سید محمدحسین شهریار: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش ۲|ماه=مارس|روز=۷|سال=۲۰۱۵|چند = 2}}

| نام                   = سیدمحمدحسین شهریار

| تصویر                 = سیدمحمدحسین شهریار.jpg

| توضیح تصویر           =

| نام اصلی               = سیدمحمدحسین بهجت تبریزی

| زمینه فعالیت           = شعر

| ملیت                   = [[ایران]]

| تاریخ تولد             =1285 ش

| محل تولد               = خشگناب [[تبریز]]

| والدین                 = میرزا آقا خشگنابی

| تاریخ مرگ             = 1367ش

| محل مرگ                 = [[تهران]]

| علت مرگ                 = بیماری

| محل زندگی               = تهران، تبریز، [[نیشابور]]

| مختصات محل زندگی         =

| مدفن                   = [[مقبرة الشعراء تبریز]]

|در زمان حکومت           =

|اتفاقات مهم             =

| نام دیگر               =

|لقب                     =

|بنیانگذار               =

| پیشه                   = شاعر

| سال‌های نویسندگی       =

|سبک نوشتاری             =

|کتاب‌ها                 =

|مقاله‌ها               =

|نمایشنامه‌ها           =

|فیلم‌نامه‌ها             =

|دیوان اشعار             = دیوان شهریار

|تخلص                   = شهریار

| همسر                   = عزیزه عبدالخالقی

| شریک زندگی             =

| فرزندان               = شهرزاد، مریم، هادی

|تحصیلات                 =

|دانشگاه               = مدرسه عالی طب

|حوزه                   =

|شاگرد                 =

|استاد                 =

|علت شهرت               =

| تأثیرگذاشته بر         =

| تأثیرپذیرفته از         = [[حافظ]]

| وب‌گاه                 =

|گفتاورد               =

|امضا                 =

'''سید محمد حسین بهجت تبریزی'''(1285-1367ش)، مشهور به محمد حسین شهریار و متخلص به شهریار از شاعران ایرانی قرن 14 ش، مدفون در [[مقبرة الشعراء تبریز|مقبرة الشعرای تبریز]]. شهریار اشعاری را درباره اهل بیت سروده است، «[[امام علی در دیوان شهریار#همای رحمت|علی ای همای رحمت]]» از مشهورترین اشعار او در وصف [[امام علی]] است. منظومه «حیدربابایه سلام» (به فارسی: سلام بر حیدربابا) از اشعار معروف وی به زبان ترکی آذری است.

سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار فرزند حاج میرآقا خشگنابی (از وکلای درجه اول تبریز، دانشمند و اهل ادب) در سال 1283ش.<ref>البته در بیوگرافی وی به قلم لطف الله زاهدی که در همین دیوان (ص 59) آمده، زادروزش 1285ش. یاد شده است.</ref> در تبریز متولد شد. خانواده وی اصالتاً از روستای خشگناب بودند. دوران کودکی‌اش مصادف با انقلابهای تبریز بود و وی این دوران را در روستاهای «شنگول‌آباد»، «قیش‌قرشاق»، و «خشگناب» گذراند.<ref>زهری، علی، مقدمه دیوان شهریار (1)، ص39.</ref>

تحصیلات وی با قرائت گلستان و نصاب در مکتب روستا و نزد پدرش آغاز شد و در همان اوان با دیوان حافظ آشنایی پیدا کرد. پس از آن سیکل اول متوسطه را در مدرسه متحده و فیوضات به پایان رساند و در سال 1300ش. به تهران آمد و تحصیلات متوسطه را در [[دار الفنون]] (1303) به پایان رساند و وارد مدرسه طب شد.<ref>زهری، علی، مقدمه دیوان شهریار (1)، ص39.</ref> وی تا کلاس آخر مدرسه طب را تحصیل کرد و در چند مریضخانه، مدارج اکسترنی و انترنی را گذرانده است ولی در سال آخر به علل عشقی و ناراحتی خیال و پیش آمدهای دیگر از ادامه تحصیل محروم شد و با اینکه بعداً دوستانش به منظور تعقیب و تکمیل یکسال تحصیل وی تلاشهایی نمودند شهریار رغبتی نشان نداد و وارد خدمت دولتی شد.<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، ص 59.</ref>

