کاربر ناشناس
جبل‌عامل: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mahboobi بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
ظاهراً تا پیش از اواسط سده ششم منبعی در باره تاریخ جبل عامل در دسترس نیست. <ref> مهاجر، ۱۴۲۱، ص ۷ـ ۸؛ محمدکاظم مکی، ص ۶۶ </ref> | ظاهراً تا پیش از اواسط سده ششم منبعی در باره تاریخ جبل عامل در دسترس نیست. <ref> مهاجر، ۱۴۲۱، ص ۷ـ ۸؛ محمدکاظم مکی، ص ۶۶ </ref> | ||
در سال ۱۵، یزیدبن ابی سفیان احتمالاً با مشارکت شُرَحْبیل بن حَسْنه (هر دو از سرداران فاتح شام)، پس از فتح دمشق و شهرهای ساحلی دمشق، جبل عامل را گشودند. <ref> بلاذری، ص ۱۷۲ـ ۱۷۳؛ محمدعلی مکی، ص ۲۶، ۲۸؛ بنوّت، ص ۳۰ </ref> | در سال ۱۵، یزیدبن ابی سفیان احتمالاً با مشارکت شُرَحْبیل بن حَسْنه (هر دو از سرداران فاتح شام)، پس از فتح [[دمشق]] و شهرهای ساحلی دمشق، جبل عامل را گشودند. <ref> بلاذری، ص ۱۷۲ـ ۱۷۳؛ محمدعلی مکی، ص ۲۶، ۲۸؛ بنوّت، ص ۳۰ </ref> | ||
چنین به نظر می‌رسد که عرب‌های بنی عامله (به تناوب از قرن اول تا اوایل قرن دهم) در طول فرمانروایی امویان و عباسیان و | چنین به نظر می‌رسد که عرب‌های بنی عامله (به تناوب از قرن اول تا اوایل قرن دهم) در طول فرمانروایی [[امویان]] و [[عباسیان]] و دولت های حاکم در شام مثل طولونیان، اخشیدیان، حمدانیان، فاطمیان، ایوبیان و ممالیک همچنان در جبل عامل می‌زیستند و امورشان را خاندانهای برجسته، به شیوه تیولداران اداره می‌کردند. <ref> آل صفا، ص ۳۳ـ۳۴؛ بنوّت، ص ۳۷ </ref> | ||
در ۱۹۵، زمان خلافت امین عباسی (حک: ۱۹۳ـ ۱۹۸)، یکی از نوادگان معاویه به نام علی بن عبداللّه بن خالدبن یزید و ملقب به ابوالعُمَیْطَر در جبل عامل بر ضد عباسیان قیام کرد و مدعی مهدویت شد که سپاهیان عباسی به سرداری محمدبن صالح بن بَیْهَس کلابی او را در شَبْعا سرکوب کردند. <ref> طبری، ج ۸، ص ۴۱۵؛ ابن اثیر، ج ۶، ص ۲۴۹ـ۲۵۰ </ref> | در ۱۹۵، زمان خلافت [[امین عباسی]] (حک: ۱۹۳ـ ۱۹۸)، یکی از نوادگان معاویه به نام علی بن عبداللّه بن خالدبن یزید و ملقب به ابوالعُمَیْطَر در جبل عامل بر ضد عباسیان قیام کرد و مدعی [[مهدویت]] شد که سپاهیان عباسی به سرداری محمدبن صالح بن بَیْهَس کلابی او را در شَبْعا سرکوب کردند. <ref> طبری، ج ۸، ص ۴۱۵؛ ابن اثیر، ج ۶، ص ۲۴۹ـ۲۵۰ </ref> | ||
از ۵۵۱ تا ۵۶۵ اتابک نورالدین محمود زنگی (حک: ۵۴۱ ـ۵۶۹) بار‌ها به جبل لبنان حمله کرد و شیعیان منطقه از دست وی سختی‌های بسیاری کشیدند. <ref> ابن قلانسی، ص ۵۲۰ به بعد؛ محمدعلی مکی، ص ۱۳۵ـ۱۶۱؛ حرّ، ص ۳۳ـ۳۴ </ref> | از ۵۵۱ تا ۵۶۵ اتابک نورالدین محمود زنگی (حک: ۵۴۱ ـ۵۶۹) بار‌ها به جبل لبنان حمله کرد و شیعیان منطقه از دست وی سختی‌های بسیاری کشیدند. <ref> ابن قلانسی، ص ۵۲۰ به بعد؛ محمدعلی مکی، ص ۱۳۵ـ۱۶۱؛ حرّ، ص ۳۳ـ۳۴ </ref> | ||
