عبادت: تفاوت میان نسخه‌ها

عبادت (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۹ ژانویهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۶:۱۷

۱۴ بایت حذف‌شده ، ‏۹ ژانویهٔ ۲۰۱۸

جز

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Roohish

Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor

۵٬۱۸۶

ویرایش

@@ خط ۳: / خط ۳: @@
 '''عبادت''' به معنای اطاعت و پیروی خاضعانه حالتی در وجود انسان است که خود را در اختیار حقیقتی که او را آفریده، می‌بیند. هدف از خلقت جهان، یاد و ذکر [[خدا]] و نیاز انسان به خدا را فلسفه و چرایی عبادت نامیده‌اند.
 <br />
-عبادت را به دو نوع تسخیری (اجباری) و اختیاری تقسیم کرده‌اند و آثار زیادی از جمله [[آمرزش گناهان]]، آرامش و سرور انسان، افزایش رزق و روزی، [[امامت]]، تقرب الهی، استواری [[دین]] و ... برای عبادت در [[قرآن]] و [[روایات]] ذکر شده است.<br />
+عبادت را به دو نوع تسخیری (اجباری) و اختیاری تقسیم کرده‌اند و آثار زیادی از جمله [[آمرزش گناهان]]، آرامش و سرور انسان، افزایش رزق و روزی، [[امامت]]، تقرب الهی، استواری [[دین]] و... برای عبادت در [[قرآن]] و [[روایات]] ذکر شده است.<br />
 انجام بهتر اعمال عبادی را با شرایط و آدابی امکان‌پذیر می‌دانند. [[اخلاص|خلوص]]، اعتدال، صبر، علم، خشوع و [[طهارت]] از جمله این آداب و شرایط است. عبادت منحصر در مناسک عبادی نیست و مظاهر دیگری از جمله [[دعا]]، تفکر و کسب روزی حلال نیز دارد.<br />
 عبادت گاه با موانعی روبروی می‌شود. در آیات و روایات [[تفاخر]]، تکبر، جهل، [[دنیاگرایی]] و [[حرام‌خواری]] از موانع عبادت محسوب شده است.<br />
@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 == مفهوم‌شناسی ==
-عبادت را به پرستش،<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه عبادت</ref> اطاعت و پیروی خاضعانه و خاشعانه و در مواردی به نهایت خضوع و فروتنی معنا کرده‌اند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه عبد؛ راغب اصفهانی،‌ المفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه عبد.</ref> عبادت به این معنا حالتی در وجود انسان است که خود را نیازمند<ref>سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref> و در اختیار حقیقتی که او را آفریده است، ببیند.<ref>مطهری،  مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۱، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref> [[علامه طباطبایی]] حقیقت عبادت را این می‌داند که بنده، خود را در مقام ذلت و عبودیت قرار داده و از هر چیز دیگر بریده، به یاد [[پروردگار]] خود باشد و او را [[ذکر]] گوید.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۳۸۸.</ref> ميل به خدمت و تقديس موجودى برتر كه مستحق اين خدمت و تقديس باشد نیز به عنوان حقیقت عبادت بیان شده است.<ref>مطهری، یادداشت‌های استاد مطهری، ۱۳۹۱ش، ج۶، ص۱۶۰. </ref>
+عبادت را به پرستش،<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه عبادت</ref> اطاعت و پیروی خاضعانه و خاشعانه و در مواردی به نهایت خضوع و فروتنی معنا کرده‌اند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ذیل واژه عبد؛ راغب اصفهانی،‌ المفردات، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه عبد.</ref> عبادت به این معنا حالتی در وجود انسان است که خود را نیازمند<ref>سوره فاطر، آیه ۳۵.</ref> و در اختیار حقیقتی که او را آفریده است، ببیند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲۱، ص۱۹۵-۱۹۶.</ref> [[علامه طباطبایی]] حقیقت عبادت را این می‌داند که بنده، خود را در مقام ذلت و عبودیت قرار داده و از هر چیز دیگر بریده، به یاد [[پروردگار]] خود باشد و او را [[ذکر]] گوید.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۳۸۸.</ref> میل به خدمت و تقدیس موجودی برتر که مستحق این خدمت و تقدیس باشد نیز به عنوان حقیقت عبادت بیان شده است.<ref>مطهری، یادداشت‌های استاد مطهری، ۱۳۹۱ش، ج۶، ص۱۶۰. </ref>
 <br />
-عبادت در اصطلاح [[قرآن|قرآنی]] معنایی عام دارد و بسیاری از رفتارهای انسان را اگرچه پیروی از [[شیطان]] و هوای نفس باشد، در بر می‌گیرد. بر اساس آیات قرآن مفهوم عبادت شامل عبادت دیگر انسان‌ها،<ref>سوره توبه، آیه ۳۱؛ سوره یونس، آیه ۲۸-۲۹.</ref> عبادت هوای نفس،<ref>سوره طه، آیه۴۳.</ref> عبادت شیطان،<ref>سوره مریم، آیه ۴۴.</ref> عبادت بت‌ها<ref>سوره عنکبوت، آیه ۱۷ و ۲۵.</ref> و عبادت خداوند<ref>سوره زمر، آیه ۱۱؛ سوره اسراء ، آیه۲۳؛ سوره هود، آیه۲.</ref> می‌شود.
+عبادت در اصطلاح [[قرآن|قرآنی]] معنایی عام دارد و بسیاری از رفتارهای انسان را اگرچه پیروی از [[شیطان]] و هوای نفس باشد، در برمی‌گیرد. بر اساس آیات قرآن مفهوم عبادت شامل عبادت دیگر انسان‌ها،<ref>سوره توبه، آیه ۳۱؛ سوره یونس، آیه ۲۸-۲۹.</ref> عبادت هوای نفس،<ref>سوره طه، آیه۴۳.</ref> عبادت شیطان،<ref>سوره مریم، آیه ۴۴.</ref> عبادت بت‌ها<ref>سوره عنکبوت، آیه ۱۷ و ۲۵.</ref> و عبادت خداوند<ref>سوره زمر، آیه ۱۱؛ سوره اسراء، آیه۲۳؛ سوره هود، آیه۲.</ref> می‌شود.
