حبیب‌الله خویی: تفاوت میان نسخه‌ها

حبیب‌الله خویی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۲ مهٔ ۲۰۱۴، ساعت ۱۵:۴۲

۸۷۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۱۲ مهٔ ۲۰۱۴

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

کاربر ناشناس

imported>Aghaie

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 '''میرزا حبیب‌الله خویی'''، [[فقیه]]، ادیب و عالم [[امامیه|امامی]] قرن سیزدهم و چهاردهم و شارح [[نهج البلاغه]].وی از شاگردان میرزا [[حبیب الله رشتی]]، [[میرزای شیرازی]] و [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه‌کمری]] بود. میرزا حبیب‌الله، با کتاب منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، در میان اهل علم معروف شده است.<ref>منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام، ج16، صص 527- 528، نوشتة پرویز رستگارجزی.</ref>
 ==تولد==
-وی به نقل [[ثقة الاسلام تبریزی]]<ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج1، ص481.</ref> از خود او، در 1265<ref>قس آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم1، ص362؛ عرشی، ص154.</ref> در شهر [[خوی]]<ref>عرشی، ص154.</ref> و در خانواده‌ای ثروتمند و محترم<ref>رکـ: حسینی، ج1، ص250.</ref> به دنیا آمد.
+وی به نقل [[ثقة الاسلام تبریزی]]<ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج1، ص481.</ref> از خود او، در 1265<ref>قس آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم1، ص362؛ عرشی، استناد نهج البلاغه، ص154.</ref> در شهر [[خوی]]<ref>عرشی، استناد نهج البلاغه، ص154.</ref> و در خانواده‌ای ثروتمند و محترم<ref>رکـ: حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج1، ص250.</ref> به دنیا آمد.
 ==تحصیلات==
-خویی بیست سال داشت که برای تحصیل علوم دینی به [[نجف]] رفت<ref>رکـ: خویی، ج1، مقدمه علی اصغر حسینی خویی، ص8.</ref> و از محضر استادانی چون میرزا [[حبیب الله رشتی]]، [[میرزای شیرازی]]<ref>آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم1، ص362.</ref> و [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه‌کمری]] معروف به سید حسین ترک(متوفی 1299)<ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج1، ص481.</ref> بهره‌مند شد. ثقة الاسلام تبریزی<ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج1، ص481.</ref> همچنین ملاعلی، فرزند حاج میرزا خلیل طهرانی (متوفی 1297)، را در شمار استادان او نام برده است.
+خویی بیست سال داشت که برای تحصیل علوم دینی به [[نجف]] رفت<ref>رکـ: خویی، ج1، مقدمه علی اصغر حسینی خویی، ص8.</ref> و از محضر استادانی چون میرزا [[حبیب الله رشتی]]، [[میرزای شیرازی]]<ref>آقابزرگ طهرانی، نقباء البشر، قسم1، ص362.</ref> و [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه‌کمری]] معروف به سید حسین ترک(متوفی 1299)<ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج1، ص481.</ref> بهره‌مند شد. ثقة الاسلام تبریزی<ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج1، ص481.</ref> همچنین ملاعلی، فرزند حاج میرزا خلیل طهرانی (متوفی 1297)، را در شمار استادان او نام برده است.
