس و رشد و تعالی دادن آن و دوری از [[گناه]] و [[شرک]]<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره ال‌عمران، آیه۷۷؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> و عواقب آن بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹-۱۷۴؛ سوره توبه، آیه۱۰۳؛ سوره طه، آیه۷۵-۷۶؛ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی،  ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۶؛فیض‌ کاشانی، تفسيرالصافى، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۱۷۳.</ref> موانعی چون خودپسندی و تکبر و بخل<ref>سوره نساء، آیه ۴۹؛ سوره نجم، آیه ۳۲؛ طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۳۷۰ش، ج۳، ص۹۱؛ ج۹، ص۲۷۲؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۳۹۱.</ref> همچنین در قرآن گناهانی چون [[قتل]] و [[شراب‌ خواری]] و اعتقادات فاسدی چون، شرک و [[کفر]] را در قرآن به عنوان موانع تزکیه‌نفس بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه ۱۵۱؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۳۳۰.</ref> قرآن تزکیه را تنها راه [[رستگاری]] و جاودان شدن در [[بهشت]] معرفی می‌کند.<ref>سوره طه، آیه۷۶؛ سوره اعلی، آیه۷۸.</ref>


برخی از مفسرین تزکیه را به معنای افزایش [[تقوا]]<ref>صدرالدین شیرازی، تفسیر القرآن الکریم(صدرا)، ۱۳۷۰ش، ج۷، ص۳۹۱.</ref> و برخی نیز پاک و اصلاح کردن نفس بیان کرده‌اند.<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره توبه، آیه۱۰۳؛ فیض‌ کاشانی، تفسيرالصافى، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۳۵۲؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۷۷.</ref>
برخی از مفسرین تزکیه را به معنای افزایش [[تقوا]]<ref>صدرالدین شیرازی، تفسیر القرآن الکریم(صدرا)، ۱۳۷۰ش، ج۷، ص۳۹۱.</ref> و برخی نیز پاک و اصلاح کردن نفس بیان کرده‌اند.<ref>سوره بقره، آیه۱۵۱؛ سوره توبه، آیه۱۰۳؛ فیض‌ کاشانی، تفسيرالصافى، ۱۴۰۲ق، ج۱، ص۳۵۲؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۷۷.</ref>


در بسیاری از روایات نیز تزکیه همراه با [[طهارتِ‌ نفس]] از صفات مذموم و دوری از نافرمانی‌ الهی و قرار گرفتن در مسیر درست و اطاعت‌ پذیری از خداوند بیان شده است.<ref>ابن بابویه، عیون اخبار الرضا ، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۷۵؛ حلی، الالفین فی امامة مولانا امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۱؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص ۲۵۸.</ref>  
در بسیاری از روایات نیز تزکیه همراه با [[طهارتِ‌ نفس]] از صفات مذموم و دوری از نافرمانی‌ الهی و قرار گرفتن در مسیر درست و اطاعت‌ پذیری از خداوند بیان شده است.<ref>ابن بابویه، عیون اخبار الرضا ، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۷۵؛ حلی، الالفین فی امامة مولانا امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام، ۱۴۰۹ق، ص۳۲۱؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۲۹، ص۲۵۸.</ref>  


برخی روایات تزکیه را هم رتبه با تعقل و راه درست زندگی<ref>لیثی، عیون‌المواعظ و‌الحکم، ۱۳۷۶ش، ص۴۲۸، حدیث۷۲۶۳.</ref> و نیز راه رسیدن به کمالات و به دست آوردن رضایت و برکات مادی و معنوی الهی بیان کرده‌اند. راه رسیدن به تزکیه نیز اطاعت از دستورات خداوند و پیمودن راه حق بیان شده است.<ref>مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۷۷، ص۸۸؛ برقی، المحاسن، ۱۴۱۶ق، ص۱۹۷.</ref>
برخی روایات تزکیه را هم رتبه با تعقل و راه درست زندگی<ref>لیثی، عیون‌المواعظ و‌الحکم، ۱۳۷۶ش، ص۴۲۸، حدیث۷۲۶۳.</ref> و نیز راه رسیدن به کمالات و به دست آوردن رضایت و برکات مادی و معنوی الهی بیان کرده‌اند. راه رسیدن به تزکیه نیز اطاعت از دستورات خداوند و پیمودن راه حق بیان شده است.<ref>مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۷۷، ص۸۸؛ برقی، المحاسن، ۱۴۱۶ق، ص۱۹۷.</ref>


