Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۵٬۹۹۳
ویرایش
مسجد سید (اصفهان): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (←تاریخچه) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش ۲|ماه=[[دی]]|روز=[[۱۳]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Roohish }} | {{در دست ویرایش ۲|ماه=[[دی]]|روز=[[۱۳]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Roohish }} | ||
[[پرونده:حیاط مسجد سید اصفهان.jpeg|250px|بندانگشتی]] | [[پرونده:حیاط مسجد سید اصفهان.jpeg|250px|بندانگشتی]] | ||
'''مسجد سید اصفهان''' از مساجد بزرگ و از بناهای تاریخی دوره قاجار در شهر اصفهان. این مسجد که به نام بنیان‌گذار آن یعنی سید محمدباقر شفتی شهرت دارد، در سال ۱۲۴۰ق در محله بیدآباد اصفهان بنا نهاده شد. | '''مسجد سید اصفهان''' از مساجد بزرگ و از بناهای تاریخی دوره [[قاجار]] در شهر [[اصفهان]]. این [[مسجد]] که به نام بنیان‌گذار آن یعنی [[سید محمدباقر شفتی]] شهرت دارد، در سال ۱۲۴۰ق در محله بیدآباد اصفهان بنا نهاده شد. | ||
==علت نام‌گذاری== | ==علت نام‌گذاری== | ||
مسجد سید به نام بانی آن یعنی سید محمدباقر شفقی رشتی بیدآبادی (درگذشت سال ۱۲۶۰ق) مشهور به «سید حجت‌الاسلام» و «حجت‌الاسلام مطلق» نام‌گذاری شده است.<ref>مهدوی، بیان المفاخر، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۲۷.</ref> | |||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
مسجد سید به همت سید محمدباقر شفتی رشتی در بین سال‌های ۱۲۴۰ تا ۱۲۴۵ق بنا گردید. این مسجد در اواسط قرن سیزدهم هجری و در زمینی به مساحت ۸۰۷۵ مترمربع در محله بیدآباد اصفهان بنا شده است.<ref>قائم‌فرد، مسجد سید اصفهان و وقفنامه آن، ۱۳۷۵ش.</ref> گفته شده سید، زمین مسجد را در مجموعه‌ای که به بیدآباد شهرت داشت، خرید و دستور داد تا بیدهای آن را قطع کنند و از فروش آن‌ها، مصالح اولیه برای ساخت را تهیه کرد.<ref>مسجدی، مسجد سید و نکته‌ای از معماری آن، ۱۳۷۶ش.</ref> | مسجد سید به همت سید محمدباقر شفتی رشتی در بین سال‌های ۱۲۴۰ تا ۱۲۴۵ق بنا گردید. این مسجد در اواسط قرن سیزدهم هجری و در زمینی به مساحت ۸۰۷۵ مترمربع در محله بیدآباد اصفهان بنا شده است.<ref>قائم‌فرد، مسجد سید اصفهان و وقفنامه آن، ۱۳۷۵ش.</ref> گفته شده سید، زمین مسجد را در مجموعه‌ای که به بیدآباد شهرت داشت، خرید و دستور داد تا بیدهای آن را قطع کنند و از فروش آن‌ها، مصالح اولیه برای ساخت را تهیه کرد.<ref>مسجدی، مسجد سید و نکته‌ای از معماری آن، ۱۳۷۶ش.</ref> | ||