 ==بازگشت به ایران==
 میرزا حبیب الله در 1291، پس از حدود پنج سال تحصیل در [[نجف]]، به زادگاهش بازگشت.<ref>رکـ: خویی، ج1، همان مقدمه، ص8.</ref>
 ==نگارش شرح نهج البلاغه==
-به گفتۀ سید عبدالزهراء حسینی،<ref>حسینی، ج1، ص250. </ref> او در پی برخی اختلافات مالی میان پدرش و شخصی دیگر و اظهار رأی به نفع طرف مقابل که موجب رنجش پدرش شد، گوشۀ عزلت گزید و همت خویش را مصروف نوشتن شرحی بر [[نهج البلاغه]] کرد، اما پیش از آن که تألیف خود را به پایان برساند و پس از عرضۀ بخش‌هایی از آن به [[مظفرالدین شاه]] [[قاجار]] (حکـ: 1313-1324) و صدور فرمان شاه برای چاپ آن، در [[تهران]] در حدود 1325 وفات یافت.<ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج1، ص483.</ref>
+به گفتۀ سید عبدالزهراء حسینی،<ref>حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج1، ص250. </ref> او در پی برخی اختلافات مالی میان پدرش و شخصی دیگر و اظهار رأی به نفع طرف مقابل که موجب رنجش پدرش شد، گوشۀ عزلت گزید و همت خویش را مصروف نوشتن شرحی بر [[نهج البلاغه]] کرد، اما پیش از آن که تألیف خود را به پایان برساند و پس از عرضۀ بخش‌هایی از آن به [[مظفرالدین شاه]] [[قاجار]] (حکـ: 1313-1324) و صدور فرمان شاه برای چاپ آن، در [[تهران]] در حدود 1325 وفات یافت.<ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج1، ص483.</ref>
-حاج میرزا حبیب الله خویی با شرح [[نهج البلاغه]]، معروف به [[منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة]]، در میان اهل علم نام‌بردار است.<ref>زرکلی، ج2، ص166.</ref> گفتنی است که شرح [[قطب الدین راوندی]] (متوفی 573) بر [[نهج  البلاغه]] نیز به همین نام است.
+حاج میرزا حبیب الله خویی با شرح [[نهج البلاغه]]، معروف به [[منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة]]، در میان اهل علم نام‌بردار است.<ref>زرکلی، الاعلام، ج2، ص166.</ref> گفتنی است که شرح [[قطب الدین راوندی]] (متوفی 573) بر [[نهج  البلاغه]] نیز به همین نام است.
 ===ویژگی‌های کتاب===
-شرح خویی که از گسترده‌ترین شروح نهج البلاغه در بین [[شیعه اثناعشری|شیعه امامیه]] به شمار می‌رود، نشان دهندۀ تتبع مؤلف در آثار پیشینیان و متأخران و چیره دستی او در دانش‌های گوناگون و معارف الهی است.<ref>رکـ: برجردی و صدرایی حویی، صص۱۳۷- ۱۳۸؛ خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۷.</ref>
+شرح خویی که از گسترده‌ترین شروح نهج البلاغه در بین [[شیعه اثناعشری|شیعه امامیه]] به شمار می‌رود، نشان دهندۀ تتبع مؤلف در آثار پیشینیان و متأخران و چیره دستی او در دانش‌های گوناگون و معارف الهی است.<ref>رکـ: بروجردی و صدرایی خویی، «‌شرح‌های نهج البلاغه»، صص۱۳۷- ۱۳۸؛ خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۷.</ref>
 نویسنده در مقدمه<ref>خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۱۴- ۱۶.</ref> برخی از ویژگی‌های اثر خود را چنین برشمرده است:
 # ضبط شماره متن خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار تا در صورت تکرار به بخش‌های پیشین ارجاع داده شود.
@@ خط ۲۳: / خط ۲۳: @@
 مؤلف در مقدمه<ref>خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۴.</ref> از سه شرح [[قطب الدین راوندی|راوندی]]، [[ابن ابی الحدید|ابن ابی الحدید]] و [[ابن میثم|ابن میثم]] بر نهج البلاغه، شرح ابن میثم را برتر دانسته، اما اشکال این شرح را تکیه بر روش معقول و کلامی و خالی بودن آن از فواید حدیثی و اخبار اهل بیت ذکر کرده است.