افزون بر تعاریف قبل در اصطلاح [[اخلاق]] و [[عرفان]]، تزکیه را پاک ‌کردن نفس از صفات پست و آلودگی‌های اخلاقی و جایگزین نمودن صفات پسندیده و کمالات، جهت رسیدن به سعادت واقعی بیان کرده‌اند.<ref>نراقی، جامع‌ السعادات، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۴۰۰؛ نراقی، معراج‌ السعاده، ۱۳۸۵ش، ص۷۵-۷۸؛ نجم‌ رازی، مرصاد‌ العباد من‌ المبدا الی‌ المعاد، ۱۳۵۲ق، ص۱۷۳-۱۷۴؛ شمس‌الدین آملی، نفائس‌ الفنون فی عرایس‌ العیون ، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۲؛ نعمه اللّه ولی، رساله های حضرت سید نورالدین شاه نعمت اللّه ولی قدس سره، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۳۰۴؛ التهانوی، موسوعه کشاف اصطلاحات‌ الفنون و العلوم، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۶۲۳.</ref>  
افزون بر تعاریف قبل در اصطلاح [[اخلاق]] و [[عرفان]]، تزکیه را پاک ‌کردن نفس از صفات پست و آلودگی‌های اخلاقی و جایگزین نمودن صفات پسندیده و کمالات، جهت رسیدن به سعادت واقعی بیان کرده‌اند.<ref>نراقی، جامع‌ السعادات، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۴۰۰؛ نراقی، معراج‌ السعاده، ۱۳۸۵ش، ص۷۵-۷۸؛ نجم‌ رازی، مرصاد‌ العباد من‌ المبدا الی‌ المعاد، ۱۳۵۲ق، ص۱۷۳-۱۷۴؛ شمس‌الدین آملی، نفائس‌ الفنون فی عرایس‌ العیون ، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۲؛ نعمه اللّه ولی، رساله‌های حضرت سید نورالدین شاه نعمت اللّه ولی قدس سره، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۳۰۴؛ التهانوی، موسوعه کشاف اصطلاحات‌ الفنون و العلوم، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۶۲۳.</ref>  


در این مسیر مراحلی نیز برای رسیدن به تزکیه برشمرده‌اند: تقوا، [[توبه]]، بازنگشتن به گناه([[مشارطه]])، [[محاسبه]] نفس، مراقبت بر انجام تکالیف‌الهی و انجام ندادن گناه، عتاب و عقاب کردن نفس در صورت بازگشت به گناه([[معاتبه]] و [[معاقبه]])،<ref>مدنی‌شیرازی، رياض السالكين فی شرح صحیفه سیدالساجدین، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۵۲؛ مصباح، اخلاق در قرآن، ، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۱۷.</ref> خالی کردن نفس از صفات زشت([[تخلیه]]) و پرکردن با صفات پسندیده([[تحلیه]]) و [[تهذیب]] ظواهر با انجام دستورات دینی([[تجلیه]]).<ref>نراقی، معراج‌ السعاده، ۱۳۸۵ش، ص۶۲۱؛ محیطی، صراط سلوک، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۴.</ref> از این امور می توان به عنوان راه‌های رسیدن به تزکیه نفس نیز نام برد.
در این مسیر مراحلی نیز برای رسیدن به تزکیه برشمرده‌اند: تقوا، [[توبه]]، بازنگشتن به گناه([[مشارطه]])، [[محاسبه]] نفس، مراقبت بر انجام تکالیف‌الهی و انجام ندادن گناه، عتاب و عقاب کردن نفس در صورت بازگشت به گناه([[معاتبه]] و [[معاقبه]])،<ref>مدنی‌شیرازی، رياض السالكين فی شرح صحیفه سیدالساجدین، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۵۲؛ مصباح، اخلاق در قرآن، ، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۱۷.</ref> خالی کردن نفس از صفات زشت([[تخلیه]]) و پرکردن با صفات پسندیده([[تحلیه]]) و [[تهذیب]] ظواهر با انجام دستورات دینی([[تجلیه]]).<ref>نراقی، معراج‌ السعاده، ۱۳۸۵ش، ص۶۲۱؛ محیطی، صراط سلوک، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۴.</ref> از این امور می‌توان به عنوان راه‌های رسیدن به تزکیه نفس نیز نام برد.


