خاندان اشعریون: تفاوت میان نسخه‌ها

|name   =

|title   ={{{نام خاندان|خاندان اشعریون}}}

|image   ={{{تصویر|}}}

|headerstyle = background:#ccf;

|label2 =زمانه

|data2   ={{{زمانه|قرن دوم هجری قمری به بعد}}}

|label3 =بنیان‌گذار

|data3   ={{{بنیان‌گذار|[[مالک بن عامر اشعری]]}}}

|label4 =خاستگاه

|data4   ={{{خاستگاه|[[یمن]]}}}

|label5 =وجه نام‌گذاری

|data5   ={{{وجه نام‌گذاری|رسیدن نسب آنان به نبت بن ادد بن زید بن یشجب بن عریب بن زید بن کهلان معروف به '''أشعر'''}}}

|header6 =مکان استقرار

|label7 =مکان استقرار

|data7   ={{{مکان استقرار|[[یمن]]، [[عراق]]، [[ایران]] ([[قم]])}}}

|header8 =حکومت

|label9 =شروع حکومت

|data9   ={{{شروع حکومت|}}}

|label10 =پایان حکومت

|data10   ={{{پایان حکومت|}}}

|label11 =حاکمان

|data11   ={{{حاکمان|}}}

|header12 =افراد سرشناس

|data13   ={{{یاران امامان|آدم بن اسحاق بن آدم اشعری، آدم بن عبدالله بن سعد اشعری قمی، احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد اشعری، احمد بن اسحاق اشعری، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، احوص بن سعد بن مالک اشعری، حمزة بن یسع الاشعری، زکریا بن آدم اشعری}}}

|label14 = یاران [[مختار ثقفی|مختار]]

|data14   = {{{یاران مختار|سائب بن مالک اشعری، محمد بن سائب اشعری}}}

|label15 = حاکمان

|data15   = {{{حاکمان|}}}

|label16 = سایر

|data16   = {{{سایر|مالک بن عامر اشعری، سعد بن مالک بن عامر اشعری}}}

اشعریان اصالتا [[یمن|یمنی]] و از اعراب قحطانی بودند،<ref>السیره النبویه، ابن هشام، ج۱ص۸ </ref> علت نام گذاری آنان به اشعری این بود که نسب آنان به نبت بن ادد بن زید بن یشجب بن عریب بن زید بن کهلان معروف به اشعر می‌رسید.<ref>کلبی، ج۱، ص۳۳۹</ref> <ref>خلیفه، ج ۱ص۳۲۹</ref>

[[مالک بن عامر اشعری]] را اولین مسلمان از قبیله اشعریان دانسته‌اند، وی که جد اعلای اشعریان [[قم]] است، نخستین مهاجر این قوم به سوی [[پیامبر (ص)]]، جهت پذیرش [[اسلام]] بود. وی پس از اسلام آوردن به میان قوم خود باز گشت و چند سال بعد با اقوام خویش برای مرتبه دوم، به نزد پیامبر (ص) آمد. <ref>تاریخ قم، ص۲۶۸ </ref> <ref>اسدالغابه، ج۴، ص ۲۸۲</ref>

پس از اسلام مالک بن عامر، گروهی از دیگر اشعریان در سال هفتم پس از [[فتح خیبر]] به [[مدینه]] آمدند و مسلمان شدند، <ref>السیره النبویه و آلاثار المحمدیه، ج۳ص ۴۶</ref> بعضی اسلام مالک را در [[مکه]] دانسته اند،<ref>تاریخ، ص۲۶۸</ref> اما غالب منابع بدون اشاره به هجرت وی به مکه، آورده‌اند که درسال هفتم در جریان جنگ خیبر به مدینه آمدند و مسلمان شدند، <ref>ابن سعد، ۲ص۱۰۸ وج۷ ۴۳۴</ref>به هر حال اسلام آنان از سر رغبت بوده بر خلاف بعضی از [[قبایل عرب]] که پس از [[فتح مکه]] که پیروزی پیامبر (ص) را حتمی دیدند، گروه گروه مسلمان شدند،<ref>تایخ قم، ۲۷۷</ref> لذا اسلام اشعریان قبل از فتح مکه می تواند مایه افتخار آنان باشد.<ref>پیشگامان تشیع، ص۲۷</ref>