در مقاله‌ای آغاز بنای مسجد سال ۱۱۸۰ق عنوان شده است.<ref>ماهرالنقش، مسجد سید اصفهان، ۱۳۵۶ش، ص۹۲.</ref> همچنین در گزارشی دیگر نقل شده که زمین مسجد در زمان شاه سلطان‌حسین خریداری شد تا در آن مسجدی بنا کند، اما در اثر هجوم افغان‌ها مقدور نشد تا آنکه در زمان فتحعلی‌شاه قاجار، سید شفتی مبادرت به این کار نمود.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۶۲۷.</ref> <ref>مسجدی، مسجد سید و نکته‌ای از معماری آن، ۱۳۷۶ش.</ref> بنابر گزارش کتاب «تاریخ اصفهان و ری»، تاریخ شروع بنا در سال ۱۲۴۰ق و سال ساخت ضریح مقبره برای سیدشفتی ۱۳۲۰ق ذکر شده است.<ref>کتیبه‌های قرآنی و تاریخی مسجد سید اصفهان، ۱۳۸۰ش.</ref> | در مقاله‌ای آغاز بنای مسجد سال ۱۱۸۰ق عنوان شده است.<ref>ماهرالنقش، مسجد سید اصفهان، ۱۳۵۶ش، ص۹۲.</ref> همچنین در گزارشی دیگر نقل شده که زمین مسجد در زمان [[شاه سلطان‌حسین صفوی|شاه سلطان‌حسین]] خریداری شد تا در آن مسجدی بنا کند، اما در اثر هجوم افغان‌ها مقدور نشد تا آنکه در زمان فتحعلی‌شاه قاجار، سید شفتی مبادرت به این کار نمود.<ref>رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ۱۳۵۲ش، ص۶۲۷.</ref> <ref>مسجدی، مسجد سید و نکته‌ای از معماری آن، ۱۳۷۶ش.</ref> بنابر گزارش کتاب «تاریخ اصفهان و ری»، تاریخ شروع بنا در سال ۱۲۴۰ق و سال ساخت [[ضریح]] مقبره برای سیدشفتی ۱۳۲۰ق ذکر شده است.<ref>کتیبه‌های قرآنی و تاریخی مسجد سید اصفهان، ۱۳۸۰ش.</ref> | ||
[[پرونده:ایوان مسجد سید اصفهان.jpeg|200px|بندانگشتی|ایوان مسجد سید اصفهان]] | [[پرونده:ایوان مسجد سید اصفهان.jpeg|200px|بندانگشتی|ایوان مسجد سید اصفهان]] | ||
==معماری== | ==معماری== | ||
این مسجد دارای دو شبستان بزرگ، دو گنبد بزرگ و کوچک، دو چهلستون، یک | این مسجد دارای دو [[شبستان]] بزرگ، دو گنبد بزرگ و کوچک، دو چهلستون، یک [[محراب]]، دو مهتابی و سه ایوان و یک [[گلدسته]] بزرگ به عنوان مسجد و نیز مدرس، بیش از ۴۵ حجره در طبقه فوقانی به منظور سکونت طلاب و چند دهلیز با ۹۵متر طول و ۸۵متر عرض است.<ref>قائم‌فرد، مسجد سید اصفهان و وقفنامه آن، ۱۳۷۵ش.</ref> <ref>مسجدی، مسجد سید و نکته‌ای از معماری آن، ۱۳۷۶ش.</ref>دو در در جنوب شرقی و جنوب غربی و دو در واقع در سمت شمال مسجد، محله‌های اطراف را از طریق مسجد به یکدیگر متصل می‌کند.<br /> | ||
بخشی از تزئینات مسجد به‌وسیله فرزند سید | بخشی از تزئینات مسجد به‌وسیله فرزند سید یعنی سید اسدالله (سید ثانی) و بخشی دیگر به دست نواده‌اش سیدمحمدباقر (سید محمدباقر ثانی) انجام شده است. کف حیاط مسجد تا سال‌ها پیش خاکی بوده که بعدها به صورت سنگفرش درآمده است. اضافه‌شدن حوض و دو سکو در حیاط نیز مربوط به سال‌های نه‌چندان دور است. این مسجد طی سال‌ها دچار آسیب‌هایی نیز شده است که می‌توان به فروریختن قسمتی از کاشی‌کاری‌های مسجد در اثر موج انفجار در جریان [[جنگ ایران و عراق]] (۱۳۶۷-۱۳۵۹ش) اشاره کرد که بعدها بازسازی شد.<ref>کتیبه‌های قرآنی و تاریخی مسجد سید اصفهان، ۱۳۸۰ش.</ref> | ||