برخی [[عرفا]] و صوفیان، رسیدن به کمال سعادت و پیمودن [[سیر و سلوک]] را بر تزکیه استوار دانسته‌اند. آنان تزکیه را مقدمه شناخت نفس و شناخت نفس را مقدمه شناخت حق می دانند. بنابراین تا تزکیه حاصل نشود شناخت و معرفت خداوند به دست نمی‌آید.<ref>غزالی، الاربعین فی اصول‌الدین، دارالکتب العلمیه، ص۱۰۷؛ غزالی، میزان‌العمل، ۱۴۰۳ق، ص۱۷؛ میبدی، کشف‌ الاسرار و عده‌ الابرار(تفسیر خواجه‌  عبدالله انصاری)، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۴۶۳-۴۶۴؛ نجم‌رازی، مرصاد‌ العباد من‌ المبدا الی‌ المعاد، ۱۳۵۲ق، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref>
برخی [[عرفا]] و صوفیان، رسیدن به کمال سعادت و پیمودن [[سیر و سلوک]] را بر تزکیه استوار دانسته‌اند. آنان تزکیه را مقدمه شناخت نفس و شناخت نفس را مقدمه شناخت حق می‌دانند. بنابراین تا تزکیه حاصل نشود شناخت و معرفت خداوند به دست نمی‌آید.<ref>غزالی، الاربعین فی اصول‌الدین، دارالکتب العلمیه، ص۱۰۷؛ غزالی، میزان‌العمل، ۱۴۰۳ق، ص۱۷؛ میبدی، کشف‌ الاسرار و عده‌ الابرار(تفسیر خواجه‌  عبدالله انصاری)، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۴۶۳-۴۶۴؛ نجم‌رازی، مرصاد‌ العباد من‌ المبدا الی‌ المعاد، ۱۳۵۲ق، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref>


==اهمیت تزکیه در اسلام==
==اهمیت تزکیه در اسلام==
خط ۳۱: خط ۳۱:
*هدف از [[بعثت]] انبیا؛  
*هدف از [[بعثت]] انبیا؛  


خداوند بعثت پیامبران را تزکیه نفوس مردم بیان می کند.<ref>سوره بقره، آیات۱۲۹؛ ۱۵۱؛ سوره آل‌عمران، آیه۱۶۴؛ سوره نازعات، آیه۱۷-۱۸.</ref>
خداوند بعثت [[پیامبران]] را تزکیه نفوس مردم بیان می‌کند.<ref>سوره بقره، آیات۱۲۹؛ ۱۵۱؛ سوره آل‌عمران، آیه۱۶۴؛ سوره نازعات، آیه۱۷-۱۸.</ref>


*رستگاری؛
*رستگاری؛
خط ۴۵: خط ۴۵:
*یکی از بزرگترین عوامل تزکیه نفس، اراده و کمک خداوند است.<ref>سوره نور، آیه ۲۱.</ref> از این رو یکی از صفاتی که به خداوند نسبت داده شده تزکیه کننده است.<ref>الكفعمی، البلد الامين و الدرع‌ الحصین، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۳؛ الكفعمی، المقام‌ الأسنى في تفسير‌ الأسماء‌الحسنى، بی‌تا، ص۹۵؛ المناوى القاهری، فيض القدير شرح الجامع‌الصغیر، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۹۴؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۹۰-۹۱؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۳۷۲؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه  یا تفسیر حسینی، ۱۳۱۷ش، ج۸، ص۲۷۷.</ref>
*یکی از بزرگترین عوامل تزکیه نفس، اراده و کمک خداوند است.<ref>سوره نور، آیه ۲۱.</ref> از این رو یکی از صفاتی که به خداوند نسبت داده شده تزکیه کننده است.<ref>الكفعمی، البلد الامين و الدرع‌ الحصین، ۱۴۱۸ق، ص۳۲۳؛ الكفعمی، المقام‌ الأسنى في تفسير‌ الأسماء‌الحسنى، بی‌تا، ص۹۵؛ المناوى القاهری، فيض القدير شرح الجامع‌الصغیر، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۱۹۴؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۹۰-۹۱؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیرالقرآن، ۱۳۹۳ق، ج۴، ص۳۷۲؛ واعظ کاشفی، مواهب علیه  یا تفسیر حسینی، ۱۳۱۷ش، ج۸، ص۲۷۷.</ref>