 <br />
 مفهوم عبادت در [[علم فقه]] بر خلاف کاربرد عام قرآنی آن، فقط بر اعمال و مناسکی که به شرط [[قصد قربت]] انجام شود، اطلاق می‌شود و از آنها به احکام تعبدیه نام برده می‌شود.<ref>میرزای قمی، جامع الشتات، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۷۶؛ مشکینی، مصطلحات الفقه، قم، ص۲۰.</ref> مفهوم عبادت در عرف مردم در ضمن بعضی از مصادیق آن مانند [[نماز]]، روزه، حج، دعا و تسبیح شناخته می‌شود که از معنای قرآنی و فقهی آن محدودتر است.<ref>کورانی، فلسفة الصلاة، ۱۹۸۹م، ص۹.</ref>
 == فلسفه عبادت ==
-برای چرایی عبادت [[خداوند]] چند علت ذکر شده است. هدف خلقت جهان، یاد و ذکر خدا، نیاز انسان به خدا و ... از جمله دلائل عبادت قرار داده شده است.
+برای چرایی عبادت [[خداوند]] چند علت ذکر شده است. هدف خلقت جهان، یاد و ذکر خدا، نیاز انسان به خدا و... از جمله دلائل عبادت قرار داده شده است.
-* '''هدف خلقت جهان:''' عبودیت و بندگی خدا هدف اصلی از خلقت جهان قرار داده شده است. بر اساس برخی از آیات قرآن، خداوند [[جن]] و انس را برای عبادت خلق کرده است؛<ref>سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref> و به همین دلیل زمانی که انسان از این هدف منحرف می‌شود، خداوند پیامبرانی را مبعوث می‌کند تا انسان را از تحت عبادت طاغوت نجات داده به هدف اصلی خلقت خود باز گرداند.<ref>سوره نحل، آیه۳۶.</ref> عبودیت و پرستش خداوند چیزی است که در فطرت انسان قرار داده شده و با سرشت او عجین شده است؛ ولی گاه از مسیر صحیح خود خارج شده و باعث پرستش موجوداتی از قبیل بت و انسان‌های دیگر می‌شود.<ref>مطهری،  آزادی معنوی، 1378ش، ص 109.</ref> [[امام علی (ع)]] در این باره هدف بعثت [[پیامبر اسلام (ص)]] را خارج کردن بندگان خدا از عبادت بت‌ها به سوی عبادت خداوند می‌داند.<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۴۷.</ref>
+* '''هدف خلقت جهان:''' عبودیت و بندگی خدا هدف اصلی از خلقت جهان قرار داده شده است. بر اساس برخی از آیات قرآن، خداوند [[جن]] و انس را برای عبادت خلق کرده است؛<ref>سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref> و به همین دلیل زمانی که انسان از این هدف منحرف می‌شود، خداوند پیامبرانی را مبعوث می‌کند تا انسان را از تحت عبادت طاغوت نجات داده به هدف اصلی خلقت خود باز گرداند.<ref>سوره نحل، آیه۳۶.</ref> عبودیت و پرستش خداوند چیزی است که در فطرت انسان قرار داده شده و با سرشت او عجین شده است؛ ولی گاه از مسیر صحیح خود خارج شده و باعث پرستش موجوداتی از قبیل بت و انسان‌های دیگر می‌شود.<ref>مطهری، آزادی معنوی، ۱۳۷۸ش، ص۱۰۹.</ref> [[امام علی(ع)]] در این باره هدف بعثت [[پیامبر اسلام(ص)]] را خارج کردن بندگان خدا از عبادت بت‌ها به سوی عبادت خداوند می‌داند.<ref>نهج‌البلاغه، خطبه ۱۴۷.</ref>
-* '''یاد و ذکر خدا:''' به یاد خدا بودن و ذکر او را گفتن یکی از اهداف عبادت ذکر شده است. در آیه ۱۴ [[سوره طه]] خداوند خطاب به [[موسی (ع)]] ضمن معرفی خود به عنوان خدایی یکتا و تأکید بر وحدانیت خود، از موسی (ع) می‌خواهد که خدا را عبادت کند و [[نماز]] را برپا دارد تا یاد و ذکر خدا همیشه با او همراه باشد. مفسرین کلمه «فاعبدنی» در آیه را [[فروع دین|رکن عمل]] (فروع دین) که رکن دوم ایمان است، می‌دانند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۱۴۰؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰، ج۲۲، ص۱۹.</ref>
+* '''یاد و ذکر خدا:''' به یاد خدا بودن و ذکر او را گفتن یکی از اهداف عبادت ذکر شده است. در آیه ۱۴ [[سوره طه]] خداوند خطاب به [[موسی(ع)]] ضمن معرفی خود به عنوان خدایی یکتا و تأکید بر وحدانیت خود، از موسی(ع) می‌خواهد که خدا را عبادت کند و [[نماز]] را برپا دارد تا یاد و ذکر خدا همیشه با او همراه باشد. مفسرین کلمه «فاعبدنی» در آیه را [[فروع دین|رکن عمل]] (فروع دین) که رکن دوم ایمان است، می‌دانند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۴، ص۱۴۰؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰، ج۲۲، ص۱۹.</ref>
 == انواع عبادت ==
@@ خط ۲۷: / خط ۲۷: @@
 عبادت اختیاری نوعی از عبادت است که مکلفانِ دارای اراده مانند [[جن]] و انسان طبق اختیار و انتخاب خود، اعمال عبادی را انجام می‌دهند.<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۱۲ق، ص۵۴۲.</ref> این نوع عبادت را عبادت خاصه نیز نامیده‌اند؛<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۱۵.</ref> و در آیاتی نیز به این نوع از عبادت اشاره شده است.<ref>سوره بقره، آیه ۲۱؛ سوره نساء، آیه ۳۶.</ref>
