حکمت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حکمت''' به معنای علمِ با ارزشی که همراه با عمل باشد، واژه‌ای است که در فرهنگ‌های گوناگون به کار می‌رود و در [[قرآن]]، [[حدیث]]، [[فلسفه]]، [[تصوف]] و [[عرفان اسلامی]] درباره آن بحث شده است. معادل فارسى حکمت، فرزانگى است و به شخص حکیم، فرزانه می‌گویند.

# دانشى که آدمى به کمک آن افعالش را از روى تدبیر و اتقان انجام می‌دهد. <ref> علم‌الهدى، ج ۲، ص ۲۶۸؛ نیز رجوع کنید به زین‌الدین رازى، ذیل «حکم»، که حکیم را «المُتقِنُ لِلامور» تعریف می‌کند </ref>

در زبان و ادبیات فارسى، حکمت به معانى دانایى، <ref> رجوع کنید به احمدنگرى، ج ۲، ص ۴۵ </ref> [[عدل]] و [[حلم]] و بردبارى و درست‌کردارى و راست گفتارى، <ref> دهخدا، ذیل واژه </ref> و نیز دلیل و سبب و جهت و غایت (فایده و مصلحت) به کار رفته، <ref> تهانوى، ذیل «حکیم»؛ دهخدا، همانجا </ref> اما نزدیک‌ترین معادل فارسى براى حکمت، «فرزانگى» است (و براى حکیم: فرزانه)، هر چند که این واژه همه بار مفهومى واژه حکمت را دربرنمی‌گیرد.

واژه حکمت بیست بار در [[قرآن|قرآن کریم]] به‌کار رفته است. <ref> رجوع کنید به محمدفؤاد عبدالباقى، ذیل «حکمة» </ref> براساس آیات قرآن، پیامبران برانگیخته شده‌اند تا به مردم کتاب و حکمت بیاموزند. <ref> رجوع کنید به آل‌عمران: ۱۶۴؛ جمعه: ۲ </ref> خدا به همه پیامبران <ref> آل‌عمران: ۸۱ </ref> و [[حضرت لقمان|لقمان]] <ref> لقمان: ۱۲ </ref> حکمت عطا کرده است. برخى از جملات حکمت‌آمیز لقمان در قرآن <ref> لقمان: ۱۳ـ۱۹ </ref> و روایات <ref> براى نمونه رجوع کنید به مجلسى، ج ۱۳، ص ۴۰۸ـ۴۳۴ </ref> آمده است. خدا به [[حضرت داوود]] مُلک و حکمت <ref> بقره: ۲۵۱ </ref> و نیز حکمت و فصل‌الخطاب داده <ref> ص: ۲۰ </ref> و به آل‌ابراهیم نیز کتاب و حکمت و مُلک عظیم بخشیده است. <ref> نساء: ۵۴ </ref> [[حضرت ابراهیم|ابراهیم]] و [[حضرت اسماعیل (ع) |اسماعیل]] در یکى از [[دعا|دعاهاى]] خود از خدا خواسته‌اند در میان ذرّیه ایشان رسولى را برانگیزد که بر مردم آیات الهى را بخواند و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد. <ref> بقره: ۱۲۹ </ref> خدا به عیسی‌بن مریم کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموخت <ref> آل‌عمران: ۴۸؛ مائده: ۱۱۰ </ref> و او را به جانب [[بنی اسرائیل]] فرستاد. <ref> آل‌عمران: ۴۹ </ref>

حکمت بالغه یعنى ‌‌نهایت و غایت حکمت. <ref> بیضاوى، ذیل قمر: ۵ </ref> به نظر برخى مفسران، مراد از آن حکمتى است تمام و کمال، که به خودىِ خود و از حیث آثار، نقصانى ندارد و آن خود قرآن است. <ref> رجوع کنید به ابوالفتوح رازى؛ طباطبائى، ذیل قمر: ۵ </ref>

در [[احادیث]] مقصود از حکمت، اطاعت [[خدا]]، شناخت [[امام]]، تفقّه در [[دین]] و اجتناب از [[گناهان کبیره|کبائر]] دانسته شده است. <ref> رجوع کنید به مجلسى، ج ۲۴، ص ۸۶ </ref> [[علامه مجلسی|مجلسى]] <ref> مجلسى، ج ۱، ص ۲۱۵ </ref> از بررسى احادیث چنین نتیجه گرفته که مراد از حکمت، علوم حقیقى سودمند و عمل به آن علوم است و نیز علومى که بنده پس از عمل به دانسته‌هاى خود از درگاه خدا دریافت می‌کند.

== منابع ==

* نهج‌البلاغة، چاپ صبحى صالح، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست قم، بی‌تا.

* علی‌بن حسین علم‌الهدى، رسائل الشریف المرتضى، چاپ مهدى رجائى، قم ۱۴۰۵ـ۱۴۱۰.

* حسین‌بن محمدتقی‌نورى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.

* علی‌بن ابوبکر هیثمى، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.

==پیوند به بیرون==