*[[پیامبران|پیامبران‌ الهی]] و [[امامان شیعه|امامان‌ معصوم]] و اولیای‌ الهی  نیز از عوامل تزکیه نفس بندگانند. آنان به دلیل ارتباط با خدا و دارا بودن موهبت‌الهی  و [[فطرت]] پاک، در راهنمایی نمودن دیگران برای رسیدن به تزکیه نفس دارای آمادگی بیشتری هستند.<ref>سوره مریم، آیه۱۹.</ref> این اشخاص با بیان آیات و احکام الهی و فضائل اخلاقی، مردم را از امور ناپسند دور و به سوی تزکیه نفس هدایت می کنند.<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹؛ سوره آل‌عمران، آیه۱۴۶-۱۶۴؛ سوره نازعات، آیه۱۷-۱۸؛  سوره جمعه، آیه۲؛ السبزوارى، سيد عبدالاعلى، مواهب الرحمن، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۷۶؛ ابن‌عاشور، التحرير و التنوير المعروف بالتفسیر ابن‌عاشور، ۱۹۹۷م، ج۱، ص۱۹۴؛ مراغی، تفسير المراغى، دارالفكر، ج۱۱، ص۱۶-۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۵.</ref>
*[[پیامبران|پیامبران‌ الهی]] و [[امامان شیعه|امامان‌ معصوم]] و اولیای‌ الهی  نیز از عوامل تزکیه نفس بندگانند. آنان به دلیل ارتباط با خدا و دارا بودن موهبت‌الهی  و [[فطرت]] پاک، در راهنمایی نمودن دیگران برای رسیدن به تزکیه نفس دارای آمادگی بیشتری هستند.<ref>سوره مریم، آیه۱۹.</ref> این اشخاص با بیان آیات و احکام الهی و فضائل اخلاقی، مردم را از امور ناپسند دور و به سوی تزکیه نفس هدایت می‌کنند.<ref>سوره بقره، آیه۱۲۹؛ سوره آل‌عمران، آیه۱۴۶-۱۶۴؛ سوره نازعات، آیه۱۷-۱۸؛  سوره جمعه، آیه۲؛ السبزوارى، سيد عبدالاعلى، مواهب الرحمن، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۲۷۶؛ ابن‌عاشور، التحرير و التنوير المعروف بالتفسیر ابن‌عاشور، ۱۹۹۷م، ج۱، ص۱۹۴؛ مراغی، تفسير المراغى، دارالفكر، ج۱۱، ص۱۶-۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۵.</ref>


*بندگان خود نیز نقش به‌سزایی در تزکیه نفس دارند. آنان با دریافت و پذیرش آزادانه و آگاهانه و عمل و پایبندی به دستورات الهی<ref>سوره نجم، آیه۳۲.</ref> و نیز امور اخلاقی که توسط اولیای خدا برای مردم بیان شده، خود را برای تزکیه نفس مهیا می کنند.<ref>طه۷۵-۷۶؛ صادقى تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، ۱۳۶۵ش، ج۲۷، ص۴۴۷-۴۴۹.</ref>
*بندگان خود نیز نقش به‌سزایی در تزکیه نفس دارند. آنان با دریافت و پذیرش آزادانه و آگاهانه و عمل و پایبندی به دستورات الهی<ref>سوره نجم، آیه۳۲.</ref> و نیز امور اخلاقی که توسط اولیای خدا برای مردم بیان شده، خود را برای تزکیه نفس مهیا می‌کنند.<ref>طه۷۵-۷۶؛ صادقى تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، ۱۳۶۵ش، ج۲۷، ص۴۴۷-۴۴۹.</ref>


====ارتباط تزکیه و اعمال عبادی====
====ارتباط تزکیه و اعمال عبادی====
خط ۵۳: خط ۵۳:


*[[نماز]]<ref>طوسی، مصباح المتهجد، المکتبه‌الاسلامیه، ص۲۳۶؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ص۲۸۵؛ الكفعمی، جنه‌ الامان‌ الواقیه و جنه‌ الایمان‌ الباقیه المشتهر بالمصباح، ۱۳۴۹ق، ص۲۵؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۸۳، ص۴؛ ج۹۲، ص۳۲۴.</ref>
*[[نماز]]<ref>طوسی، مصباح المتهجد، المکتبه‌الاسلامیه، ص۲۳۶؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ص۲۸۵؛ الكفعمی، جنه‌ الامان‌ الواقیه و جنه‌ الایمان‌ الباقیه المشتهر بالمصباح، ۱۳۴۹ق، ص۲۵؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۸۳، ص۴؛ ج۹۲، ص۳۲۴.</ref>
این عبادت دارای دو بعد تزکیه است. از طرفی موجب از بین رفتن آثار گناه و پاک شدن از آن می شود.<ref>سوره هود، آیه۱۱۴.</ref> و از طرفی موجب دور شدن از گناهان و جلوگیری از آلوده شدن نفس می شود.<ref>سوره عنکبوت، آیه۴۵؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۰۷-۳۰۸؛ کاشانی، تفسير کبیر منهج‌الصادقين فی الزام‌ المخالفین، ۱۳۳۶ق، ج۴، ص۴۶۰-۴۶۲؛ حرالعاملی، وسائل‌الشيعه، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۲.</ref>
این عبادت دارای دو بعد تزکیه است. از طرفی موجب از بین رفتن آثار گناه و پاک شدن از آن می‌شود.<ref>سوره هود، آیه۱۱۴.</ref> و از طرفی موجب دور شدن از گناهان و جلوگیری از آلوده شدن نفس می‌شود.<ref>سوره عنکبوت، آیه۴۵؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۰۷-۳۰۸؛ کاشانی، تفسير کبیر منهج‌الصادقين فی الزام‌ المخالفین، ۱۳۳۶ق، ج۴، ص۴۶۰-۴۶۲؛ حرالعاملی، وسائل‌الشيعه، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۲.</ref>


*انفاق
*انفاق
[[انفاق]] مال در راه خدا نیز موجب پاک شدن انسان از آلودگی‌ها و رشد یافتن و تزکیه نفس می شود.<ref>سوره توبه، آیه۱۰۳-۱۰۴؛ سوره لیل، آیه۱۸-۱۹؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴؛ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۵ش، ج۸، ص۱۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۰۲؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۴-۲۶؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۸۴.</ref>
[[انفاق]] مال در راه خدا نیز موجب پاک شدن انسان از آلودگی‌ها و رشد یافتن و تزکیه نفس می‌شود.<ref>سوره توبه، آیه۱۰۳-۱۰۴؛ سوره لیل، آیه۱۸-۱۹؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴؛ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۵ش، ج۸، ص۱۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۱۰۲؛ طبری، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۴-۲۶؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۹، ص۳۸۴.</ref>
برخی از مفسرین پرداخت [[زکات]] را نیز تزکیه معرفی کرده‌اند. آنان زکات را مقدمه تزکیه نفس و دلیلی بر افزایش رزق ‌و روزی و نیز دور شدن از [[بخل]] بیان کرده‌اند.<ref>طبرسی، الاحتجاج، نشر المرتضی، ج۱، ص۹۷؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴.</ref>
برخی از مفسرین پرداخت [[زکات]] را نیز تزکیه معرفی کرده‌اند. آنان زکات را مقدمه تزکیه نفس و دلیلی بر افزایش رزق ‌و روزی و نیز دور شدن از [[بخل]] بیان کرده‌اند.<ref>طبرسی، الاحتجاج، نشر المرتضی، ج۱، ص۹۷؛ مجلسى، بحارالانوار لدرر اخبار الائمه‌الاطهار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۱۰۴.</ref>


====موانع تزکیه====
====موانع تزکیه====
* [[شیطان]]؛ قرآن شیطان را دشمن [[سوگند|قسم]] خورده انسان معرفی کرده و او را از تبعیت شیطان نهی می کند.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۱۰.</ref>
* [[شیطان]]؛ قرآن شیطان را دشمن [[سوگند|قسم]] خورده انسان معرفی کرده و او را از تبعیت شیطان نهی می‌کند.<ref>طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۲۱۰.</ref>


* عدم آمادگی نفس و پیروی از [[هوای‌نفس]]<ref>امینی، خودسازی و تزکیه نفس، ۱۳۶۷ش، ص۲۶-۲۰۴.</ref>
* عدم آمادگی نفس و پیروی از [[هوای‌نفس]]<ref>امینی، خودسازی و تزکیه نفس، ۱۳۶۷ش، ص۲۶-۲۰۴.</ref>
خط ۷۱: خط ۷۱:


==تزکیه در ادیان==
==تزکیه در ادیان==
در دیگر ادیان الهی مانند [[یهودیت]]، [[مسیحیت]]، [[زرتشت]] و [[صابئین]] نیز بر مسئله تزکیه توجه و به‌ آن سفارش نموده‌اند.<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص ۶۳-۱۱۵-۲۰۵.</ref>
در دیگر ادیان الهی مانند [[یهودیت]]، [[مسیحیت]]، [[زرتشت]] و [[صابئین]] نیز بر مسئله تزکیه توجه و به‌ آن سفارش نموده‌اند.<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۶۳-۱۱۵-۲۰۵.</ref>