-تقسیم‌ دیگری نیز برای عبادت با استناد به سخن و مناجاتی از [[امام علی (ع)]]<ref>نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، ص۵۱۰، حکمت ۲۳۴؛ ابن ابی جمهور،  عوالي اللئالی العزيزية في الأحاديث الدينية، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۰.</ref> از سوی برخی ارائه شده است. بر این اساس عبادت را به '''عبادت بردگان'''، '''عبادت تاجران''' و '''عبادت آزادگان''' تقسیم کرده‌اند. زمانی که [[خداوند]] به خاطر رغبت به [[بهشت]] و دریافت [[پاداش]] بندگی شود، این عبادت تجار است و هنگامی که خدا از ترس [[عذاب]] بندگی شود، این عبادت بردگان است؛ ولی گروهی که خدا را شایسته پرستش دانسته و به دلیل  [[شکر]] و سپاس از خدا، او را بندگی کنند به این عبادت، عبادت آزادگان گویند که برترین عبادت‌هاست. نهی از عبادت تاجرانه در این بیت [[حافظ شیرازی]] نیز مورد اشاره قرار گرفته شده است:
+تقسیم‌ دیگری نیز برای عبادت با استناد به سخن و مناجاتی از [[امام علی(ع)]]<ref>نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، ص۵۱۰، حکمت ۲۳۴؛ ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۰.</ref> از سوی برخی ارائه شده است. بر این اساس عبادت را به '''عبادت بردگان'''، '''عبادت تاجران''' و '''عبادت آزادگان''' تقسیم کرده‌اند. زمانی که [[خداوند]] به خاطر رغبت به [[بهشت]] و دریافت [[پاداش]] بندگی شود، این عبادت تجار است و هنگامی که خدا از ترس [[عذاب]] بندگی شود، این عبادت بردگان است؛ ولی گروهی که خدا را شایسته پرستش دانسته و به دلیل [[شکر]] و سپاس از خدا، او را بندگی کنند به این عبادت، عبادت آزادگان گویند که برترین عبادت‌هاست. نهی از عبادت تاجرانه در این بیت [[حافظ شیرازی]] نیز مورد اشاره قرار گرفته شده است:
 {{شعر۲
 |تو بندگی چو گدایان به شرط مزد مکن|که دوست خود روش بنده پروری داند.<ref>دیوان حافظ، غزلیات حافظ، عزل ۱۷۷.https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh177/ </ref>
@@ خط ۳۳: / خط ۳۳: @@
 == آثار عبادت ==
-برای عبادت آثار زیادی در [[قرآن]] و [[روایات]] ذکر شده است. [[آمرزش گناهان]]،<ref>سوره نوح، آیه ۳-۴.</ref> آرامش و سرور،<ref>سوره سجده، آیه ۱۶-۱۷؛ سوره رعد، آیه ۲۸</ref> افزایش رزق و روزی،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۵۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۱۸۴.</ref> استواری دین،<ref>سوره بینه، آیه ۵.</ref> [[امامت]]<ref>سوره انبیاء، آیه .۷۳</ref>، تقرب الهی،<ref>سوره زمر، آی ۲-۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۱۶.</ref> تقوای الهی،<ref>سوره بقره، آیه۲۱.</ref> جلب رحمت و رضایت الهی،<ref>سوره فتح، آیه ۲۹.</ref> [[شکر|شکر خدا]]،<ref>سوره بقره، آیه ۱۷۲؛ سوره نحل، آیه ۱۱۴؛ سوره زمر، آیه۶۶؛ سوره عنکبوت، آیه۱۷.</ref> عزت،<ref>سوره مریم، آیه۸۱-۸۱.</ref> قدرت،<ref>سوره هود، آیه۵۰-۵۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۸.</ref> مصونیت از گناه،<ref>سوره یوسف، آیه ۲۱؛ سوره اسراء، آیه۶۴-۶۵؛ سوره عنکبوت، آیه ۴۵؛ ابن اشعث، الجعفریات، تهران، ص۶۶.</ref> هدایت الهی،<ref>سوره نحل، آیه۳۶؛ سوره زخرف، آیه۲۶-۲۷.</ref> همنشینی با ابرار و نیکان<ref>سوره کهف، آیه ۲۸.</ref> و یقین<ref>سوره حجرات، آیه۹۸-۹۹</ref> از جمله آثاری است که برای عبادت ذکر شده است.
+برای عبادت آثار زیادی در [[قرآن]] و [[روایات]] ذکر شده است. [[آمرزش گناهان]]،<ref>سوره نوح، آیه ۳-۴.</ref> آرامش و سرور،<ref>سوره سجده، آیه ۱۶-۱۷؛ سوره رعد، آیه ۲۸</ref> افزایش رزق و روزی،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۵۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۱۸۴.</ref> استواری دین،<ref>سوره بینه، آیه ۵.</ref> [[امامت]]<ref>سوره انبیاء، آیه.۷۳</ref>، تقرب الهی،<ref>سوره زمر،‌ آیه۲-۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۱۶.</ref> تقوای الهی،<ref>سوره بقره، آیه۲۱.</ref> جلب رحمت و رضایت الهی،<ref>سوره فتح، آیه ۲۹.</ref> [[شکر|شکر خدا]]،<ref>سوره بقره، آیه ۱۷۲؛ سوره نحل، آیه ۱۱۴؛ سوره زمر، آیه۶۶؛ سوره عنکبوت، آیه۱۷.</ref> عزت،<ref>سوره مریم، آیه۸۱-۸۱.</ref> قدرت،<ref>سوره هود، آیه۵۰-۵۲؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۸.</ref> مصونیت از گناه،<ref>سوره یوسف، آیه ۲۱؛ سوره اسراء، آیه۶۴-۶۵؛ سوره عنکبوت، آیه ۴۵؛ ابن اشعث، الجعفریات، تهران، ص۶۶.</ref> هدایت الهی،<ref>سوره نحل، آیه۳۶؛ سوره زخرف، آیه۲۶-۲۷.</ref> همنشینی با ابرار و نیکان<ref>سوره کهف، آیه ۲۸.</ref> و یقین<ref>سوره حجرات، آیه۹۸-۹۹</ref> از جمله آثاری است که برای عبادت ذکر شده است.
