الغارات (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''ألغارات''' کتابی به زبان عربی، اثر ابواسحاق [[ابراهیم بن محمد ثقفی|ابراهيم بن محمد بن سعيد بن هلال ثقفى كوفى]] (متوفای ‏283ق) است. الغارات از کهن‌ترین متون تاریخی [[شیعه]] به حساب می رود. این کتاب حاوی مطالب گزیده از زندگانی امیرالمؤمنین [[علی(ع)]]، حیات عملی، خطبه ها، نامه ها و سفارش ها و نیز جنگ ها و کشمکش ها در زمان [[خلافت]] و پس از آن است. از آن جهت که در این اثر به غارت‌های [[معاویه]] در قلمرو امیرمؤمنان پرداخته شده، به ''الغارات'' شهرت یافته است. مؤلف در این اثر از راویان شیعه و [[سنی]] بهره برده و از این‌رو منبعی غنی را پدید آورده است. الغارات همواره مورد توجه و استفاده عالمان شیعی بوده است. [[علامه مجلسی]] و [[ابن ابی الحدید]] نقش به سزایی در زنده نگه‌داشتن این کتاب داشته‌اند.

این کتاب در برخی منابع به نام «الاستنفار و الغارات» و در بعضی دیگر با نام «الاسفار و الغارات» ثبت شده است ولی در میان علما و محافل علمی به «الغارات» معروف است.<ref>الذریعه، ج 2، ص 35. عبدالکریم پاک نیا، آشنایی با منابع معتبر شیعه (الغارات).</ref> به نظر می‌آید که نام کتاب بر گرفته از یکی از سخنان امام است.(''شُنَّت عَلیکُمُ الغَاراتُ'').<ref>نهج البلاغة، خطبة ۲۷.</ref>

هدف مؤلّف در اين تأليف، آن بوده تا غارت‌هايى را كه بعد از [[جنگ نهروان]] به قلمرو أميرالمؤمنين على (ع) و سرزمين‌هاى تحت تصرّف او از طرف معاويه شده است ياد كند و آن را «الغارات» ناميده است. اين نوع تأليف در آن زمان، ميان سيره‌نویسان و مورخان متداول بوده حتّى جماعتی مانند كلبى، [[ابو مخنف|أبو مخنف]]، مداينى و [[نصر بن مزاحم]] كه همه از مشايخ مؤلّف هستند نيز هر يک كتابی در اين موضوع به همين نام گرد آورده‌اند.<ref>الغرات، ص 4.</ref>

== موضوع‏ کتاب ==

چون هدف مؤلف در اين تأليف آن بوده تا غارت‌‏های معاویه را كه بعد از جنگ نهروان به قلمرو اميرالمؤمنين على (ع) و سرزمين‏‌هاى تحت تصرف او را ياد كند آن را ''الغارات'' ناميده است.

با اين حال، به دليل آگاهى‌‏هاى فراوان مؤلف، مطالب ارزشمندى خارج از عنوان اصلى غارات بر اين كتاب افزوده شده است. چنانكه مؤلف مختصرى از زندگانى اميرالمؤمنين (ع) و روش ادارى، مالى، سياسى، اخلاقى و خطبه‌‏هاى آن حضرت، كارگزارانى چون [[قیس بن سعد|قيس بن سعد]]، [[محمد بن ابی بکر]]، [[مالک اشتر]]، رويدادهاى آنان در [[مصر]] را گزارش كرده است.<ref>الغارات، ص 3 و 4.</ref>

== اهميت كتاب‏ ==

اين كتاب از قديم مورد استفاده عالمان و مورخان شيعه و سنى بوده است.

[[احمد بن محمد بن خالد برقی|احمد بن خالد برقی]] در [[المحاسن]]، [[محمد بن حسن صفار]] در [[بصائر الدرجات]]، [[کلینی]] در [[کافی]]، [[صدوق]] در [[من لا یحضر]]، [[مفید]] در [[امالی مفید|امالی]]، [[شیخ طوسی|طوسی]] در [[تهذیب الاحکام|التهذیب]]، [[سید مرتضی]] در [[الشافی]]، [[علی بن ابراهیم قمی]] در [[تفسیر قمی]]، [[ابن قولویه]] در [[کامل الزیارات]]، [[ابن شهرآشوب]] در [[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|المناقب]]، [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[اعلام الوری]]، [[سید بن طاووس|سید علی بن طاووس]] در [[الیقین]] و [[اقبال الاعمال]]، [[سید عبدالکریم بن طاووس]] در [[فرحة الغری]]، [[محمد بن ابی القاسم طبری|عمادالدین طبری]] در [[بشارة المصطفی]]، [[قطب راوندی]] در [[الخرائج و الجرائح]]، [[حر عاملی]] در [[اثبات الهداة]] و [[وسائل الشیعة]]، [[محدث نوری]] در [[مستدرک الوسائل]] و [[محدث قمی]] هم در [[سفینة البحار]] به طور گسترده از نوشته ها و روایات وی استفاده کرده اند.<ref>عبدالکریم پاک نیا، آشنایی با منابع معتبر شیعه (الغارات).</ref> [[علامه مجلسى]] هم مطالب اين كتاب را در [[بحارالانوار]] آورده و [[ابن ابی الحدید]] بسيارى از گزارش‌‏هاى اين كتاب را در [[شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)|شرح نهج البلاغه]] خود آورده است.