=== کتیبه‌های مسجد=== | === کتیبه‌های مسجد=== | ||
کتیبه‌های موجود در بنا مانند احداث ساختمان و تزئینات آن طی سال‌ها به طول انجامیده است. بدین‌صورت که ساخت بنا در اواخر نیمه اول قرن سیزدهم قمری شروع و تا سال وفات سید تنها کاشی‌کاری بنای جنوبی آن انجام شده بود و کاشی‌کاری کل بنا، تا پایان قرن چهاردهم ادامه داشت. کتیبه‌های مسجد از این قرار است: | [[کتیبه|کتیبه‌های]] موجود در بنا مانند احداث ساختمان و تزئینات آن طی سال‌ها به طول انجامیده است. بدین‌صورت که ساخت بنا در اواخر نیمه اول قرن سیزدهم قمری شروع و تا سال وفات سید تنها کاشی‌کاری بنای جنوبی آن انجام شده بود و کاشی‌کاری کل بنا، تا پایان قرن چهاردهم ادامه داشت. کتیبه‌های مسجد از این قرار است: | ||
*'''کتیبة سردر جنوب شرقی''' | *'''کتیبة سردر جنوب شرقی''' | ||
این کتیبه نشان می‌دهد که کتابت آن در سال ۱۲۵۹ق انجام و در سال ۱۳۱۱ق شده است. تزئینات نمای خارجی سردر اصلی و راهروی طرفین آن همچنان تا سال ۱۳۷۷ش ناتمام مانده بود تا اینکه در این سال به همت محمدرضا گازر، کاشی‌کاری این فضا به انجام رسید. | این کتیبه نشان می‌دهد که کتابت آن در سال ۱۲۵۹ق انجام و در سال ۱۳۱۱ق شده است. تزئینات نمای خارجی سردر اصلی و راهروی طرفین آن همچنان تا سال ۱۳۷۷ش ناتمام مانده بود تا اینکه در این سال به همت محمدرضا گازر، کاشی‌کاری این فضا به انجام رسید. | ||
*'''کتیبه سردر جنوب غربی مسجد''' | *'''کتیبه سردر جنوب غربی مسجد''' | ||
کتیبه سردر جنوب غربی مسجد بعد از جمله (قال‌اللّه‌تعالی) شامل آیه ۱۳ و نصف آیه ۱۴ از سوره رعد است و قسمت آخر آن به این عبارت ختم شده است: کتیبه محمدباقر الشیزانی فی شهر محرم الحرام سنه ۱۳۱۱ق»<br /> | کتیبه سردر جنوب غربی مسجد بعد از جمله (قال‌اللّه‌تعالی) شامل آیه ۱۳ و نصف آیه ۱۴ از [[سوره رعد]] است و قسمت آخر آن به این عبارت ختم شده است: کتیبه محمدباقر الشیزانی فی شهر محرم الحرام سنه ۱۳۱۱ق»<br /> | ||
آیه ۱۳ سوره رعد: «وَ يُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ الْمَلائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَ يُرْسِلُ الصَّواعِقَ فَيُصِيبُ بِها مَنْ يَشاءُ وَ هُمْ يُجادِلُونَ فِي اللَّهِ وَ هُوَ شَدِيدُ الْمِحالِ»<br /> | آیه ۱۳ سوره رعد: «وَ يُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ الْمَلائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَ يُرْسِلُ الصَّواعِقَ فَيُصِيبُ بِها مَنْ يَشاءُ وَ هُمْ يُجادِلُونَ فِي اللَّهِ وَ هُوَ شَدِيدُ الْمِحالِ»<br /> | ||
نیمی از آیه ۱۴ سوره رعد: «لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا يَسْتَجِيبُونَ لَهُمْ بِشَيْ‌ءٍ إِلَّا كَباسِطِ كَفَّيْهِ إِلَى الْماءِ لِيَبْلُغَ فاهُ» | نیمی از آیه ۱۴ سوره رعد: «لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا يَسْتَجِيبُونَ لَهُمْ بِشَيْ‌ءٍ إِلَّا كَباسِطِ كَفَّيْهِ إِلَى الْماءِ لِيَبْلُغَ فاهُ» | ||