وی در سال 1310 وارد خدمت دولت شد و تهران را ترک کرد و به خراسان (اداره ثبت اسناد نیشابور و مشهد)<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، ص 59.</ref> رفت و تا سال 1314ش. در آنجا بود.<ref>زهری، علی، مقدمه دیوان شهریار (1)، ص39.</ref> در سال 1313 پدرش درگذشت و در قم مدفون شد.<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، ص 59.</ref>

در سال 1315 به تهران بازگشت و وارد خدمت بانک کشاورزی گردید. در سال 1316، سه سال پس از فوت پدرش سفری برای دیدار خویشاوندان به تبریز نمود.<ref>زهری، علی، مقدمه دیوان شهریار (1)، ص39.</ref> چند سالی با تصویب و دستور نخست وزیری از کار و خدمت معاف بود و حقوق او را می پرداختند. چنانکه زاهدی، (دوست وی) در ادامه بیوگرافی نوشته شده در سال 1337 می نویسد: اخیراً به میل خود حاضر می شود برای ترمیم کسر خدمت مشغول کار هم باشد و به سبب زیبایی خطش، دفتر روزنامه شعبه بانک کشاورزی تبریز اغلب به خط او نوشته می شود.<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، ص 59.</ref>

وی در 1332 ش به تبریز بازگشت و از 1346 ش در دانشکده ادبیات تبریز به تدریس اشتغال یافت، و وزارت فرهنگ ایران،آموزشگاهی در تبریز به نام وی نامگذاری کرد و روز 26 اسفند را در تاریخ فرهنگ آذربایجان روز شهریار نامید<ref>آرین پور، ج3، ص510</ref> وی در همان زمان منظومه معروف و ترکی خود به نام حیدر بابایه را منتشر کرد.<ref> سخنوران نامی معاصر، ج3، ص2108</ref>

 

شهریار سرانجام در 1367 در تهران درگذشت و جنازه‌اش به تبریز منتقل شد. وی آخرین شاعری بود که در [[مقبرة الشعراء تبریز]] مدفون شد. به گفتۀ برقعی در سخنوران نامی معاصر ایران او در آخرین لحظات حیات اشعار ذیل را زمزمه می کرد.<ref> سخنوران نامی معاصر، ج3، ص2108</ref>

{{شعر|نستعلیق}}{{ب|ای مظهر جمال و جلال [[خدا]]، علی| یا مظهر العجائب و یا مرتضی علی}}{{ب|از شهریار پیر زمینگیر دست گیر| ای دستگیر مردم بی دست و پا علی}}{{پایان شعر}}

شهریار در سالهای 1307 تا 1309 در مجالس احضار ارواح که توسط دکتر ثقفی تشکیل می شده شرکت می کرده است. زاهدی (دوست وی) در ادامه می نویسد: شرح آن مجالس در جراید و مجلات چاپ شده است و شهریار در آن مجالس کشفیات زیادی کرده است و آن کشفیات او را به سیر و سلوکهایی می کشاند. در سال 1310 که به خراسان می رود تا سال 1314 که در آنجا بوده دنباله این افکار را داشته است و در بازگشت به تهران تا سال 1319 با شدت بیشتری این افکار و اعمال را تعقیب می کند تا اینکه در سال 1319 داخل جرگه فقر و درویشی می شود و سیر و سلوک این مرحله را به سرعت طی می کند چنانکه بر حسب دستور پیر مرشد قرار می شود که خرقه بگیرد و جانشین پیر شود. تکلیف این عمل شهریار را مدتی در اندیشه عمیق فرو می برد و چندین ماه در حال تردید و حیرت سیر می کند تا اینکه متوجه می شود که پیر شدن و احتمالاً وزرووبال جمع بسیاری را به گردن گرفتن برای شهریار که منظورش معرفت الهی و کشف حقایق است عملی دشوار و خارج از خواست و دلخواه اوست.<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، صص 61-62.</ref>