-وی سپس نوشته چون هیچ کدام از شروح موجود، آن گونه که باید سزاوار [[نهج البلاغه]] نیست، دست اندر کار شرح خود شده است.<ref>نیز رکـ:عرشی، ص۱۵۴.</ref>
+وی سپس نوشته چون هیچ کدام از شروح موجود، آن گونه که باید سزاوار [[نهج البلاغه]] نیست، دست اندر کار شرح خود شده است.<ref>نیز رکـ:عرشی، استناد نهج البلاغه، ص۱۵۴.</ref>
 وی در بخش اعظمی از مقدمۀ کتاب خود<ref>خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۱۸- ۱۷۸.</ref> به ذکر مباحث الفاظ، اقسام حقیقت و مجاز، تشبیه و استعاره و بیشتر مباحث دانش بلاغت پرداخته و آنها را با متن نهج البلاغه تطبیق داده که نشان دهندۀ مهارت وی در ادبیات است.<ref>برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۲۶، ۳۴، ۸۶، ۱۲۶.</ref>
@@ خط ۲۹: / خط ۲۹: @@
 خویی در تألیف این شرح از منابع متعدد حدیثی و کلامی و فلسفی استفاده کرده است، از جمله شرح [[اصول کافی]] [[ملاصدرا]]، <ref>برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۲۶۵، ۲۸۳، ج۴، ص۲۲۹.</ref> [[بحارالانوار]]، <ref>برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۲، صص۸، ۳۶.</ref> شرح اشارات [[خواجه نصیرالدین طوسی]]<ref>برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۳۰۲- ۳۰۴.</ref> و [[حکمت متعالیه|اسفار]].<ref>برای نمونه رکـ: خویی، منهاج البراعة [فی] شرح نهج البلاغة، ج۱، صص۳۰۲- ۳۰۴.</ref>
-دشتی<ref>دشتی، ص۱۸.</ref> با اینکه این شرح را بسیار مفید و غنی و دارای نظم وترتیبی حساب شده می‌خواند، از حیث جمع آوری همۀ مدارک نهج البلاغه کافی نمی‌شمرد و فاقد نظم و ترتیب در ارائۀ اسناد و مدارک به شمار می‌آورد؛ به گونه‌ای که مؤلف‌گاه برای یک خطبه چند مدرک را نام برده و برای چندین خطبه یا نامه، مدرکی ارائه نکرده است.
+دشتی<ref>دشتی، روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه، ص۱۸.</ref> با اینکه این شرح را بسیار مفید و غنی و دارای نظم وترتیبی حساب شده می‌خواند، از حیث جمع آوری همۀ مدارک نهج البلاغه کافی نمی‌شمرد و فاقد نظم و ترتیب در ارائۀ اسناد و مدارک به شمار می‌آورد؛ به گونه‌ای که مؤلف‌گاه برای یک خطبه چند مدرک را نام برده و برای چندین خطبه یا نامه، مدرکی ارائه نکرده است.
 ===روش مؤلف در کتاب===
-مؤلف، نخست هر بخش از متن را در فصول و بخش‌های مختلف ذکر می‌کند و پس از آن به بحث دربارۀ لغات، اعراب و معنای آن می‌پردازد و سپس آن را به فارسی ترجمه می‌کند؛ البته عمدۀ تحقیقات و مباحث اجتهادی او در این شرح، ذیل عنوان «المعنی» می‌گنجد و این شیوه تقریبا تا پایان کتاب ادامه یافته است. آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج23، ص157؛ عرشی، ص154. خویی تا بخشی از خطبۀ شمارۀ 228 نهج البلاغه را شرح کرده بود که مرگ امانش نداد. آقابزرگ طهرانی، 1403، ج14، ص123؛ حسینی، ج1، ص249.