از چهره‌های نامدار اشعری در بین صحابه پیامبر اسلام(ص) افزون بر ابوموسی اشعری می‏‌توان به ابو عامر اشعری که در [[جنگ حنین]] به شهادت رسید و فرزند او عامر بن ابی عامر و نیز حارث اشعری از جمله راویان حدیث پیامبر(ص) اشاره کرد.<ref>خصری، ص 165</ref>

در دوره فتوحات، اشعریان نیز به سوی [[عراق]] آمدند و در فتح عراق شرکت کردند. اشعریان در نبرد مداین حضور داشتند و مالک بن عامر اشعری (جد اعلای اشعریان قم) نخستین فرداز سپاهیان عرب بود که در این نبرد از [[دجله]] عبور کرده و پس از او دیگر لشکریان از آن گذشتند، و باعث شکست [[ساسانیان]] شدند.<ref>ابن حجر، ج5، ص 540</ref> وی را فاتح [[نواحی جبال]] از جمله [[ساوه]] دانسته‌اند،<ref> تاریخ قم، ۲۶۱</ref> پس از فتح عراق اشعریان همانند بسیاری از یمنیان در [[کوفه]] ساکن شدند، دو تن از فرزندان مالک یعنی [[سائب بن مالک اشعری|سائب]] و [[سعد بن مالک اشعری|سعد]] از بزرگان کوفه و سرشناسان عراق بودند. سعد بن مالک همان کسی است که در ایام خلافت [[عثمان بن عفان]] به شراب خواری، [[ولید بن عقبه]]، امیرکوفه، نزد خلیفه شهادت داد.<ref>تاریخ قم، ص۲۹۰-۲۹۱</ref>

در وقایع بعد از قتل عثمان، سه گروه از اشعریان را می‌توان بازشناخت: گروهی از اشعریان در زمان فتوحات به [[شام]] رفته بودند و در زمان نزاع [[معاویه]] با [[امام علی(ع)]] در سپاه معاویه می‌جنگیدند و طرفدار معاویه بودند. گروهی از اشعریان نیز در کوفه به رهبری [[ابو موسی اشعری]] از علی و عثمان کناره گرفتند و گروهی دیگر به رهبری مالک بن عامر به تشیع و طرفداری از علی(ع) گرایش پیدا کردند و همین‌ گروه‌اند که بعدها به قم آمدند.<ref>حیدر سرلک و همریزی، ص50-51</ref>

یکی از گزارش‌هایی که نشان‌گر گرایش مالک بن عامر به امام علی(ع) است، شرکت او در نبرد صفین در سپاه علی(ع) که برخی از منابع به آن تصریح کرده‌اند.<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج 4، ص254؛ ابن حجر، ج5، ص 540</ref>

درباره گرایش سائب فرزند مالک به تشیع نیز روایاتی در منابع نقل شده است. از جمله این روایات که برخی پژوهشگران آن را از شواهد علاقه سائب بن مالک اشعری به امام علی(ع) دانسته‌اند، این است که هنگام حرکت امام علی(ع) برای نبرد با اهل جمل، آن حضرت به ابوموسی اشعری فرمان بسیج مردم کوفه را داد، ابو موسی که با یاری امام(ع) موافق نبود از سائب بن مالک اشعری مشورت خواست و سائب او را به اطاعت از فرمان امام(ع) توصیه کرد.<ref>خضری، ج2، ص 169</ref>

::حسبی علی و علی و علی. <ref>تاریخ قم ص ۲۹۰</ref> (مرا علی و علی و علی بس است)