 == آداب و شرایط عبادت ==
-برای انجام بهتر اعمال عبادی شرایط و آداب خاصی قرار داده شده است که از جمله می توان به [[اخلاص|خلوص]]، اعتدال، عالمانه بودن عبادت، صبر بر عبادت، خشوع، [[طهارت]] و زمان و مکان عبادت اشاره کرد.
+برای انجام بهتر اعمال عبادی شرایط و آداب خاصی قرار داده شده است که از جمله می‌توان به [[اخلاص|خلوص]]، اعتدال، عالمانه بودن عبادت، صبر بر عبادت، خشوع، [[طهارت]] و زمان و مکان عبادت اشاره کرد.
 * '''خلوص:''' قبولی عبادت به میزان خلوص بنده در عبادت مرتبط دانسته شده است. [[علامه طباطبایی]] خلوص را به معنای اینکه درانجام عمل به غیر [[خدا]] مشغول نشود و در عملش کسی را شریک خدا نداند، تعریف کرده است و معتقد است زمانی عبادت خالصانه خواهد شد که نه به امید دریافت پاداش و نه از ترس عقوبت انجام گیرد.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۶.</ref> انجام خالصانه عبادت موضوعی است که در بیش از ۵۰ آیه [[قرآن]] مورد تأکید قرار گرفته شده است.<ref>مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگزیده فرهنگ قرآن، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص۲۵۶.</ref> در [[جوامع روایی]] نیز خلوص را به عنوان یکی از شرایط قبولی عبادت قرار داده و از ارتباط با شخصی که قصد کسب شهرت با عبادت را دارد، حذر داده‌اند.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ۲۵۶.</ref>
-* '''اعتدال:''' از جمله آداب مورد تأکید در انجام اعمال عبادی، رعایت اعتدال و میانه‌روی است. [[مفسیرین]] با استناد به این فراز آیه ۱۱۰ [[سوره اسراء]] «وَابْتَغِ بَيْنَ ذَٰلِكَ سَبِيلًا» که تأکید بر خواندن [[نماز]] در میان دو حالت جهر و اخفات است، آن را الگویی برای همه اعمال و رفتار آدمی به ویژه در عبادات قرار داده‌اند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۳، ص۲۲۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۲۹؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۰۶-۲۰۸؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰، ج۲۱، ص۴۱۹-۴۲۰.</ref> رعایت اعتدال در عبادت در ضمن داستان‌هایی در [[روایات]] نیز مورد تأکید قرار گرفته است؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۳.</ref> در این روایات، [[دین اسلام]] دین اعتدال و میانه روی معرفی شده که باید تمام رفتار و کردار یک [[مسلمان]] نیز طبق این روش صورت گیرد. بر طبق روایات یکی ثمرات اعتدال در عبادت، ایجاد شوق و عدم کسالت در عبادت خواهد بود؛<ref>محلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۲۱۳.</ref> موضوعی که در آیه ۱۴۲ [[سوره نسا]] به آن اشاره شده است. [[پیامبر اسلام (ص)]] ضمن روایتی از تحمیل عبادت به بندگان خدا در حالی که کراهت دارند نهی می‌کند و آن را مانند سوار درمانده‌ای می‌بیند که نه مسافتی پیموده و نه مرکبی به جا گذاشته است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۸۶.</ref> [[امام علی (ع)]] نیز در حکمت ۲۸۵ [[نهج‌البلاغه]] بر ترک انجام [[مستحبات]] در صورتی که به [[واجبات]] ضرر می‌زند، تأکید می‌کند.
+* '''اعتدال:''' از جمله آداب مورد تأکید در انجام اعمال عبادی، رعایت اعتدال و میانه‌روی است. [[مفسیرین]] با استناد به این فراز آیه ۱۱۰ [[سوره اسراء]] «وَابْتَغِ بَینَ ذَٰلِک سَبِیلًا» که تأکید بر خواندن [[نماز]] در میان دو حالت جهر و اخفات است، آن را الگویی برای همه اعمال و رفتار آدمی به ویژه در عبادات قرار داده‌اند.<ref>علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۳، ص۲۲۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۲، ص۳۲۹؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۰۶-۲۰۸؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰، ج۲۱، ص۴۱۹-۴۲۰.</ref> رعایت اعتدال در عبادت در ضمن داستان‌هایی در [[روایات]] نیز مورد تأکید قرار گرفته است؛<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۳.</ref> در این روایات، [[دین اسلام]] دین اعتدال و میانه روی معرفی شده که باید تمام رفتار و کردار یک [[مسلمان]] نیز طبق این روش صورت گیرد. بر طبق روایات یکی ثمرات اعتدال در عبادت، ایجاد شوق و عدم کسالت در عبادت خواهد بود؛<ref>محلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۸، ص۲۱۳.</ref> موضوعی که در آیه ۱۴۲ [[سوره نسا]] به آن اشاره شده است. [[پیامبر اسلام(ص)]] ضمن روایتی از تحمیل عبادت به بندگان خدا در حالی که کراهت دارند نهی می‌کند و آن را مانند سوار درمانده‌ای می‌بیند که نه مسافتی پیموده و نه مرکبی به جا گذاشته است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۸۶.</ref> [[امام علی(ع)]] نیز در حکمت ۲۸۵ [[نهج‌البلاغه]] بر ترک انجام [[مستحبات]] در صورتی که به [[واجبات]] ضرر می‌زند، تأکید می‌کند.