دولت عثمانی در ۱۲۸۲ | [[امپراتور عثمانی|دولت عثمانی]] در ۱۲۸۲ خاندان های برجسته و تیولداران جبل عامل را از بین برد و تا ۱۳۳۶ عثمانی‌ها در این منطقه حکومت کردند. <ref> آل صفا، ص ۱۶۵ـ۱۷۰ </ref> جبل عامل در دوره عثمانی به دو بخش شمالی به نام بلاد شقیف و جنوبی مشهور به بلاد بشاره تقسیم شد. بلاد شقیف شامل چهار ناحیه بود: شقیف به مرکزیت نبطیه، شومر به مرکزیت آبادی انصار، اقلیم تفاح به مرکزیت جُبَع و ناحیه جِزّین به مرکزیت جِزّین. بلاد بشاره نیز شامل چهار ناحیه بود: جبل هونین به مرکزیت بنت جبیل، جبل تبنین به مرکزیت تبنین، ساحل قانا به مرکزیت قانا و ساحل معرکه به مرکزیت صور. هر یک از این نواحی هشت گانه جبل عامل را حاکمی اداره می‌کرد و همگی زیرنظر حاکم کل جبل عامل بودند <ref> محسن امین، ۱۴۰۳ ب، ص ۱۳۱ـ ۱۳۲ </ref> همچنین در دوره تسلط عثمانی‌ها بر جبل عامل، برای هریک از هشت ناحیه این منطقه، قاضیان [[شیعه]] به عنوان نایب و سه قاضی برای شهرهای صیدا و صور و مرجعیون انتخاب شدند. <ref> همان، ص ۱۳۶ </ref> | ||
پس از جنگ اول جهانی (۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) و اضمحلال دولت عثمانی، مردم جبل عامل با استعمار فرانسه ـ که بیشترِ لبنان، از جمله شهرهای ساحلی و | پس از جنگ اول جهانی (۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) و اضمحلال دولت عثمانی، مردم جبل عامل با استعمار [[فرانسه]] ـ که بیشترِ لبنان، از جمله شهرهای ساحلی و دشت های جنوب لبنان، را تصرف کرده بود ـ مخالفت کردند و خواستار ملحق شدن به سوریه، زیرنظر ملک فیصل اول (متوفی ۱۳۱۲ ش)، شدند <ref> رجوع کنید به بنوّت، ص ۲۰۳؛ آل صفا، ص ۲۲۶ </ref> با استقلال لبنان در ۲ آذر ۱۳۲۲/ ۲۲ نوامبر ۱۹۴۳، جبل عامل جزو این کشور شد. <ref> رجوع کنید به بنّوت، ص ۲۹۳ـ۲۹۴ </ref> | ||
در ۱۳۵۷ش با حمله ارتش اسرائیل به جنوب لبنان، که با تصرف بیشتر مناطق جبل عامل همراه بود، جنایات و صدمات زیادی به اهالی وارد شد. <ref> رجوع کنید به | در ۱۳۵۷ش با حمله ارتش [[اسرائیل]] به جنوب لبنان، که با تصرف بیشتر مناطق جبل عامل همراه بود، جنایات و صدمات زیادی به اهالی وارد شد. <ref> رجوع کنید به همان، ص ۳۳۱ـ۳۳۳ </ref> | ||
در ۱۳۶۱ ش، اسرائیل بار دیگر به سراسر لبنان حمله و جبل عامل را اشغال کرد و دست به کشتار و غارت مردم و بازداشت سران منطقه زد. مردم جبل عامل نیز در طول اشغال، با مقاومت همه جانبه، نیروهای اشغالگر را در ۱۳۷۹ ش /۲۰۰۰ وادار به عقب نشینی از جبل عامل کردند. <ref> سوید، ص ۱۵ـ۲۰؛ بنوّت، ص ۳۴۷ـ ۳۶۸ </ref> | در ۱۳۶۱ ش، اسرائیل بار دیگر به سراسر لبنان حمله و جبل عامل را اشغال کرد و دست به کشتار و غارت مردم و بازداشت سران منطقه زد. مردم جبل عامل نیز در طول اشغال، با مقاومت همه جانبه، نیروهای اشغالگر را در ۱۳۷۹ ش /۲۰۰۰ وادار به عقب نشینی از جبل عامل کردند. <ref> سوید، ص ۱۵ـ۲۰؛ بنوّت، ص ۳۴۷ـ ۳۶۸ </ref> | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
