رقیب و عتید: تفاوت میان نسخه‌ها

«رقیب»؛ به معنای مراقب و «عتید» به معنای کسی است که مهیای انجام کار است.<ref>. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌۱۸، ص ۳۴۸، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌۲۲، ص ۲۴۹،‌دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.</ref> [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] ‌گوید: رقیب یعنی حافظی که هیچ چیز از او پوشیده نیست، بنابراین مراد از رقیب در آیه، یعنی حافظ و ضابط اعمال و گفتار، و عتید یعنی آماده و حاضر، و منظور حافظانی است که آماده ثبت اعمال‌اند.<ref>قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، انتشارات‌دار الکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۶، مجلدات سوم و چهارم، ص ۱۱۳ و ص ۲۸۹.</ref>

وی در تفسیر [[مجمع البیان]] و [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر المیزان]] معتقدند رقیب و عتید نام دو فرشته نیست، بلکه دو صفت هستند که به معنای مراقبت و حفظ، و شاهد و مهیا می‌باشند.<ref> سید محمد حسینی تهرانی- معادشناسی جلد ۷- صفحه ۱۵۸</ref>

{{متن قرآن|وَإِنَّ عَلَیکمْ لَحَافِظِینَ ﴿۱۰﴾ کرَ‌امًا کاتِبِینَ ﴿۱۱﴾ یعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ ﴿۱۲﴾|ترجمه= بر شما محافظانی گمارده شده‌اند: (۱۰) کاتبانی بزرگوار، (۱۱) می‌دانند که شما چه می‌کنید. (۱۲)| سوره=انفطار|آیه= ۱۰-۱۲}}  

ضرب المثل فارسی «حسابش با کرام الکاتبین است» و شعر حافظ: «تو پنداری که بدگو رفت و جان برد {{ف}}{{ف}}حسابش با کرام الکاتبین است» برگرفته از همین واژه قرآنی است.

{{متن قرآن|أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لَا نَسْمَعُ سِرَّ‌هُمْ وَنَجْوَاهُم بَلَیٰ وَرُ‌سُلُنَا لَدَیهِمْ یکتُبُونَ ﴿۸۰﴾|ترجمه= آیا می‌پندارند ما راز و نجوایشان را نمی‌شنویم؟ آری، رسولان ما نزد آنها هستند و می‌نویسند. (۸۰)| سوره= زخرف|آیه = ۸۰}}  

در آیه «إِذْ یتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ...» سخن از ثبت و مراقبت دو فرشته از تمامی اعمال آدمی است، که گفتار انسان نیز بخشی از آن است، اما در آیه «ما یلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلاّ لَدَیهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ» بر الفاظ و سخنان او تکیه بیشتری می‌کند و ذکر دوباره آن در این آیه، از باب ذکر خاص بعد از عام است که نشانگر اهمیت گفتار در بین اعمال انسان دارد.<ref>. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۸، ص ۳۴۸.</ref>  

در اینکه این دو فرشته چه سخنانی را مینویسند در میان مفسران گفتگو است. جمعی معتقدند همه چیز را مینویسند، حتی نالهای را که دردمند در موقع درد سر میدهد، در حالی که بعضی دیگر عقیده دارند تنها الفاظ خیر و شر و [[واجب]] و [[مستحب]] یا [[حرام]] و [[مکروه]] را مینویسند و کاری به [[مباح|مباحات]] ندارند. اما عمومیت تعبیر آیه نشان میدهد که تمامی الفاظ و گفتار آدمی ثبت میشود مگر اموری که خداوند اجازه نمی‌دهد حتی این دو فرشته از آن مطلع گردند. در [[دعای کمیل]] آمده است: وَ کلّ سَیئَةٍ أَمَرْتَ بإثْبَاتِهَا الْکرَام‌ الْکاتِبینَ الَّذِینَ وَکلْتَهُمْ بحِفْظِ مَا یکونُ مِنِّی‌ وَ جَعَلْتَهُمْ شُهُودًا عَلَی مَعَ جَوَارِحی‌ وَ کنْتَ أَنْتَ الرَّقِیبَ عَلَی مِنْ وَرَآئِهِمْ وَالشَّاهِدَ لِمَا خَفِی عَنْهُمْ: بار خدایا بیامرز هر کار زشتی‌ که‌ کراما کاتبین آن را ثبت نموده‌اند، فرشتگان بزرگواری که‌ برای‌ حفظ‌ و ثبت‌ آنچه‌ از من‌ است‌ گماشتی‌! و آنان را با اعضاء و جوارح‌ من‌، گواهانی‌ بر عمل‌ من‌ قرار دادی‌! و خودت‌ در رتبه‌ای مافوق آنها رقیب‌ و محافظ‌ و محاسب‌ من‌ بودی‌ و شاهد بر آنچه‌ از آنها پنهان‌ می‌مانده‌ است‌.»

در حدیث دیگری از امام صادق(ع)<ref> ان المؤمنین اذا قعدا یتحدثان قالت الحفظة بعضها لبعض اعتزلوا بنا، فلعل لهما سرا و قد ستر اللَّه علیهما!: "هنگامی که دو مؤمن کنار هم مینشینند و بحثهای خصوصی میکنند، حافظان اعمال به یکدیگر میگویند: ما باید کنار رویم، شاید آنها سری دارند که خداوند آن را مستور داشته". راوی میگوید:" مگر خداوند عز و جل نمیفرماید ما یلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ: "هیچ سخنی انسان نمیگوید مگر اینکه فرشته مراقب و آماده ثبت اعمال نزد آن حاضر است"؟ امام فرمود: ان کانت الحفظة لا تسمع فان عالم السر یسمع و یری: "اگر حافظان سخنان آنها را نشنوند خداوندی که از اسرار با خبر است میشنود و میبیند". اصول کافی" مطابق نقل" نور الثقلین" جلد ۵ صفحه ۱۱۰.</ref> آمده است که خداوند برای اکرام و احترام [[مؤمن]]، بعضی از سخنان او را که جنبه سری دارد از فرشتگان مخفی میدارد.<ref> تفسیر نمونه، ج۲۲، ص: ۲۴۹ تا ص: ۲۵۱</ref>

مطابق حدیثی از [[سلمان فارسی]]، در هنگام [[مرگ]] دو نفر نزد انسان می‌آیند یکی سمت راست و دیگری سمت چپ می‌نشینند، سلام می‌دهند و می‌گویند ما کتاب اعمالت را آورده‌ایم آن را بگیر، انسان می‌پرسد چه کتابی؟ آنان می‌گویند ما همان دو فرشته‌ای بودیم که در دنیا با تو بودیم و تمام کارهای خوب و بد تو را می‌نوشتیم این همان کتاب اعمال تو است. کتاب خوبیها در دست رقیب و کتاب بدیها در دست عتید است، انسان با دیدن خوبیها خوشحال میشود و با دیدن بدیها غمگین شده و گریه میکند.<ref> بحار الأنوار، ج ۲۲، ص ۳۷۴ - ۳۷۶</ref>

* کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، کتابفروشی محمد حسن علمی، تهران، ۱۳۳۶ش؛