*'''سردر شمالی مسجد سید''' | *'''سردر شمالی مسجد سید''' | ||
تزئینات نمای خارجی سردر اصلی مسجد سید که در ضلع شمالی آن واقع شده و مدخل و راهروهای طرفین آن همچنان ناتمام مانده بود، در سال حدول ۱۳۴۴ق کاشی‌کاری شده است. کتیبه‌های نمای خارجی سردر به خط ثلث سفید و زردرنگ به زمینه کاشی لاجوردی شامل سوره‌های | تزئینات نمای خارجی سردر اصلی مسجد سید که در ضلع شمالی آن واقع شده و مدخل و راهروهای طرفین آن همچنان ناتمام مانده بود، در سال حدول ۱۳۴۴ق کاشی‌کاری شده است. کتیبه‌های نمای خارجی سردر به خط ثلث سفید و زردرنگ به زمینه کاشی لاجوردی شامل سوره‌های [[سوره قدر|قدر]]، [[سوره کوثر|کوثر]]، [[سوره جمعه|جمعه]]، [[آیةالکرسی]] و بعضی از آیات [[سوره یس]] است. | ||
*'''کتیبه ایوان غربی''' | *'''کتیبه ایوان غربی''' | ||
کتیبه ایوان غربی که در دوره معاصر، کاشی‌کاری شده و به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی معرق لاجوردی بعد از جمله (بسم‌اللّه‌الرحمن‌الرحیم) شامل آیه ۳۵ از سوره نور و تاریخ کاشی‌کاری این ایوان در انتهای کتیبه سال ۱۳۶۸ق نوشته شده است.<ref>کتیبه‌های قرآنی و تاریخی مسجد سید اصفهان، ۱۳۸۰ش.</ref> | کتیبه ایوان غربی که در دوره معاصر، کاشی‌کاری شده و به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی معرق لاجوردی بعد از جمله (بسم‌اللّه‌الرحمن‌الرحیم) شامل آیه ۳۵ از [[سوره نور]] و تاریخ کاشی‌کاری این ایوان در انتهای کتیبه سال ۱۳۶۸ق نوشته شده است.<ref>کتیبه‌های قرآنی و تاریخی مسجد سید اصفهان، ۱۳۸۰ش.</ref> | ||
[[پرونده:محراب مسجد سید اصفهان.jpeg|150px|بندانگشتی|محراب مسجد سید اصفهان]] | [[پرونده:محراب مسجد سید اصفهان.jpeg|150px|بندانگشتی|محراب مسجد سید اصفهان]] | ||
== وقفنامه مسجد== | == وقفنامه مسجد== | ||
از اصل | از اصل [[وقف|وقفنامه]]، نسخه‌ای در دسترس نیست؛ اما سه رونوشت از اصل نسخه وقفنامه که به سه خط مختلف و در اندازه‌های گوناگون نگارش شده، موجود است و تصاویر آن در آرشیو اداره اوقاف اصفهان نگهداری می‌شود که از نظر متن کاملاً با یکدیگر مطابقت دارد. گفته شده تنها یک نسخه اصل، نزد سیدمهدی شفتی از نوادگان سید و امام جماعت راتب مسجد سید بوده که دارای جلدی چرمی شامل هجده برگ و در ۳۵ صفحه ۱۰ سطری بوده و به خط نسخ حسین طباطبایی در [[صفر]] ۱۲۹۰ق تنظیم شده و در ابتدا و انتها با اشعاری در مدح سید حجت‌الاسلام، بانی مسجد زینت یافته است. | ||
مطابق این وقفنامه، وقف مسجد در طول ۱۱ سال در چهار مرحله انجام گرفته است: | مطابق این وقفنامه، وقف مسجد در طول ۱۱ سال در چهار مرحله انجام گرفته است: | ||