در [[ادیان‌غیر ابراهیمی]] که بیشترادیان ‌شرقی را شامل می‌شود، از قبیل بودیسم<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۴۱.</ref>، هندوئیسم<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۳۶.</ref>، سیکهه<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۴۵.</ref> و جینه<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۳۷.</ref> نیز به صفای درون و رشد و تعالی نفس اهمیت خاص قائلند. لازم به ذکر است در سیکهه ریاضت کشیدن ممنوع است.  
در [[ادیان‌غیر ابراهیمی]] که بیشترادیان ‌شرقی را شامل می‌شود، از قبیل بودیسم<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۴۱.</ref>، هندوئیسم<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۳۶.</ref>، سیکهه<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۴۵.</ref> و جینه<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۳۷.</ref> نیز به صفای درون و رشد و تعالی نفس اهمیت خاص قائلند. لازم به ذکر است در سیکهه ریاضت کشیدن ممنوع است.  


در مشرب‌های فکری همچون کنفسیوس،<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۴۱.</ref> تائوئیسم<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش،ص۵۲.</ref> و شینتو<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۵۴.</ref> نیز بسیار بر مسئله تزکیه، هرچند با نام‌های دیگری تاکید و توصیه شده است. این مسئله در کنفسیوس با مسائل اخلاقی و در تائوئیسم با ریاضت و دوری از دنیا تاکید دارد.<ref>الشهرستانی، الملل والنحل، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۱؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۶، ص۱۸۲-۱۸۵؛ بى‌ناس، تاريخ جامع اديان، ۱۳۷۳ش، ص۱۸۰، قرطبی، الجامع الاحكام القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۱۶؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۵۹؛ زحیلی، التفسير المنير فی‌العقیده والشریعه والمنهج، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۷۷-۱۷۹؛ طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۷، ص۱۶.</ref>
در مشرب‌های فکری همچون کنفسیوس،<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۴۱.</ref> تائوئیسم<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش،ص۵۲.</ref> و شینتو<ref>توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، ۱۳۸۶ش، ص۵۴.</ref> نیز بسیار بر مسئله تزکیه، هرچند با نام‌های دیگری تأکید و توصیه شده است. این مسئله در کنفسیوس با مسائل اخلاقی و در تائوئیسم با ریاضت و دوری از دنیا تأکید دارد.<ref>الشهرستانی، الملل والنحل، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۱؛ طباطبایی، الميزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۳ق، ج۶، ص۱۸۲-۱۸۵؛ بى‌ناس، تاريخ جامع اديان، ۱۳۷۳ش، ص۱۸۰، قرطبی، الجامع الاحكام القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۱۶؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۵۹؛ زحیلی، التفسير المنير فی‌العقیده والشریعه والمنهج، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۷۷-۱۷۹؛ طبری، جامع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۷، ص۱۶.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۱۳۹: خط ۱۳۹:
*نراقی، احمد، معراج‌ السعاده، قم، انتشارات طوبای محبت، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
*نراقی، احمد، معراج‌ السعاده، قم، انتشارات طوبای محبت، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
*نراقی، مهدی‌بن‌ ابی‌ذر، جامع‌ السعادات، تصحیح محمد کلانتر و مقدمه محمدرضا مظفر، بيروت، موسسه الاعلمى للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
*نراقی، مهدی‌بن‌ ابی‌ذر، جامع‌ السعادات، تصحیح محمد کلانتر و مقدمه محمدرضا مظفر، بيروت، موسسه الاعلمى للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
*نعمه اللّه ولی، رساله های حضرت سیدنورالدین شاه نعمت اللّه ولی قدس سره، چاپ جواد نوربخش، تهران ۱۳۵۵ش.
*نعمه اللّه ولی، رساله‌های حضرت سیدنورالدین شاه نعمت اللّه ولی قدس سره، چاپ جواد نوربخش، تهران ۱۳۵۵ش.
*واعظ کاشفی، حسین‌بن‌ علی سبزواری، مواهب علیه  یا تفسیر حسینی، چاپ محمدرضا جلالی نائینی، تهران ۱۳۱۷ش.
*واعظ کاشفی، حسین‌بن‌ علی سبزواری، مواهب علیه  یا تفسیر حسینی، چاپ محمدرضا جلالی نائینی، تهران ۱۳۱۷ش.
کاربر ناشناس