 * '''عالمانه‌بودن عبادت:''' انجام اعمال عبادی از روی علم و آگاهی همراه با تفکر یکی از شرایط کمال عبادت و قبولی آن قرار داده شده است.<ref>فیض کاشانی، محجة البیضاء، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۶۶.</ref> در [[قرآن]] از انجام عبادت و [[نماز]] در حالی که هوشیاری و آگاهی وجود ندارد نهی کرده است.<ref>سوره نساء، آیه ۴۳.</ref> در روایات عبادت انسان جاهل را مانند حرکت حیوان آسیاب توصیف کرده و دو رکعت نماز عالم را از هفتاد رکعت نماز جاهل برتر دانسته است؛<ref>مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ۲۴۵.</ref> در این متون نتیجه دادن عبادت را که از جمله آن [[آمرزش گناهان]] است، مشروط به انجام آن از روی علم و تفکر می‌دانند.<ref>کلینی،‌ الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۶۶.</ref>
-* '''صبر بر عبادت:''' یکی از شرایط انجام اعمال عبادی داشتن صبر و تحمل در راه طاعت خداوند است. در آیه ۶۵ [[سوره مریم]] خطاب به [[پیامبر اسلام (ص)]] دعوت به خویشتن‌داری بر عبادت خداوند می‌کند. در روایات نیز یکی از انواع صبر را صبر بر طاعت و بندگی خداوند دانسته‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۹۱.</ref>
+* '''صبر بر عبادت:''' یکی از شرایط انجام اعمال عبادی داشتن صبر و تحمل در راه طاعت خداوند است. در آیه ۶۵ [[سوره مریم]] خطاب به [[پیامبر اسلام(ص)]] دعوت به خویشتن‌داری بر عبادت خداوند می‌کند. در روایات نیز یکی از انواع صبر را صبر بر طاعت و بندگی خداوند دانسته‌اند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۹۱.</ref>
 * '''خشوع و خضوع:''' از دیگر آداب و شرایط عبادت، داشتن حالت باطنی خضوع و خشوع در هنگام انجام اعمال عبادی است. خشوع در عبادت را به نهایت افتادگی و کوچکی نسبت به عظمت [[خداوند]] تعبیر کرده و ارزش یک عمل عبادی را به خاضعانه و خاشعانه بودن آن مرتبط دانسته‌اند.<ref>خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۷۸ش، ص۱۷.</ref> [[قرآن کریم]] یکی از صفات [[مؤمنین]] را خواندن نماز در حالت خشوع بیان کرده<ref>سوره مؤمنون، آیه ۲.</ref> و بر طبق روایات اعمال بنده زمانی عنوان عبادت به خود می‌گیرد که با خشوع و خضوع انجام شود.<ref>مجلسی،‌ بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۱، ص۲۳۰.</ref> در قرآن کریم [[قساوت قلب]] را به عنوان یکی از موانع خشوع و خضوع انسان در مقابل ذکر خداوند بیان کرده است.<ref>سوره حدید، آیه ۱۶.</ref>
 * '''طهارت:''' انجام بسیاری از اعمال عبادی را مستلزم داشتن طهارت کرده‌اند. آیه ۴۳ [[سوره نساء]] خواندن نماز را به شرط داشتن طهارت جایز می‌داند و در دیگر آیات طهارت مکان عبادت و مساجد را از وظایف متولیان امور مذهبی دانسته است.<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۵؛ سوره حج، آیه ۲۶.</ref>
-* '''مکان و زمان عبادت''' نیز از عوامل مهم تاثیر عبادت محسوب شده است. در روایات و سیره [[اهل بیت (ع)]] آمده است برای عبادت خود مکانی را در خانه مهیا کرده بودند و در زمان‌های خاصی از شبانه روز وقت خود را برای عبادت و نیایش قرار می‌دادند.<ref>برقی، محاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۶۱۲.</ref>
+* '''مکان و زمان عبادت''' نیز از عوامل مهم تاثیر عبادت محسوب شده است. در روایات و سیره [[اهل بیت(ع)]] آمده است برای عبادت خود مکانی را در خانه مهیا کرده بودند و در زمان‌های خاصی از شبانه روز وقت خود را برای عبادت و نیایش قرار می‌دادند.<ref>برقی، محاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۶۱۲.</ref>
 == مظاهر و مصادیق عبادت ==
 در متون دینی راه‌های عبادت و بندگی را منحصر در انجام برخی مناسک عبادی مانند [[نماز]] و [[روزه]] و [[حج]] و... ندانسته‌اند بلکه مظاهر و مصادیق دیگری نیز برای عبادت در آیات و روایات ذکر شده است. در این متون علاوه بر مناسک عبادی، نسبت به انجام کارهایی مانند [[دعا]]، تفکر، [[انتظار فرج]]<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰۵.</ref> و کسب روزی حلال به عنوان عبادت خداوند تأکید شده است.