*اول: روز سه‌شنبه هشتم رمضان ۱۲۶۲ق در مدرس مسجد؛ | *اول: روز سه‌شنبه هشتم [[رمضان]] ۱۲۶۲ق در مدرس مسجد؛ | ||
*دوم: شب چهارشنبه سوم ربیع‌الاول ۱۲۶۴ق؛ | *دوم: شب چهارشنبه سوم [[ربیع‌الاول]] ۱۲۶۴ق؛ | ||
*سوم: شب دوشنبه هجدهم رمضان | *سوم: شب دوشنبه هجدهم رمضان ۱۲۷۱ق؛ | ||
*چهارم: روز بیست‌و‌دوم ماه رجب ۱۲۷۳ق.<ref>قائم‌فرد، مسجد سید اصفهان و وقفنامه آن، ۱۳۷۵ش.</ref> | *چهارم: روز بیست‌و‌دوم ماه [[رجب]] ۱۲۷۳ق.<ref>قائم‌فرد، مسجد سید اصفهان و وقفنامه آن، ۱۳۷۵ش.</ref> | ||
برای مطالعه بیشتر متن وقفنامه مسجد بخوانید:<ref group="یادداشت">متن وقفنامه مسجد سید اصفهان<br /> | برای مطالعه بیشتر متن وقفنامه مسجد بخوانید:<ref group="یادداشت">متن وقفنامه مسجد سید اصفهان<br /> | ||
هو<br /> | هو<br /> | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
بنا بر آنچه از ویژگی‌های مسجد سید، جدای از معماری برجسته و بنای مجلل آن سخن به میان آمده، ساخت آن به دست یک عالم دینی است. میرزا حسین‌خان انصاری در کتاب تاریخ اصفهان می‌نویسد که بنای مساجد بزرگ را شاهان متعدد ساخته‌اند و این مسجد (مسجد سید) را آن پادشاه (یعنی سید شفتی) ساخته است.<ref>تاریخ اصفهان، ص۹۶ به نقل از بیان المفاخر، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۸۵.</ref> | بنا بر آنچه از ویژگی‌های مسجد سید، جدای از معماری برجسته و بنای مجلل آن سخن به میان آمده، ساخت آن به دست یک عالم دینی است. میرزا حسین‌خان انصاری در کتاب تاریخ اصفهان می‌نویسد که بنای مساجد بزرگ را شاهان متعدد ساخته‌اند و این مسجد (مسجد سید) را آن پادشاه (یعنی سید شفتی) ساخته است.<ref>تاریخ اصفهان، ص۹۶ به نقل از بیان المفاخر، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۸۵.</ref> | ||
نقل شده که فتحعلی‌شاه به سید گفته بود که من نیز در خرج ساخت مسجد سهیم و در ثواب آن شریک باشم که سید شفتی، پیشنهاد او را رد کرده بود. وقتی پادشاه در قدرت مالی سید تردید کرد که چگونه ممکن است او ساخت چنین مسجد باعظمتی را پیش ببرد، سید در پاسخ گفته بود که من دست در خزائن الهی دارم.<ref>دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۸مقدمه.</ref> | نقل شده که [[فتحعلی‌شاه قاجار|فتحعلی‌شاه]] به سید گفته بود که من نیز در خرج ساخت مسجد سهیم و در [[ثواب]] آن شریک باشم که سید شفتی، پیشنهاد او را رد کرده بود. وقتی پادشاه در قدرت مالی سید تردید کرد که چگونه ممکن است او ساخت چنین مسجد باعظمتی را پیش ببرد، سید در پاسخ گفته بود که من دست در خزائن الهی دارم.<ref>دیوان‌بیگی، حدیقة الشعراء، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۸مقدمه.</ref> | ||
== جستارهای وابسته== | == جستارهای وابسته== | ||