كتاب حاضر از نظر تاليف و نگارش و عناوين و اسلوب، بسيار خوب تنظيم شده و از نظر محتوا هم بسيار متقن مى‌‏باشد. در اين كتاب از ائمه شيعه و راويان اماميه بسيار كم استفاده شده اما از راويان مشهور اهل سنت مانند رجال [[صحاح سته]] و مسانيد معروف نقل مى‌‏شود.<ref>کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی نور.</ref>

== روايت كتاب الغارات ==

فهرست كتاب‌های ابواسحاق را عباس بن السری، محمدبن زيد الرطاب و احمدبن علويه اصفهانی مشهور به ابن اسود كاتب روايت كرده‏‌اند. [[شیخ صدوق|شيخ صدوق]] كتاب‌های ابواسحاق را از پدرش و او از عبدالله بن حسن مودب و او نيز از احمدبن علويه اصفهانی روايت كرده است. اما از چگونگی و كيفيت روايت كتاب‌هایی از جمله الغارات با وجود آنكه جمعی از بزرگان چون ابن ابی‏ الحديد و [[حسن بن سلیمان حلی|حسن بن سليمان حلی]] شاگرد [[شهید اول|شهيد اول]] بدون واسطه از آن روايت كرده‌‏اند؛ خبری در دست نيست.<ref>علی بیات، معرفی الغارات.</ref> به نوشته [[محدث ارموی]]، نسخ اين كتاب از قديم الايام اعتزاز كبريت احمر و ناياب‌‏تر از سيمرغ و كيميا بوده است.<ref>ترجمه الغارات، ص 11.</ref>

مصحح کتاب الغارات در مقدمه می‌گوید: اگر زحمات دو تن از بزرگان اسلام و علماى اعلام نمى‌‏بود من با كمال تهيدستى و بى بضاعتی كه دارم هرگز نمی‌توانستم با چنين نسخه‌‏اى در راه تصحيح اين كتاب قدمی بردارم تا چه رسد كه به تصحيح آن همّت گمارم و حواشی و تعليقات بر آن بنگارم‏.

# عبد الحميد بن أبى الحديد معتزلی بغدادي شارح نهج البلاغة؛ زيرا وى بيشتر مطالب و مندرجات كتاب غارات را در شرح نهج البلاغة نقل كرده و در چند مورد نيز برخى از كلمات مشكل را برداشته و به جاى آن‏ها كلمات سهل‏‌ترى گذاشته است و در پاره‏‌اى از موارد نيز به توضيح و شرح آن مطالب پرداخته است.

# محمّد باقر مجلسى كه تمام مطالب الغارات را در مجلّدات [[بحارالانوار (کتاب)|بحار]] نقل كرده و هيچ گونه تغييرى در عبارات نداده، مگر در مواردى كه تلخيص كرده و تصريح به آن نموده است و در موارد مقتضى نيز بشرح و بيان آن‏ها پرداخته است.

او در ادامه دو نفر ديگر را از علماى شيعه را نیز به شمار می‌آورد:

# محمّد بن الحسن الحرّ العاملی صاحب كتاب وسائل الشّيعة.

# ميرزا حسين نوری مؤلّف مستدرک الوسائل.

زيرا اين دو نفر نيز قسمتى از أحاديث مربوط به عقائد، أحكام و اخلاق مذكور در كتاب غارات را در كتاب‌هاى خود درج نموده‏‌اند.<ref>الغارات، ص 12 و 13.</ref>

== نسخ و چاپ‏ ==

با وجود شهرت و اهميت اين كتاب، نسخه‌‏هاى چندانى از آن موجود نيست و همان‌گونه كه محقق كتاب، محدث ارموى گفته است نسخ اين كتاب از قديم بسيار كمياب بوده است. قديم‏‌ترين نسخه شناخته شده در اختيار علامه مجلسى بوده كه بر اساس نسخه‌‏اى ديگر در دوره [[صفویه|صفويه]] استنساخ شده است.

* چاپ انتشارات انجمن آثار ملی در سال 1395 ق و مشتمل بر دو جلد همراه با حواشی و تعليقات مبسوط، تصحیح و تحقیق سید جلال الدین محدث ارموی با مقدمه‌‏ای قريب به صد صفحه به چاپ رسيد. (شانزده صفحه فارسی و بقيه عربی).

* چاپ دار الکتاب الاسلامی به تاریخ 1370 ش همراه با تحقیقات عبدالزهرا الحسینی الخطیب.<ref>عبدالکریم پاک نیا، آشنایی با منابع معتبر شیعه (الغارات). علی بیات، معرفی الغارات.</ref>

== ترجمه ها ==

* شیخ [[محمد باقر کمره ای]] اندکی پس از تحقیق محدث ارموی آن‌را به فارسی برگرداند و به سال 1397 ق به چاپ رساند.

* ترجمه ای دیگر به فارسی از [[عبدالمحمد آیتی]] از روی تصحیح عبدالزهرا خطیب.<ref>سید علی میرشریفی، الغارات و ترجمه جدید آن.</ref>

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120506093142-7050-77.pdf گزیده ای از «الغارات»]

{{پانویس|اندازه=ریز|2}}

* ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، قم، دارالکتاب، 1410 ق.

* ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ترجمه عبد المحمد آيتى‏، تهران، وزارت ارشاد، 1374 ش.

* سید علی میرشریفی، الغارات و ترجمه جدید آن، وقف میراث جاوید 1374 شماره 9.

* عبدالکریم پاک نیا، آشنایی با منابع معتبر شیعه (الغارات)، مبلغان 1388 شماره 113.

* خدیجه عالمی، مروری بر کتاب «الغارات»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا تیر 1379 شماره 33.

* گزیده ای از «الغارات»، رشد آموزش معارف اسلامی سال ششم پاییز 1372 شماره 22.

* کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی نور.

{{کتاب‌شناسی امام علی (ع)}}