== شاعران و ادیبان جبل عامل== | == شاعران و ادیبان جبل عامل== | ||
نامور‌ترین شاعران و ادیبان جبل عامل این اشخاص بوده‌اند: عَدِیّبن رقّاع (متوفی ح ۱۰۰) شاعر معروف ولیدبن عبدالملک اموی (حک: ۸۶ ـ۹۶) و معاصر جریر، شاعر بزرگ عصر اموی؛ <ref> ازهری، ج ۲، ص ۴۲۲، ذیل «عمل»؛ ابوالفداء، ج ۱، ص ۱۰۴؛ مرتضی زبیدی، ج ۲۱، ص ۱۱۵؛ فقیه، ص ۸۵ </ref> عبدالمحسن بن احمدبن غالب صوری (متوفی ۴۱۹)؛ <ref> حرّعاملی، قسم ۱، ص ۱۱۴؛ محسن امین، ۱۴۰۳ الف، ج ۸، ص ۹۴ـ۹۹ </ref> علی بن محمد بیاضی (متوفی ۷۹۱)؛ | نامور‌ترین شاعران و ادیبان جبل عامل این اشخاص بوده‌اند: | ||
# عَدِیّبن رقّاع (متوفی ح ۱۰۰) شاعر معروف ولیدبن عبدالملک اموی (حک: ۸۶ ـ۹۶) و معاصر جریر، شاعر بزرگ عصر اموی؛ <ref> ازهری، ج ۲، ص ۴۲۲، ذیل «عمل»؛ ابوالفداء، ج ۱، ص ۱۰۴؛ مرتضی زبیدی، ج ۲۱، ص ۱۱۵؛ فقیه، ص ۸۵ </ref> | |||
# عبدالمحسن بن احمدبن غالب صوری (متوفی ۴۱۹)؛ <ref> حرّعاملی، قسم ۱، ص ۱۱۴؛ محسن امین، ۱۴۰۳ الف، ج ۸، ص ۹۴ـ۹۹ </ref> | |||
# علی بن محمد بیاضی (متوفی ۷۹۱)؛ | |||
# [[کفعمی|تقی الدین ابراهیم بن علی کفعمی]] (متوفی ۹۰۵). <ref> حرّعاملی، قسم ۱، ص ۲۸ـ۲۹؛ محسن امین، ۱۴۰۳ الف، ج ۲، ص ۱۸۴ـ۱۸۹ </ref> | |||
احوال علما و فقهای جبل عامل تا قرن ششم تا حدودی مبهم است و احتمالاً دانشمندان آن از مهاجران [[حلب]]، [[طرابلس]] و [[صیدا]] بوده‌اند. <ref> محسن امین، ۱۴۰۳ ب، ص ۷۷ـ ۷۸ </ref> بزرگانی چون [[خطیب بغدادی|ابوبکر خطیبِ بغدادی]] مؤلف [[تاریخ بغداد (کتاب)|تاریخ بغداد]]، [[ابن عساکر|ابوالقاسم علی بن حسن بن عساکر]] مؤلف [[تاریخ مدینه دمشق (کتاب)|تاریخ مدینه دمشق]] که ده سال در صور اقامت گزید و حضورش تأثیر بسیاری در تقویت نهضت فرهنگی در جبل عامل داشت، ناصربن ابراهیمی بویهی (متوفی ۵۸۳)، عبداللّه بن حسین تستری و پزشک مشهور داودبن عمر انطاکی در جبل عامل مدتی اقامت کردند. | |||
==حوزه علمیه جبل عامل== | ==حوزه علمیه جبل عامل== | ||
{{اصلی|حوزه علمیه جبل عامل}} | {{اصلی|حوزه علمیه جبل عامل}} | ||
با ظهور دانشمند بزرگ شیعی، محمدبن مکّی جزینی معروف به شهید اول (تاریخ شهادت: ۷۸۶)، جبل عامل رونق علمی یافت و به تدریج یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های علمیه شیعه شد. محمدبن مکی از دانش آموختگان حوزه حلّه بود و به همین سبب، مؤلفان تاریخ | با ظهور دانشمند بزرگ شیعی، [[شهید اول|محمدبن مکّی جزینی]] معروف به شهید اول (تاریخ شهادت: ۷۸۶)، جبل عامل رونق علمی یافت و به تدریج یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های علمیه شیعه شد. محمدبن مکی از دانش آموختگان [[حوزه علمیه حله|حوزه حلّه]] بود و به همین سبب، مؤلفان تاریخ [[فقه]]، حوزه جبل عامل را استمرار حوزه حلّه می‌دانند. این حوزه تا اواخر قرن دوازدهم، بزرگ‌ترین حوزه علمیه شیعی شناخته می‌شد و عالمان و فقیهان و محدّثان ناموری از آن برخاستند. | ||
