اسباب نزول: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اسباب نزول''' امورى‌اند كه يك يا چند [[آیه]] یا [[سوره]]‌ای برای آنها نازل شده است. اين امور در زمان [[نبوت]] [[پیامبر(ص)]] روى داده‌اند.

كلمه «سبب و اسباب» در [[قرآن کریم]]، طبق برخی از مفاهيم يادشده به كار رفته است:

# به معنای رسن و ريسمان و هر چيزى كه مى‌توان به وسيله آن به چيزى دست يافت، در [[آیه]] {{متن قرآن|«مَن كَانَ يَظُنُّ أَن لَّن يَنصُرَ‌هُ اللَّـهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَ‌ةِ فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ لْيَقْطَعْ فَلْيَنظُرْ‌ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ مَا يَغِيظُ»|ترجمه= اگر كسى چنين مى پندارد كه خداوند متعال، پيامبرش را در دنيا و آخرت هرگز يارى نخواهد كرد پس ريسمانى به سوى آسمان بكشد و آن را به سقف آسمان ببندد، آنگاه آنقدر آن را بكشد تا از هم گسسته گردد و خفه شود و بميرد. پس او بايد بينديشد كه آيا حيله و چاره او مى تواند غيظش را فرو نشاند [يعنى اگر او از كينه خفه گردد و بميرد، خدا هم پيامبرش را يارى خواهد داد]|سوره=22|آیه=15}}

# وسيله و ابزار و يا طريق و راه در آیه {{متن قرآن|«وَآتَيْنَاهُ مِن كُلِّ شَيْءٍ سَبَبًا»|ترجمه= ما به ذى القرنين هر وسيله‌اى را كه بتواند از رهگذر آن به مراد خويش برسد اعطاء كرديم (و يا در باره هر چيزى، راه و ناحيه‌اى را به او نشان داديم)|سوره=18|آیه=84}}

# پيوند و خويشاوندى در آيه {{متن قرآن|«إِذْ تَبَرَّ‌أَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَرَ‌أَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ»|ترجمه= آنگاه كه رهبران و رؤساء از پيروان خود اظهار تنفر و بيزارى مى كنند، و همه آنان - اعم از تابع و متبوع - عذاب خداى متعال را شهود مى نمايند، و رابطه و پيوندها ميان آنها از هم گسسته مى‌گردد، ( يا اسباب نجات از آنها گسيخته مى‌شود...)|سوره=2|آیه=166}}

# ابواب و درها، در آيه {{متن قرآن|«أَمْ لَهُم مُّلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَمَا بَيْنَهُمَا ۖ فَلْيَرْ‌تَقُوا فِي الْأَسْبَابِ»|ترجمه= آيا سلطه و اقتدار بر آسمان‌ها و زمين و آنچه ميان آن دو قرار دارد از آن آنها است ، آرى اگر مدعى چنين سلطه و اقتدارى هستند در ابواب و طرق آسمان‌ها صعود كرده و بدان سو بالا روند.|سوره=38|آیه=10}}

# طرق و راه‌ها، در آيه {{متن قرآن|«وَقَالَ فِرْ‌عَوْنُ يَا هَامَانُ ابْنِ لِي صَرْ‌حًا لَّعَلِّي أَبْلُغُ الْأَسْبَابَ»|ترجمه= فرعون گفت اى هامان، براى من كاخى بلند و استوار بنا كن تا شايد بتوانم به طرق و راههاى وصول از آسمانى به آسمان ديگر دست يابم [و يا به اسباب و وسائلى دسترسى پيدا كنم كه بتواند مرا به مقصود و هدفم نائل سازد]|سوره=40|آیه=36}}

'''نزول'''، یعنی فرودآمدن آیات وحیانی قرآن کریم. این کلمه همراه با مشتقاتش بارها در قرآن به کار رفته است.<ref>حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج1، ص192.</ref>

== معنى اصطلاحى ==

«سبب نزول» در قرآن پژوهی به معنای ظرف، شرایط، علت و موقعیت است که رخ می‌دهد و لذا خداوند درباره آن با بشر (پیامبر) با واسطه یا بی واسطه، سخن می‌گوید و به تبیین و راهنمایی می پردازد. حوادثی که موجب نزول وحی از آسمان شده است، به طور تقریبی ۴۶۰ حادثه بوده است.<ref>دراسة فی اسباب النزول، حسن حنفی، ص136؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۱۹۲.</ref>

=== آيات و سور فاقد «اسباب نزول» خاص ===

بسيارى از آيات و سور قرآن كريم - ابتداء و بدون اينكه مسبوق به موجب و انگيزه خاصى باشند - نازل شده‌اند، و به هيچ حادثه و واقعه و يا سؤال و پرسشى كه همزمان با نزول وحى روى داده باشند مربوط نيستند تا در زمينه آنها ناگزير به بررسى و تفحص از اسباب نزول و موجبات و انگيزه هاى خاصّى باشيم، بلكه فقط مى توان سبب و انگيزه عام و كلى براى آنها جستجو كرد و آن عبارت از نياز همه انسانها به رهنمودهاى الهى و جبران نارسائى انديشه هاى بشرى به وسيله وحى مى باشد تا از اين رهگذر، حق را از باطل در سراسر شئون حياتى خويش تشخيص دهد.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص۱۹.</ref>

 

=== آيات و سور داراى اسباب نزول خاصّ ===

 

برخی از آیات قرآن کریم داراى سبب نزول خاصى است، و اين آيات و سور در پى آن سبب نازل شده كه آن سبب و علت نيز همزمان با نزول [[وحی]] روى داده است. اين بخش از آيات و سور عبارت از همان بخشى است كه معمولاً در كتب تفسير و يا در كتابهاى مستقلى راجع به «اسباب النزول» از آنها گفتگو می‌شود.

بنابراين ما مى توانيم در باره معنى اصطلاحى اسباب النزول بگوئيم: عبارت از امورى است كه يك و يا چند آيه و يا سوره‌اى در پى آنها و به خاطر آنها نازل شده است، و اين امور در زمان نبوت پیامبر(ص) روى داده است.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص۲۰.</ref>

به عبارت ديگر:

# حادثه‌اى - كه نسبتاً مهم و جالب و يا سخت خطرناك و يا زشت بود - روى مى داد.

# و يا مردم سؤالاتى را با رسول اكرم(ص) در ميان مى گذاشتند.

# و يا اوضاع و شرايطى براى مسلمين پديد مى آمد كه بايد موضع‌گيرى آنها در برابر اين اوضاع و شرائط، مشخص می‌شد.

و در نتيجه به دنبال اين امور، آيات و يا احياناً سوره‌هایى نازل مى‌شد. اين آيات و سوره‌ها مطالبى را در باره آن حادثه و يا در جهت پاسخ به سؤالات مردم و يا تعيين موضع مسلمين بيان مى‌كرد، و بالاخره نزول اين آيات و سور از اين گونه امور ريشه می‌گرفت.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص۲۰.</ref>

{{پانویس|2}}

 

* [[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی، سیدمحمدباقر]]، اسباب نزول، [[تهران]]: وزارت ارشاد اسلامى اداره كل، انتشارات و تبليغات، زمستان 1365ش.

* [[دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی]]، ج1، به کوشش [[بهاءالدین خرمشاهی]]، تهران: دوستان-ناهید، 1377ش.