بر اساس برخی روایات به دلیل سابقه همکاری اشعریان با علی(ع) از یک سو و شرکت آنان در قیام مختار از سوی دیگر، حجاج بن یوسف ثقفی عامل خلیفه بر عراق، سختگیری بر اشعریان را آغاز کرد. حجاج محمد بن سائب را به [[آذربایجان (منطقه)|آذربایجان]] تبعید کرد اما محمد در کوفه مخفی شد و حجاج بر او دست یافت و وی را به قتل رساند.<ref>خضری، ج2، ص167</ref> بر اساس برخی گزارش‌ها بعد از کشته شدن محمد بن سائب، اشعریان از کوفه خارج شدند.<ref>تاریخ قم، ص 260</ref>

برخی روایات خروج اشعریان از کوفه را مربوط به شرکت آنان در قیام ضد اموی عبدالرحمن بن محمد بن اشعث دانسته‌اند. بر اساس این روایات حجاج بعد از شکست دادن عبدالرحمن بن محمد بن اشعث بر اشعریان خشم گرفت و تنها سه روز به آنان فرصت داد تا کوفه را ترک کنند و دستور داد بعد از سه روز هر کس از از ال سائب بن مالک را یافتند، بکشند.<ref>تاریخ قم، ص 264</ref>

روایت دیگری درباره علت کوچ اشعریان به ایران وجود دارد و آن بدرفتاری احوص اشعری با روستاییان ایرانی است که در زمین‌های او کار می‌کردند. بر اساس این روایت حجاج، احوص را در سال 93 به این دلیل به زندان انداخت و بعد او را به وساطت برادرش عبدالله از زندان آزاد کرد. عبدالله که از خشم گرفتن دوباره حجاج بر برادر می‌ترسید مهاجرت از کوفه را چاره کار دانست.

بدین‌ترتیب فرزندان سائب از [[کوفه]] کوچ نمودند، فرزندان [[سعد بن مالک اشعری|سعد بن مالک]] نیز به آنان پیوستند، اولاد سعد به سوی قم آمده و در آنجا منزل گزیدند، <ref>تاریخ قم، ص ۲۶۰ </ref> بدین ترتیب تمام فرزندان [[مالک بن عامر اشعری|مالک بن عامر]] به سوی ایران سفر کردند، آنان و جمعی از خدمتگزاران، حرکت نموده و در راس آنان [[عبدالله بن سعد بن مالک اشعری|عبدالله]] و [[احوص بن سعد بن مالک اشعری|احوص]] پسران سعد اشعری بودند،<ref> تاریخ قم، ص ۲۶۲</ref> پس از مدتی اقوام و خویشان اشعریان به قم مهاجرت کردند.<ref> تقویم البلدان، ص۴۰۹</ref> <ref>تاریخ قم، ص۲۵۷-۲۶۳</ref>

علت انتخاب [[قم]] از سوی اشعریان را فتح این ناحیه توسط جدشان [[مالک بن عامر]] دانسته‌اند، وی با مردم این ناحیه به خوبی برخورد نموده و حتی در دفع اکراد [[طبرستان]] و [[دیلم]] از آن منطقه سعی کرد، به همین سبب آنان تا هنگام اقامتش در منطقه ملازم او بودند.<ref>تاریخ قم،ص۲۶۱ </ref> وی وقتی به [[کوفه]] برگشت، جریان دیلیمان و اهالی [[طخرود]] را با فرزندان خود در میان گذاشت، همین امر باعث عزیمت آنان به این نواحی شد و مورد استقبال مردم این شهر نیز قرار گرفتند. <ref>تاریخ قم،ص۲۶۰-۲۶۱</ref>