-* '''مناسک عبادی:''' مناسک عبادی از جمله نماز، روزه، حج و ... مظاهر عبادت خداوند نامیده شد‌اند. در متون دینی به صورت ویژه نماز را به عنوان ستون دین،<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۴</ref> از مهم‌ترین مصادیق عبادت معرفی و آثار زیادی بر آن بار شده است.<ref>سوره عنکبوت، آیه ۴۵.</ref>
+* '''مناسک عبادی:''' مناسک عبادی از جمله نماز، روزه، حج و... مظاهر عبادت خداوند نامیده شد‌اند. در متون دینی به صورت ویژه نماز را به عنوان ستون دین،<ref>برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۴</ref> از مهم‌ترین مصادیق عبادت معرفی و آثار زیادی بر آن بار شده است.<ref>سوره عنکبوت، آیه ۴۵.</ref>
-* '''دعا:''' یکی از مظاهر عبادت، دعا کردن و مناجات به ساحت خداوند است. این دستور در آیات<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۶؛ سوره غافر، آیه ۶۰.</ref> و روایات و سیره [[اهل بیت (ع)]] جایگاه ویژه‌ای دارد، به صورتی که پیامبر اسلام (ص) دعا را مخ عبادت<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۰۰.</ref> و امام علی (ع) آن را محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۸.</ref> معرفی کرده است.
+* '''دعا:''' یکی از مظاهر عبادت، دعا کردن و مناجات به ساحت خداوند است. این دستور در آیات<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۶؛ سوره غافر، آیه ۶۰.</ref> و روایات و سیره [[اهل بیت(ع)]] جایگاه ویژه‌ای دارد، به صورتی که پیامبر اسلام(ص) دعا را مخ عبادت<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۳، ص۳۰۰.</ref> و امام علی(ع) آن را محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۸.</ref> معرفی کرده است.
 * '''کسب روزی حلال:''' به دست آوردن روزی حلال و تامین معیشت خانواده در روایات به عنوان یکی از اجزا برتر عبادت خداوند<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۷۸.</ref> معرفی شده است.
 * '''تفکر:''' در روایات از تفکر یا لحظه‌ای تفکر و تعقل درباره قدرت و امر خدا به عنوان بالاترین عبادت‌ها نام برده شده است؛ زیرا این نوع تفکر انسان را به خوبی و احسان و عمل به آن راهنمایی می‌کند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۵.</ref>
@@ خط ۵۶: / خط ۵۶: @@
 <br />
 در آیه ۳۶ [[سوره نساء]] '''تکبر''' و '''تفاخر''' دو عامل بازدارنده از عبادت [[خداوند]] معرفی شده و در آیات دیگری نیز دوری از تکبر را شرط نیل به عبادت خدا می‌داند.<ref>سوره اعراف، آیه ۲۰۶؛ سوره غافر، آیه ۶؛ سوره سجده، آیه ۱۵.</ref> در آیه ۶۴ [[سوره زمر]] نیز از '''جهالت و نادانی''' به عنوان عامل عبادت غیر خدا نام برده شده است. <br />
-در سخنی از [[امام علی (ع)]] '''وابستگی به دنیا''' و اشتغال زیاد به آن به عنوان مانع اصلی عبادت خدا و ترک '''دنیا دوستی''' هم عامل اصلی در رسیدن انسان به کمال معرفی شده است.<ref>نهج‌البلاغه ( صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، ص۵۴۵، حکمت۳۹۱.</ref> در قرآن نیز مؤمنین را از غفلت از یاد خدا به خاطر اموال و اولاد برحذر می‌دارد.<ref>سوره منافقون، آیه۹.</ref>
+در سخنی از [[امام علی(ع)]] '''وابستگی به دنیا''' و اشتغال زیاد به آن به عنوان مانع اصلی عبادت خدا و ترک '''دنیا دوستی''' هم عامل اصلی در رسیدن انسان به کمال معرفی شده است.<ref>نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، ۱۴۱۴ق، ص۵۴۵، حکمت۳۹۱.</ref> در قرآن نیز مؤمنین را از غفلت از یاد خدا به خاطر اموال و اولاد برحذر می‌دارد.<ref>سوره منافقون، آیه۹.</ref>
 <br />
-'''حرام خواری''' نیز به عنوان یکی از موانع جدی در مسیر عبادت و بندگی خدا معرفی شده است. [[پیامبر اسلام (ص)]] عبادت همراه با خوردن مال حرام را مانند ساختن بنا بر روی شن‌زار می‌داند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۱، ص۲۵۸.</ref>
+'''حرام خواری''' نیز به عنوان یکی از موانع جدی در مسیر عبادت و بندگی خدا معرفی شده است. [[پیامبر اسلام(ص)]] عبادت همراه با خوردن مال حرام را مانند ساختن بنا بر روی شن‌زار می‌داند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۱، ص۲۵۸.</ref>
 == عبادت کنندگان ==
-در [[قرآن]]، [[روایات]] و کتب تاریخی برخی از شخصیت‌ها به عنوان عبادت کنندگان مشهور و معروف شده‌اند. [[ابراهیم (ع)]]،<ref>سوره ابراهیم، آیه۳۵، ۴۰؛ سوره صافات، آیه ۱۰۹.</ref> [[اسحاق نبی]]،<ref>سوره انبیاء، آیه ۷۲-۷۳.</ref> [[اصحاب کهف]]،<ref>سوره کهف، آیه ۹، ۱۴.</ref> [[الیاس (ع)]]،<ref>سوره صافات، آیه۱۳۲.</ref> [[ایوب(ع)]]،<ref>سوره انبیاء، آیه ۸۳-۸۴.</ref> [[حبیب نجار]]،<ref>سوره یس، آیه ۲۰-۲۱.</ref> [[زکریا (ع)]]،<ref>سوره آل عمران، آیه۳۸، ۴۱.</ref> [[سلیمان (ع)]]،<ref>سوره سبأ، آیه۱۲-۱۳.</ref> [[عیسی(ع)]]،<ref>سوره نساء،‌ آیه۱۷۲.</ref> [[اصحاب صفه|صحابه فقیر]]،<ref>سوره انعام، آیه۵۲.</ref> [[نوح(ع)]]،<ref>سوره صافات، آیه۸۱.</ref> [[محمد(ص)]]،<ref>سوره فتح، آیه ۲۹</ref> [[مریم مقدس]]،<ref>سوره آل عمران، آیه۴۳.</ref> [[موسی]] و [[هارون(ع)]]،<ref>سوره اعراف، ۱۴۲؛ سوره صافات، آیه ۱۲۲.</ref> [[یعقوب(ع)]]<ref>سوره بقره، آیه۱۲۳؛ سوره انبیاء، آیه۷۲.</ref> و [[یوسف(ع)]]<ref>سوره یوسف، آیه ۲۴</ref> از جمله شخصیت‌هایی هستند که قرآن ویژگی مهم آنان را عبادت خدا می‌داند.