زاهدی در ادامه می گوید: دراینجا شهریار با توسل به ذات احدیت و راز و نیازهای شبانه به کشفیاتی علوی و معنوی می رسد و به طوری که خودش می گوید پیش آمدی الهی او را با روح یکی از اولیاء مرتبط می کند و آن مقام مقدس کلیه مشکلاتی را که شهریار در راه حقیقت و [[عرفان]] داشته حل می کند و موارد مبهم و مجهول برای او کشف می شود. پس از این شهریار به کلی تغییر حالت می دهد چندانکه پی بردن به افکار و حالات وی برای خویشان و دوستانش دشوار می شود و اعمال و رفتارش غیر قابل درک و عجیب می شود. مثلاً وی که تا آن موقع به موسیقی علاقه وافری داشت و سه تار را استادانه می نواخت چند فرد هم سه تار داشت که بی نظیر بود از جمله یکی از سه تارهای مرحوم درویش بود که مرحوم صبا به او داده بود شهریار از آن تاریخ به بعد چنان از موسیقی اعراض کرد که تا به حال [بهمن 1337] دست به آلات موسیقی نزده است و سه تارهای خود را هم پرت و پلا کرد. شعر گفتن را که تمام دلخوشی شهریار به آن بود برای مدتی ترک کرد. شهریار تقریباً سی سال اعتیاد سنگینی به نشأت مخدره داشت که در این موقع به طور اعجازآمیزی از آن صرف نظر کرد. خلاصه اینکه وی هر چه را که به آن علاقه داشت کنار گذارد و فکر و ذکرش فقط خواندن قرآن و عبادت و تهجد شد و از هر نوع معاشرت و ملاقات خودداری می کرد. این حالت چند سالی طول کشید و در تمام اوقات شهریار غمگین و متأثر و چشمهایش اشک آلود بود. کارهای خودش را شخصاً انجام می داد و کمک هیچ کس را نمی پذیرفت و اغلب می گفت که مرد خدا و مؤمن حقیقی باید امتحان بدهد و امتحان من سخت است.<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، ص 62.</ref>

در حدود سال 1331 حال انقلابی شهریار تخفیف یافت و به گفته زاهدی در این هنگام می گفته است که امتحان من تمام شده است و علم [[قرآن]] را یافته ام و بعد از آن تأویلات و تفسیراتی از قرآن مجید می کرده است.<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، ص 62.</ref>

== شعر==

وی در اوایل شاعری، «بهجت» تخلص می کرد و بعداً دو بار با فال حافظ، تخلص خواست که طبق دو بیت ذیل از دیوان حافظ، تخلصش را به «شهریار» تغییر داد:

«که چرخ سکه دولت بنام شهریاران زد»؛ «روم بشهر خود و شهریار خود باشم».<ref>زاهدی، لطف الله، بیوگرافی استاد شهریار، در دیوان شهریار (1)، ص 59.</ref>

شهریار در انواع گونه‌های شعر فارسی مانند غزل، قصیده، قطعه، مثنوی، رباعی و نیمایی اشعاری را سروده است.<ref>آرین پور، ج3، ص513</ref> از ویژگی‌های شعر او استفاده از اصطلاحات عامیانه است، او در شعر از حافظ و نیما تأثیر پذیرفته است.<ref>آرین پور، ج3، ص515-514</ref>

:شهریار نه تنها افتخار ایران، بلکه افتخار شرق است.<ref> سخنوران نامی معاصر، ج3، ص2108؛ دیباچه بهار بر صدای خدا: گردآورنده: حسن ارسنجانی، تهران، بی تاریخ به نقل از: آرین پور، ج3، ص513</ref>

{{ستون-شروع|3}}

* [[امام علی در دیوان شهریار#همای رحمت|علی ای همای رحمت]]

* افسانه شب در 1624 بیت مفصل‌ترین مثنوی شهریار است.<ref>آرین پور، ج3، ص514</ref>

شهریار اشعاری در وصف و مرثیه [[اهل بیت]] سروده است؛ او همای رحمت، یا علی، شب و علی و علی و دنیا را در وصف [[امام علی (ع)]] سروده است.