+مؤلف، نخست هر بخش از متن را در فصول و بخش‌های مختلف ذکر می‌کند و پس از آن به بحث دربارۀ لغات، اعراب و معنای آن می‌پردازد و سپس آن را به فارسی ترجمه می‌کند؛ البته عمدۀ تحقیقات و مباحث اجتهادی او در این شرح، ذیل عنوان «المعنی» می‌گنجد و این شیوه تقریبا تا پایان کتاب ادامه یافته است. آقابزرگ طهرانی ،  الذریعه، ج23، ص157؛ عرشی، استناد نهج البلاغه، ص154. خویی تا بخشی از خطبۀ شمارۀ 228 نهج البلاغه را شرح کرده بود که مرگ امانش نداد.<ref>آقابزرگ طهرانی،  الذریعه، ج14، ص123؛ حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج1، ص249.</ref>
 ===نسخه‌های کتاب===
-نسخه‌های به خط مؤلفِ این شرح در شش جلد در کتابخانۀ آیت الله [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]] نگهداری می‌شود.<ref>رکـ: حسینی اشوری، 1354، ج1، ص299.</ref> و در چهارده مجلد در [[تهران]] و [[قم]] به تصحیح [[سید ابراهیم میانجی]] به چاپ رسیده است. شرح ناتمام میرزا حبیب الله خویی را ابتدا [[محمد باقر کمره ای|محمدباقر کمره‌ای]] و پس از او [[حسن حسن زاده آملی|حسن حسن‌زاده آملی]] تکمیل کردند. چاپ دیگری از این کتاب نیز در بیروت (1378ش/2008م) صورت گرفته است.
+نسخه‌های به خط مؤلفِ این شرح در شش جلد در کتابخانۀ آیت الله [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]] نگهداری می‌شود.<ref>رکـ: حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج1، ص299.</ref> و در چهارده مجلد در [[تهران]] و [[قم]] به تصحیح [[سید ابراهیم میانجی]] به چاپ رسیده است. شرح ناتمام میرزا حبیب الله خویی را ابتدا [[محمد باقر کمره ای|محمدباقر کمره‌ای]] و پس از او [[حسن حسن زاده آملی|حسن حسن‌زاده آملی]] تکمیل کردند. چاپ دیگری از این کتاب نیز در بیروت (1378ش/2008م) صورت گرفته است.
 ==آثار دیگر==
 حاج میرزا حبیب الله خویی آثار دیگری نیز دارد که برخی از آنها عبارتند از:
-# حاشیه بر فرائد الاصول [[شیخ انصاری]] که تقریرات درس استادش، [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه کمری]]، است.<ref>خویی، ج۱، همان مقدمه، صص۸-۹.</ref> و شاید همان کتابی باشد که [[ثقة الاسلام تبریزی]]<ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج۱، ص۳۸۴.</ref> از آن با عنوان منتخب الفن فی حجیة القطع و الظن یاد کرده است.
+# حاشیه بر فرائد الاصول [[شیخ انصاری]] که تقریرات درس استادش، [[سید حسین کوه کمری|سید حسین کوه کمری]]، است.<ref>خویی، ج۱، همان مقدمه، صص۸-۹.</ref> و شاید همان کتابی باشد که [[ثقة الاسلام تبریزی]]<ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref> از آن با عنوان منتخب الفن فی حجیة القطع و الظن یاد کرده است.
-# حاشیه بر برخی ابواب کتاب القوانین الاصول [[محقق قمی]].<ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج۱، ص۳۸۴.</ref>
+# حاشیه بر برخی ابواب کتاب القوانین الاصول [[محقق قمی]].<ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref>
-# شرح مباحث قضا و شهادات از کتاب الدروس الشرعیة [[شهید اول]].<ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج۱، ص۳۸۴.</ref>
+# شرح مباحث قضا و شهادات از کتاب الدروس الشرعیة [[شهید اول]].<ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref>
-# کتاب الجُنة الواقیة شامل دعاهای روزهای ماه [[رمضان]] و شرح آنها، <ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج۱، ص۳۸۴.</ref> شاید همان کتابی باشد که از آن به عنوان تحفة الصائمین فی شرح الادعیة الثلاثین یاد شده است.<ref>خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۹.</ref>
+# کتاب الجُنة الواقیة شامل دعاهای روزهای ماه [[رمضان]] و شرح آنها، <ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref> شاید همان کتابی باشد که از آن به عنوان تحفة الصائمین فی شرح الادعیة الثلاثین یاد شده است.<ref>خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۹.</ref>
 # شرح کتاب العوامل فی النحو.<ref>خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۸.</ref>
 # رساله‌ای در ردّ صوفیه، دربردارندۀ مطالب جلد ششم شرحش بر نهج البلاغه، در نقد تصوف.<ref>خویی، ج۱، همان مقدمه، صص۸-۹. نیز رکـ: شرعی، ص۱۵۴.</ref>
-# کتاب احقاق الحق فی تحقیق المشتق، <ref>ثقة الاسلام تبریزی، ج۱، ص۳۸۴.</ref> که حسینی اشکوری<ref>حسینی اشکوری، ۱۴۱۴، ج۱، ص۱۳۸.</ref> از آن به عنوان تحقیق الحق فی شرح المشتق یاد رده است.