+در [[قرآن]]، [[روایات]] و کتب تاریخی برخی از شخصیت‌ها به عنوان عبادت کنندگان مشهور و معروف شده‌اند. [[ابراهیم(ع)]]،<ref>سوره ابراهیم، آیه۳۵، ۴۰؛ سوره صافات، آیه ۱۰۹.</ref> [[اسحاق نبی]]،<ref>سوره انبیاء، آیه ۷۲-۷۳.</ref> [[اصحاب کهف]]،<ref>سوره کهف، آیه ۹، ۱۴.</ref> [[الیاس(ع)]]،<ref>سوره صافات، آیه۱۳۲.</ref> [[ایوب(ع)]]،<ref>سوره انبیاء، آیه ۸۳-۸۴.</ref> [[حبیب نجار]]،<ref>سوره یس، آیه ۲۰-۲۱.</ref> [[زکریا(ع)]]،<ref>سوره آل عمران، آیه۳۸، ۴۱.</ref> [[سلیمان(ع)]]،<ref>سوره سبأ، آیه۱۲-۱۳.</ref> [[عیسی(ع)]]،<ref>سوره نساء،‌ آیه۱۷۲.</ref> [[اصحاب صفه|صحابه فقیر]]،<ref>سوره انعام، آیه۵۲.</ref> [[نوح(ع)]]،<ref>سوره صافات، آیه۸۱.</ref> [[محمد(ص)]]،<ref>سوره فتح، آیه ۲۹</ref> [[مریم مقدس]]،<ref>سوره آل عمران، آیه۴۳.</ref> [[موسی]] و [[هارون(ع)]]،<ref>سوره اعراف، ۱۴۲؛ سوره صافات، آیه ۱۲۲.</ref> [[یعقوب(ع)]]<ref>سوره بقره، آیه۱۲۳؛ سوره انبیاء، آیه۷۲.</ref> و [[یوسف(ع)]]<ref>سوره یوسف، آیه ۲۴</ref> از جمله شخصیت‌هایی هستند که قرآن ویژگی مهم آنان را عبادت خدا می‌داند.
 == جایگاه عبادت در کتاب مقدس و عهد عتیق ==
-عبادت و پرستش به عنوان یک نیاز فطری در وجود انسان‌ها در رأس تکالیف انسانی، مورد تاکید همه شرایع و [[ادیان آسمانی]] قرار گرفته است.<ref>شیاسی ارانی، «جایگاه عبادت در قرآن و عهد عتیق»، ۱۳۹۱ش.</ref> واژه عبادت (worship) در [[کتاب مقدس]] شامل اعمال و رفتاری است که به خاطر تکریم و احترام به [[خداوند]] انجام می‌شود.<ref>محمدیان، دائرة المعارف کتاب مقدس، ۱۳۸۳ش، ص۴۱۴.</ref> در [[عهد عتیق]] از عبادت به عنوان خدمت یاد شده است و بر وظایف ما در برابر خداوند اشاره دارد.<ref>ماسون، قرآن و کتاب مقدس درون مایه‌های مشترک، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۹۷.</ref> واژه عبادت در آیات زیادی از عهد عتیق بکار رفته است. در دومین فرمان از فرامین ده‌گانه خداوند بندگان را به عبادت و پرستش خود دعوت و از عبادت غیر خدا نهی کرده است.<ref>(تثنيه، ۵: ۷-۹)</ref>
+عبادت و پرستش به عنوان یک نیاز فطری در وجود انسان‌ها در رأس تکالیف انسانی، مورد تاکید همه شرایع و [[ادیان آسمانی]] قرار گرفته است.<ref>شیاسی ارانی، «جایگاه عبادت در قرآن و عهد عتیق»، ۱۳۹۱ش.</ref> واژه عبادت (worship) در [[کتاب مقدس]] شامل اعمال و رفتاری است که به خاطر تکریم و احترام به [[خداوند]] انجام می‌شود.<ref>محمدیان، دائرة المعارف کتاب مقدس، ۱۳۸۳ش، ص۴۱۴.</ref> در [[عهد عتیق]] از عبادت به عنوان خدمت یاد شده است و بر وظایف ما در برابر خداوند اشاره دارد.<ref>ماسون، قرآن و کتاب مقدس درون مایه‌های مشترک، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۹۷.</ref> واژه عبادت در آیات زیادی از عهد عتیق بکار رفته است. در دومین فرمان از فرامین ده‌گانه خداوند بندگان را به عبادت و پرستش خود دعوت و از عبادت غیر خدا نهی کرده است.<ref>(تثنیه، ۵: ۷-۹)</ref>
 <br />
-در عهد عتیق عبادت از جایگاه بالایی برخوردار است به صورتی که خداوند در ضمن میثاق و پیمانی برخورداری [[قوم بنی‌اسرائیل]] از نعمات الهی را منوط به انجام عبادت می‌داند؛<ref>شیاسی ارانی، «جایگاه عبادت در قرآن و عهد عتیق»، ۱۳۹۱ش.</ref> مساله‌ای که در [[قرآن]] نیز به آن اشاره شده است.<ref>سوره بقره، آیه ۸۳.</ref> عبادت در عهد عتیق منحصر به اعمالی از جمله [[قربانی]]، [[صدقه]]، [[روزه]] و ... نیست بلکه بسیاری از عرصه‌های زندگی را در بر می‌گیرد و بر هر کاری که انسان به خاطر رضای خدا انجام دهد از جمله جنگ، تفکر، [[دعا]] و ... نیز شامل می‌شود.<ref>شیاسی ارانی، «جایگاه عبادت در قرآن و عهد عتیق»، ۱۳۹۱ش.</ref>
+در عهد عتیق عبادت از جایگاه بالایی برخوردار است به صورتی که خداوند در ضمن میثاق و پیمانی برخورداری [[قوم بنی‌اسرائیل]] از نعمات الهی را منوط به انجام عبادت می‌داند؛<ref>شیاسی ارانی، «جایگاه عبادت در قرآن و عهد عتیق»، ۱۳۹۱ش.</ref> مساله‌ای که در [[قرآن]] نیز به آن اشاره شده است.<ref>سوره بقره، آیه ۸۳.</ref> عبادت در عهد عتیق منحصر به اعمالی از جمله [[قربانی]]، [[صدقه]]، [[روزه]] و... نیست بلکه بسیاری از عرصه‌های زندگی را در برمی‌گیرد و بر هر کاری که انسان به خاطر رضای خدا انجام دهد از جمله جنگ، تفکر، [[دعا]] و... نیز شامل می‌شود.<ref>شیاسی ارانی، «جایگاه عبادت در قرآن و عهد عتیق»، ۱۳۹۱ش.</ref>
 == پانویس ==
 {{پانویس۲}}
@@ خط ۷۳: / خط ۷۲: @@
 {{منابع}}
 * قرآن کریم
-* نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، مصحح فيض الإسلام‏، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