بر اساس برخی گزارش‌ها مقصد اشعریان قم نبود و اشعریان قصد سفر به مناطق دیگر از جمله اصفهان، [[قزوین]] و آذربایجان را داشتند؛ اما به دلیل تلفاتی که بر اثر شیوع وبا در ماه بصره ( منظور شهرهای [[همدان]]، [[نهاوند]] و قم است که عرب‌ها آن را ماه بصره می‌خواندند) به سوی مرکز ایران حرکت کرده و به سال 94ق. به روستای اَبَرَشّتَجان از نواحی قم رسیده و در آنجا به طور موقت اقامت کردند. در همین زمان دیلمیان به قم حمله کردند و اشعریان به کمک اشراف محلی آمده و دیلمیان را شکست دادند. بعد از این واقعه بومیان خواستار سکونت اشعریان در قم شدند.<ref>خضری، ج2، ص 168</ref>

با افزایش جمعیت اشعریان و در پی آن افزایش نفوذ و قدرت اشعریان در قم، اختلافاتی بین آنان و بومیان شهر ایجاد شد. نویسنده تاریخ قم عامل این اختلافات را بدر رفتاری و نقض پیمان بومیان دانسته است. اشعریان بر بومیان غلبه کرده و بزرگان آنان را کشتند.<ref>تاریخ قم، ص278</ref>

اشعریان در توسعه و آبادانی قم نقش مهمی داشتند و قم را که ‏متشکل از روستاهای پراکنده بود به شهری اسلامی تبدیل کردند.<ref>خضری، ج2، ص 169</ref> از همین روست که برخی منابع بنای شهر قم را به اینان نسبت می‏‌دهند.<ref>سمعانی، ج۱۰ص۴۸۵-۴۸۴</ref> <ref>یاقوت، ج۴ص ۱۷۵</ref> اما مسلم است که اشعریان قم را به سرعت توسعه دادند، و آن را از [[اصفهان]] جدا نموده و به صورت شهری مستقل در آوردند و بر اهمیت آنان افزودند، <ref>حسینی،۱۷۲</ref> ورود اشعریان به قم باعث نفوذ و گسترش اسلام و عقاید شیعی شد.

با همت اشعریان، قم که ابتدا از توابع اصفهان بود به جایی رسید که از حاکمان اصفهان خراج می گرفتند، و دایره نفوذشان تا [[همدان]] پیش رفت. <ref>پیشگامان تشیع، ص۴۰</ref> با توجه به این که مذهب [[شیعه]] داشتند، از ورود کارگزاران حکومت [[بنی عباس]] به داخل شهر قم جلوگیری می کردند،و خود از میان خود قاضیانی را جهت قضاوت بر می گزیدند.<ref>تاریخ قم، ص۱۷-۳۹-۴۰-۲۴۱</ref> وقتی [[حسین بن حمدان]] شیعی مذهب از سوی خلیفه به عنوان حاکم به سوی آنان آمد، مردم با هدایا به استقبال او آمدند، و گفتند: ما به حکومت غیر مذهب خود راضی نبودیم، و الحال که تو آمدی با طیب نفس امتثال حکم تو می کنیم.<ref>مجالس المومنین، ج۱ص ۸۵</ref>

اگر چه اشعریان از زمان [[عامربن مالک]] گرایش به اهل بیت داشتند، ولی اولین کسی که این عقیده را به عنوان تشیع اعتقادی اظهار داشت [[موسی بن عبدالله اشعری]] بود. <ref>تقویم البلدان، ص۸۲</ref> <ref>النقض، ص ۱۷۰</ref>

در زمانی که اشعریان اداره امور شهر را بر عهده داشتند، با تکبه بر منابع انسانی و اقتصادی خود به کارگزاران خلفا اجازه ورود به شهر را نمی داندو از قاضی شهر را خود انتخاب می کردند. آنان آشکارا خمس اموال خود را به ائمه میدادند و از پرداخت خراج به حکومت مرکزی امنتاع می‌کردند. خودداری از پرداخت خراج باعث برور درگیری‏های شدید بین اشعریان و برخی خلفا شد. از جمله در زمان [[مامون]] و [[معتصم]] خلیفه لشکری برای سرکوب و کشتار اشعریان به قم فرستاد.<ref>خضری، ج2، ص 170-171</ref>

