اسباب نزول: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اسباب نزول''' عبارت از امورى است كه يك و يا چند [[آیه]] و یا [[سوره]]‌ای به خاطر آنها نازل شده است، و اين امور در زمان نبوت [[پیامبر(ص)]] روى داده است.

'''اسباب'''، جمع سبب و به معنای هر چیزی است که برای وصول به هدف می‌توان به آن تمسک جست؛ از این رو این کلمه و مشتقات آن در معنای زیر به کار رفته‌اند: پیوند، افزار، باعث، دستاویز و خویشاوند.<ref>حجتی، اسباب نزول، ص17.</ref>

كلمه «سبب و اسباب» در قرآن كريم، طبق برخی از مفاهيم ياد شده به كار رفته است:

# به معنای رسن و ريسمان، و هر چيزى كه مى توان به وسيله آن به چيزى دست يافت، در آيه {{متن قرآن|«مَن كَانَ يَظُنُّ أَن لَّن يَنصُرَ‌هُ اللَّـهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَ‌ةِ فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ لْيَقْطَعْ فَلْيَنظُرْ‌ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ مَا يَغِيظُ»|ترجمه= اگر كسى چنين مى پندارد كه خداوند متعال، پيامبرش را در دنيا و آخرت هرگز يارى نخواهد كرد پس ريسمانى به سوى آسمان بكشد و آن را به سقف آسمان ببندد، آنگاه آنقدر آن را بكشد تا از هم گسسته گردد و خفه شود و بميرد. پس او بايد بينديشد كه آيا حيله و چاره او مى تواند غيظش را فرو نشاند [يعنى اگر او از كينه خفه گردد و بميرد، خدا هم پيامبرش را يارى خواهد داد]|سوره=22|آیه=15}}

# پيوند و خويشاوندى در آيه {{متن قرآن|«إِذْ تَبَرَّ‌أَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَرَ‌أَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ»|ترجمه= آنگاه كه رهبران و رؤساء از پيروان خود اظهار تنفر و بيزارى مى كنند، و همه آنان - اعم از تابع و متبوع - عذاب خداى متعال را شهود مى نمايند، و رابطه و پيوندها ميان آنها از هم گسسته مى گردد، ( يا اسباب نجات از آنها گسيخته مى شود...)|سوره=2|آیه=166}}

# ابواب و درها، در آيه {{متن قرآن|«أَمْ لَهُم مُّلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَمَا بَيْنَهُمَا ۖ فَلْيَرْ‌تَقُوا فِي الْأَسْبَابِ»|ترجمه= آيا سلطه و اقتدار بر آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو قرار دارد از آن آنها است ، آرى اگر مدعى چنين سلطه و اقتدارى هستند در ابواب و طرق آسمانها صعود كرده و بدان سو بالا روند.|سوره=38|آیه=10}}

# طرق و راهها، در آيه {{متن قرآن|«وَقَالَ فِرْ‌عَوْنُ يَا هَامَانُ ابْنِ لِي صَرْ‌حًا لَّعَلِّي أَبْلُغُ الْأَسْبَابَ»|ترجمه= فرعون گفت اى هامان، براى من كاخى بلند و استوار بنا كن تا شايد بتوانم به طرق و راههاى وصول از آسمانى به آسمان ديگر دست يابم [و يا به اسباب و وسائلى دسترسى پيدا كنم كه بتواند مرا به مقصود و هدفم نائل سازد]|سوره=40|آیه=36}}

«سبب نزول» در قرآن پژوهی به معنای ظرف، شرایط، علت و موقعیت است که رخ می دهد و لذا خداوند درباره آن با بشر (پیامبر) با واسطه یا بی واسطه، سخن می گوید و به تبیین و راهنمایی می پردازد. حوادثی که موجب نزول وحی از آسمان شده است، به طور تقریبی 460 حادثه بوده است.<ref>دراسة فی اسباب النزول، حسن حنفی، ص136؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج1، ص192.</ref>

بسيارى از آيات و سور قرآن كريم - ابتداء و بدون اينكه مسبوق به موجب و انگيزه خاصى باشند - نازل شده‌اند، و به هيچ حادثه و واقعه و يا سؤال و پرسشى كه همزمان با نزول وحى روى داده باشند مربوط نيستند تا در زمينه آنها ناگزير به بررسى و تفحص از اسباب نزول و موجبات و انگيزه هاى خاصّى باشيم، بلكه فقط مى توان سبب و انگيزه عام و كلى براى آنها جستجو كرد و آن عبارت از نياز همه انسانها به رهنمودهاى الهى و جبران نارسائى انديشه هاى بشرى به وسيله وحى مى باشد تا از اين رهگذر، حق را از باطل در سراسر شئون حياتى خويش تشخيص دهد.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص19.</ref>

# آيات و سورى كه تاريخ زندگانى و حوادث و رويدادهاى مربوط به امّتهاى گذشته در طى آنها مطرح است  (البته بخشى از قصص و تاريخ زندگانى امتهاى گذشته احياناً داراى سبب خاصى از لحاظ نزول است، از قبيل تاريخ زندگانى «[[ذو القرنین]]» كه از پى سؤال مردم در [[قرآن کریم]] بازگو شده است.) اين قبيل امور، بدین منظور در قرآن کریم بازگو شده اند که مردم معاصر [[پیامبر(ص)]] و همچنين تمام انسانها در هر عصر و دوره‌اى از اين حوادث آگاه گردند و آنها را در گنجور خاطر خويش بسپارند و از لابلاى اين حوادث عبرت آموز رمز سعادت و يا شقاوت و بدبختى، و تعالى و يا انحطاط ملتها را بازيافته و در زندگانى فردى و يا اجتماعى خود از اين رموز بهره گيرند و به عوامل سعادت و سرفرازى ملتها روى آورند، و از عوامل سعادت سوز و شقاوت ساز بپرهيزند.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص19.</ref>

# آيات و سور ديگرى نيز در قرآن كريم به چشم مى خورد كه شامل بسيارى از اخبار غيبى و ترسيم دورنماى عالم برزخ، و [[بهشت]] و [[دوزخ]]، و حالات روز [[قیامت]]، و گزارش احوال بهشتيان و دوزخيان و امثال آنها است كه سبب نزول خاصى را نمى توان براى آنها جستجو كرد.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص19-20.</ref>

بنابراين ما مى توانيم در باره معنى اصطلاحى اسباب النزول بگوئيم: عبارت از امورى است كه يك و يا چند آيه و يا سوره‌اى در پى آنها و به خاطر آنها نازل شده است، و اين امور در زمان نبوت پیامبر(ص) روى داده است.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص20.</ref>

و در نتيجه به دنبال اين امور، آيات و يا احياناً سوره‌هایى نازل مى‌شد. اين آيات و سوره‌ها مطالبى را در باره آن حادثه و يا در جهت پاسخ به سؤالات مردم و يا تعيين موضع مسلمين بيان مى‌كرد، و بالاخره نزول اين آيات و سور از اين گونه امور ريشه می‌گرفت.<ref>[[سیدمحمدباقر حجتی|حجتی]]، اسباب نزول، ص20.</ref>

[[سیوطی]] فواید شناخت اسباب نزول را چنین برمی‌شمرد:<ref>الاتقان، ج1، صص 29-33؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، ص192.</ref>

واحدی، شناخت اسباب نزول و مسایل مربوط به آن را برای تفسیر دقیق قرآن کریم، ضروری می‌داند.<ref>اسباب النزول، ص3؛ به نقل حاجی میرزایی، اسباب نزول، ص193.</ref>