{{شعر|نستعلیق}}{{ب|[[علی‌(ع‌)|علی‌]] ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را|که به ماسوا فکندی همه سایه هما را}}{{ب|دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین|به علی شناختم من به خدا قسم خدا را}} {{پایان شعر}}

|عنوان= سایه (هوشنگ ابتهاج)

|نقل‌قول= {{شعر}}{{ب|شهریارا تو بمان بر سر این خیل یتیم|پدرا، یارا، اندوه‌گسارا تو بمان}}{{ب|من بی برگ خزان دیده دگر رفتنی‌ام|تو همه بار و بری، تازه بهارا تو بمان}}{{ب|داغ و درد است همه نقش و نگار دل من|بنگر این نقش بخون شسته نگارا تو بمان}}{{ب|زین بیابان گذری نیست سواران را- لیک|دل ما خوش بفریبی است‌، غبارا تو بمان}}{{ب|هر دم از حلقه عشاق‌، پریشانی رفت|به سر زلف بتان! سلسله دارا تو بمان}}{{ب|شهریارا، تو بمان بر سر این خیل یتیم|پدرا، یارا، اندوه گسارا تو بمان}}{{ب|«‌سایه‌» در پای تو، چون موج، دمی زارگریست|که سر سبز تو خوش باد کنارا تو بمان}}{{پایان شعر}}

|منبع= دیوان شهریار (3)، صص 5-6.

|تراز= راست

|عرض=60%

|حاشیه=

|اندازه خط=

|رنگ پس‌زمینه = #ffeebb

|شکل‌بندی =

|پس‌زمینه عنوان =

|رنگ خط عنوان=

|شکل‌بندی عنوان=

|تراز نقل‌قول=

|شکل‌بندی نقل‌قول =

|گیومه نقل‌قول =

|تراز منبع = چپ

|شکل‌بندی منبع =

|عنوان= شهریار

|نقل‌قول= {{شعر}}{{ب|سایه جان رفتنی استیم بمانیم که چه؟|زنده باشیم و همه روضه بخوانیم که چه؟}}{{ب|درس این زندگی از بهر ندانستن ماست|این همه درس بخوانیم و ندانیم که چه‌؟}}{{ب|خود رسیدیم بجان‌، نعش عزیزی هر روز|دوش گیریم و بخاکش برسانیم که چه‌؟}}{{ب|آری این زهر هلاهل به تشخص هر روز|بچشیم و به عزیزان بچشانیم که چه‌؟}}{{ب|دور سر هلهله و هاله‌ء شاهین اجل|ما به سرگیجه کبوتر بپرانیم که چه‌؟}}{{ب|کشتئی را که پی غرق شدن ساخته‌اند|هی به جان کندن از این ورطه برانیم که چه‌؟}}{{ب|قسمت خرس و شغال است خود این باغ مویز|بی ثمر غوره‌ی چشمی بچلانیم که چه‌؟}}{{ب|بدتر از خواستن این لطمه‌ء نتوانستن|هی بخواهیم و رسیدن نتوانیم که چه‌؟}}{{ب|ما طلسمی که قضا بسته ندانیم شکست|کاسه و کوزه سر هم بشکانیم که چه‌؟}}{{ب|گر رهائی است برای همه خواهید از غرق|ورنه تنها خودی از لجه رهانیم که چه‌؟}}{{ب|ما که در خانه ایمان خدا ننشستیم|کفر ابلیس بکرسی بنشانیم که چه؟}}{{ب|قاتل مرغ و خروسیم یکی‌مان کمتر|این همه جان گرامی بستانیم که چه‌؟}}{{ب|مرگ، یکبار مثل دیدم و شیون یکبار|اینفدر پای تعلل بکشانیم که چه؟}}{{ب|شهریارا دگران [[سوره فاتحه|فاتحه]] از ما خوانند|ما همه از دگران فاتحه خوانیم که چه‌؟}}{{پایان شعر}}

|منبع= دیوان شهریار (2)، ص938.

|تراز= راست

|عرض=60%

|حاشیه=

|اندازه خط=

|رنگ پس‌زمینه = #ffeebb

|شکل‌بندی =

|پس‌زمینه عنوان =

|رنگ خط عنوان=

|شکل‌بندی عنوان=

|تراز نقل‌قول=

|شکل‌بندی نقل‌قول =

|گیومه نقل‌قول =

|تراز منبع = چپ

|شکل‌بندی منبع =

[[پرونده:شهریار در کنار آیت الله خامنه ای.jpg|بندانگشتی|راست|شهریار در کنار [[آیت الله خامنه ای]]]]