+* نهج‌البلاغه (صبحی صالح)، مصحح فیض الإسلام، قم، هجرت، ۱۴۱۴ق.
-* ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات، تهران، مكتبة النينوى الحديثة، بی تا.
+* ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات، تهران، مکتبة النینوی الحدیثة، بی‌تا.
-* ابن منظور، ابوالفضل، لسان العرب، بیروت، دارالفکر - دار الصادر، ۱۴۱۴ق.
+* ابن منظور، ابوالفضل، لسان العرب، بیروت، دارالفکر -‌دار الصادر، ۱۴۱۴ق.
-* برقی، احمد بن محمد، المحاسن، مصحح جلال الدين محدث،‏ قم، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش.
+* برقی، احمد بن محمد، المحاسن، مصحح جلال الدین محدث، قم،‌ دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش.
-* دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
+* دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
-* خمینی، روح الله، آداب الصلاة، تهران، موسسه نشر تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
+* خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، تهران، موسسه نشر تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸ش.
-* راغب اصفهانی، حسین، مفردات فی الفاظ القران، بیروت - شام، دار العلم- الدار الشامية‌، ۱۴۱۲ق.
+* راغب اصفهانی، حسین، مفردات فی الفاظ القران، بیروت - شام،‌ دار العلم- الدار الشامیة‌، ۱۴۱۲ق.
-* سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فى تفسير المأثور، قم، كتابخانه آية الله مرعشى نجفى، ۱۴۰۴ق.
+* سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
-* شیاسی ارانی، سکینه، احمدرضا مفتاح، «جايگاه عبادت در قرآن و عهد عتيق»، مجله معرفت ادیان، شماره ۱۳، ۱۳۹۱ش.
+* شیاسی ارانی، سکینه، احمدرضا مفتاح، «جایگاه عبادت در قرآن و عهد عتیق»، مجله معرفت ادیان، شماره ۱۳، ۱۳۹۱ش.
-* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت،... ۱۳۹۰ق.
+* طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، ۱۳۹۰ق.
-* ابن أبي جمهور، محمد بن زين الدين‏، عوالی اللئالی العزيزية في الأحاديث الدينية، مصحح مجتبى‏ عراقى، قم، دار سيد الشهداء للنشر، ۱۴۰۵ق.
+* ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، مصحح مجتبی عراقی، قم،‌ دار سید الشهداء للنشر، ۱۴۰۵ق.
-* فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احياء التراث العربى، ۱۴۲۰ق.
+* فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
 * فیض کاشانی، محسن، محجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۸۳ق.
-* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
+* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران،‌دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
-* کورانی، علی، فلسفة الصلاة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۹م.
+* کورانی، علی، فلسفة الصلاة، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۹م.
-* ماسون، دنيز، قرآن و كتاب مقدس درون مايه‌هاي مشترك، ترجمة فاطمه سادات تهامي، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردي، ۱۳۸۵ش.
+* ماسون، دنیز، قرآن و کتاب مقدس درون مایه‌های مشترک، ترجمة فاطمه سادات تهامی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، ۱۳۸۵ش.
 * محمدیان، بهران، دائرة المعارف کتاب مقدس، تهران، سرخدار، ۱۳۸۱ش.
-* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت،  دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
+* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
 * مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگزیده فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش.
 * مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، قم، نشر الهادی، ۱۳۷۷ش.
 * مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش.
 * مطهری، مرتضی، یادداشت‌ها، تهران، صدرا، ۱۳۹۱ش.
-* مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، مصحح على اكبر غفارى و محمود محرمى زرندى، قم، الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد، ۱۴۱۳ق.
+* مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، مصحح علی اکبر غفاری و محمود محرمی زرندی، قم، الموتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
-* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۴ش.
+* مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،‌ دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
 * میرزای قمی، ابوالقاسم، جامع الشتات، تهران، موسسه کیهان، ۱۴۱۳ق.
 {{پایان}}