برخی از خلفا نیز افرادی از اشعریان را به حکمرانی آن شهر انتخاب می‏کردند. از جمله [[هارون الرشید|هاورن الرشید]]، عامر بن عمران بن عبدالله اشعری را در سال 192ق. به ولایت قم فرستاد و بعد از وی نیز ÷سرش عامر حاکم قم شد. علی بن عیسی الطلحی اشعری نیز در سال 212ق. از جانب حکومت والی قم شد.<ref>پیشگامان تشیع، ص 42</ref>

از ویژگی‌های مکتب حدیثی قم که اشعریان بنیانگذاران آن بودند مبارزه با غلو بود. بزرگان حدیث در قم نسبت به غالی‎گری واکنش نشان می‌دادند و برخی از محدثان شیعه را به دلیل نقل اخبار مشکوک به غلو از این شهر اخراج کردند.<ref>خضری، ج2، ص176-177</ref>

*[[آدم بن اسحاق بن آدم اشعری]] که در عصر [[امام کاظم (ع)]]، [[امام رضا (ع)]] و [[امام جواد (ع)]] می زیسته است. نجاشی وی را توثیق کرده است. <ref>رجال نجاشی، ص ۱۰۵ش۲۶۲</ref>

*[[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]]، از معاصرین امام رضا (ع) ، امام جواد (ع) و امام هادی (ع) و اصحاب ایشان <ref>رجال طوسی ص ۲۵ ش۳،ص ۳۶۶ش۶،ص۳۹۷ش۳</ref> وی با امام رضا علیه السلام دیدار داشته است. <ref>رجال، فهرست، ص۲۵، ش۶۵</ref> معروفترین کار وی اخراج [[احمد بن محمد بن خالد برقی|برقی]] به خاطر نقل از ضعفا از قم می باشد.<ref>رجال علامه حلی، ص۱۴ش۷</ref>

*[[زکریا بن آدم اشعری]]، از اصحاب چهار امام تا امام جواد (ع) <ref>رجال طوسی، ص۲۰۰، ش۷۷، ص۳۷۷،ش۴،ص۴۰۱ش۱</ref> قبر وی در [[قبرستان شیخان قم]] زیارتگاه مردم است.<ref>پیشگامان تشیع،۱۴۷</ref>

*[[موسی بن خزرج بن سعد اشعری]] میزبان حضرت معصومه(س)<ref>بحار الأنوار، المجلسي ،ج‏۴۸، ص۲۹۰</ref>

تحقیقات نشان می دهد از مجموع ۸۳ نفر محدث اشعری، ۳۸ نفر در [[قرن دوم]] و ۳۳ نفر در [[قرن سوم]] و هفت نفر در [[قرن چهارم]] می زیسته اند که خود، گویای سیر شکوفایی و افول علمی این خاندان است.<ref> شجره ی علمی خاندان اشعری قم» فصلنامه ی علوم حدیث ، ش ۵ ، ص ۲۳۰ </ref> در قرن چهارم و با شروع دوران [[غیبت کبری]] ، دوران عظمت و آوازه اشعریان رو به افول نهاد.

بعضی بر اندک معاشی که ایشان را بود، قناعت کردند و بعضی دیگر، قافله ها رابدرقه می کردند و حق السعی می گرفتند. <ref>تاریخ قم ، ص ۲۴۱ </ref>

{{پانویس2}}

*[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/980140?sta=%D8%A7%D8%B4%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86|حیدر سرلک،علی محمد و مهریزی، مهدی، اشعریان و تاسیس نخستین دولت شهر شیعه، فصلنامه شیعه شناسی، پاییز 1391، شماره93]

*خضری، احمدرضا، تاریخ تشیع، قم، حوزه و دانشگاه و سمت، 1384ش.