+# کتاب احقاق الحق فی تحقیق المشتق، <ref>ثقة الاسلام تبریزی، مرآة الکتب، ج۱، ص۳۸۴.</ref> که حسینی اشکوری<ref>حسینی اشکوری،  تراجم الرجال، ج۱، ص۱۳۸.</ref> از آن به عنوان تحقیق الحق فی شرح المشتق یاد رده است.
 # او همچنین رساله‌های متعددی در موضوعات [[فقه|فقهی]] و [[اصول فقه|اصولی]] به نگارش درآورده است.<ref>خویی، ج۱، همان مقدمه، ص۹.</ref>
 ==درگذشت==
-[[آقا بزرگ طهرانی|آقابزرگ طهرانی]]،<ref>آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج14، ص123، ج23، ص157؛ همو، 1404، قسم1، ص362. </ref> زرکلی<ref>زرکلی، ج2، ص166.</ref> و حسینی<ref>حسینی، ج1، ص249.</ref> سال وفات او را 1324 و [[سید محسن امین|امین]]<ref>امین، اعیان الشیعه، ج4، ص561.</ref> و [[علامه امینی|امینی]]<ref>امینی، الغدیر، ج4، ص263.</ref> سال 1326 را عنوان سال درگذشت میرزا حبیب الله ذکر کرده‌اند.
+[[آقا بزرگ طهرانی|آقابزرگ طهرانی]]،<ref>آقابزرگ طهرانی ،  الذریعه، ج14، ص123، ج23، ص157؛ همو، نقباء البشر، قسم1، ص362. </ref> زرکلی<ref>زرکلی، الاعلام، ج2، ص166.</ref> و حسینی<ref>حسینی، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، ج1، ص249.</ref> سال وفات او را 1324 و [[سید محسن امین|امین]]<ref>امین، اعیان الشیعه، ج4، ص561.</ref> و [[علامه امینی|امینی]]<ref>امینی، الغدیر، ج4، ص263.</ref> سال 1326 را عنوان سال درگذشت میرزا حبیب الله ذکر کرده‌اند.
-پیکر او را در حرم حضرت [[عبدالعظیم حسنی]] در [[ری]] به خاک سپردند.<ref>آقابزرگ طهرانی ، 1403، ج14، ص123؛ خویی، ج1، همان مقدمه، ص10.</ref>
+پیکر او را در حرم حضرت [[عبدالعظیم حسنی]] در [[ری]] به خاک سپردند.<ref>آقابزرگ طهرانی ،  الذریعه، ج14، ص123؛ خویی، ج1، همان مقدمه، ص10.</ref>
 ==پانویس==
@@ خط ۵۸: / خط ۵۸: @@
 * همو، طبقات اعلام الشیعه: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم۱-۴، ۱۴۰۴.
 * امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم ۱۴۱۶-۱۴۲۲ق/ ۱۹۹۵-۲۰۰۲م.
-* بروجردی مصطفی و صدرایی خویی علی، «‌شرح‌های نهج البلاغه »، در دانشنامۀ امام علی(ع)، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱۲، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مرکز نشر آثار، ۱۳۸۰ش.
+* بروجردی مصطفی و صدرایی خویی علی، «‌شرح‌های نهج البلاغه»، در دانشنامۀ امام علی(ع)، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج۱۲، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مرکز نشر آثار، ۱۳۸۰ش.
 * ثقة الاسلام تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، چاپ محمد علی حائری، قم۱۴۱۴-.
 * حسینی عبدالزهراء، مصادر نهج البلاغة و اسانیده، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.