شمار بسیار زیاد عالمان منطقه جبل عامل و پویایی علمی آنان موجب توجه تاریخ نگاران و محققان شده است؛ در [[تشییع جنازه]] دختر شهید ثانی، معروف به ستّ المشایخ و از مجتهدانِ شاگردپرور حوزه جبل عامل، هفتاد مجتهد حاضر بودند. <ref> حرّعاملی، قسم ۱، ص ۱۵ </ref> به نوشته فقیه، <ref> فقیه، ص ۱۰ </ref> وقتی در ۱۱۹۵، به دستور احمدپاشا جزّار، والی عثمانی صیدا، آثار و تألیفات عالمان جبل عامل سوزانده شد، حجم این آثار به اندازه‌ای بود که مأموران حکومت تا هفت روز در عکّا به سوزاندن کتاب مشغول بودند. <ref> برای اطلاع از عالمان جبل عامل، به ویژه برآمدگان حوزه آن رجوع کنید بهحرّ عاملی، ۱۳۶۲ ش </ref> | |||
در سده‌های دهم و یازدهم، بر اثر فشار دولت عثمانی از یک سو و دعوت حکومت شیعیِ تازه تأسیس صفوی از سوی دیگر، بسیاری از علمای جبل عامل به ایران هجرت کردند. این مهاجرت نقطه عطفی در تاریخ ایران و شیعه به شمار می‌آید و | در سده‌های دهم و یازدهم، بر اثر فشار دولت عثمانی از یک سو و دعوت حکومت شیعیِ تازه تأسیس [[صفویه|صفوی]] از سوی دیگر، بسیاری از علمای جبل عامل به [[ایران]] هجرت کردند. این مهاجرت نقطه عطفی در تاریخ ایران و شیعه به شمار می‌آید و بررسی های چندی در باره کیفیت و تأثیرات آن صورت گرفته است. از جمله این بررسی‌ها کتاب الهجرة العاملیّة الی ایران فی العصر الصفوی (بیروت ۱۴۱۰/۱۹۸۹) تألیف جعفر مهاجر، و کتاب مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی (تهران ۱۳۷۷ ش) تألیف مهدی فرهانی منفرد شایان ذکر است. در دوران حکومت احمدپاشا جزار نیز، سختگیری های وی بر علمای جبل عامل سبب مهاجرت شمار دیگری از آنان شد، تا حدی که بیش از هفتاد عالم از جبل عامل گریختند و راهی ایران و [[عراق]] شدند. <ref> آل صفا، ص ۲۷۱؛ محمدکاظم مکی، ص ۹۷؛ نیز رجوع کنید به ابن صعب، ص ۱۰۳ـ۱۲۲ </ref> | ||
شماری از عالمان عاملی نیز به هند رفتند و در آنجا مناصب علمی و سیاسی یافتند، از جمله خواهرزاده شیخ بهائی به نام محمدبن علی خاتون (متوفی ۱۰۴۹) که میان دربار هند و ایران، به مقام سفارت رسید. <ref> حرّعاملی، قسم ۱، ص ۱۴۱ـ۱۵۴، ۱۶۹؛ مروّه، ص ۴۴ـ۵۹؛ فقیه، ص ۶۶، ۹۳ـ۹۴؛ محسن امین، ۱۴۰۳ الف، ج ۹، ص ۱۶۷ـ۱۷۷، ۲۳۴ـ۲۳۹، ج ۱۰، ص ۱۰ـ۱۱ </ref> | شماری از عالمان عاملی نیز به [[هند]] رفتند و در آنجا مناصب علمی و سیاسی یافتند، از جمله خواهرزاده [[شیخ بهائی]] به نام [[محمدبن علی خاتون]] (متوفی ۱۰۴۹) که میان دربار هند و ایران، به مقام سفارت رسید. <ref> حرّعاملی، قسم ۱، ص ۱۴۱ـ۱۵۴، ۱۶۹؛ مروّه، ص ۴۴ـ۵۹؛ فقیه، ص ۶۶، ۹۳ـ۹۴؛ محسن امین، ۱۴۰۳ الف، ج ۹، ص ۱۶۷ـ۱۷۷، ۲۳۴ـ۲۳۹، ج ۱۰، ص ۱۰ـ۱۱ </ref> | ||