شهریار حدود یک دهه از [[انقلاب اسلامی ایران]] را درک کرد، از این رو اشعاری در حمایت از این انقلاب و رهبری آن [[امام خمینی]] سروده است. او با سرودن اشعاری چون سلام، مقام رهبری، نوروز انقلاب، طلیعه انقلاب، یوم الله 22 بهمن و هفت تیر احساسات خود را با زبان شعر نمایان ساخت. مجموعه اشعار او در این باره تحت عنوان انقلاب اسلامی و شهریار در جلد سوم دیوان او جمع آوری شده است.

* روح پروانه، نخستین منظومه ای بود که از او در 1310ش در تهران انتشار یافت.<ref>آرین پور، ج3، ص510</ref>

* قسمتی از اشعار او دوبار و با مقدمه استادان ملک الشعراء بهار و سعید نفیسی در 1310ش انتشار یافت.<ref> سخنوران نامی معاصر، ج3، ص2107؛آرین پور، ج3، ص510</ref>

* حیدر بابا سلام، نخستین شعری است که وی به زبان مادری(ترکی آذری) سروده است.<ref>آرین پور، ج3، ص515</ref> این مجموعه 76 قطعه است که هر قطعه از پنج مصرع هجایی ترکیب یافته است سه مصراع اول با دو مصراع آخر جداگانه با هم قافیه می گیرند.<ref>آرین پور، ج3، ص516</ref> حیدر بابا کوهی است در نزدیکی خشگناب آذربایجان، که شهریار ایام کودکی را در دامان آن گذرانده است، او در این مجموعه، کوه حیدر بابا را مخاطب قرار داده است و از خاطرات کودکی خود یاد می‌کند.<ref>آرین پور، ج3، ص516</ref> این مجموعه در 1332ش در تبریز انتشار یافته و به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.<ref> آرین پور، ج3، ص528،519</ref>

* مکتب شهریار(چاپ اول دیوان)، ج1، تهران، 1332ش، ج2، تهران، 1328ش، ج3، تهران، 1335ش. ج4، تهران، 1336ش.

* کلیات دیوان شهریار(مجموعه پنج جلدی)، ج1، تبریز، تیر 1346، ج2، تبریز، خرداد1346ش.<ref> آرین پور، ج3، ص528</ref>

کلیات اشعار شهریار بیش از 15،000 بیت، از غزل، قصیده، مثنوی و قطعه است.<ref> سخنوران نامی معاصر، ج3، ص2107</ref>

27 شهریور، سالروز درگذشت شهریار، از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران، به روز ملی شعر و ادب، نامیده شده است،<ref>[http://www.nlai.ir/tabid/2598/mid/5853/ctl/asnad/Default.aspx?Subjectmid=5850&SubjectID=4927 سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران]</ref> مجموعه تلویزیونی شهریار به کارگردانی کمال تبریزی در ۱۳۸۴ ساخته شد و در آن جلوه‌هایی از زندگی این شاعر به تصویر کشیده شده‌است، این مجموعه در ۱۳۸۶ از طریق شبکه دوم سیما به نمایش درآمد، و از سوی برخی فرزندان شهریار مورد انتقاد قرار گرفت.<ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8702150440 انتقاد دختر شهریار از سریال شهریار]</ref>

{{پانویس|30em}}

{{ستون-شروع|2}}

* آرین پور، یحیی، از نیما تا روزگار ما(تاریخ ادب فارسی معاصر)، انتشارات زوّار، ج3، تهران، 1374ش.

* برقعی، سید محمد باقر، سخنوران نامی معاصر ایران، نشر خرم، تهران، 1373ش

* شهریار، سیدمحمد حسین، دیوان شهریار (1)، تهران: زرین، نگاه، 1374ش.

* به همین سادگی و زیبایی: یادنامه شهریار، به اهتمام جمشید علیزاده، تهران: نشر مرکز، 1374ش.