ملاقات با امام زمان: تفاوت میان نسخه‌ها

در زمان [[غیبت کبرا|غیبت کبری]] ممکن است کسی [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی (عج)]] را ببیند ولی آن حضرت را نشناسد. همچنین ممکن است کسی آن امام را در خواب ببیند. درباره امکان این دو نوع مشاهده، میان علما اتفاق نظر وجود دارد و همگی آن را ممکن می‌دانند. اما آنچه همیشه محل بحث و اختلاف نظر علما بوده، ملاقات آن حضرت در زمان غیبت کبری همراه با شناختن است؛ چه این شناختن در زمان ملاقات رخ دهد، چه اینکه ملاقات‌کننده، پس از آن بفهمد که امام زمان را دیدار کرده است. درباره ارتباط با امام زمان از طریق شهود و سیر و سلوک و حجیت آن نیز بحث و گفتگوهایی وجود دارد.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی، ص۴۲-۴۴.</ref>

علمای شیعه همنظرند که ملاقات با امام زمان در دوران پیش از [[غیبت کبرا|غیبت کبری]]، ممکن بوده و اتفاق افتاده است، چه در دوران [[غیبت صغرا|غیبت صغری]]، چه پیش از آن. در کتاب‌های تاریخی و [[حدیث|حدیثی]] شیعه ــ همچون [[کافی]]، [[الارشاد]]، [[اعلام الوری]]، [[کمال الدین]]، [[الغیبة شیخ طوسی|الغیبه]] [[شیخ طوسی|طوسی]] و [[الغیبه نعمانی|الغیبه]] [[نعمانی]] ــ نام برخی افرادی که موفق شدند امام زمان(ع) را پیش از [[غیبت صغری]] ببینند و چگونگی ملاقات آنان ذکر شده است. از جمله این افراد، [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه خاتون]] عمه [[امام حسن عسکری]] است که از شاهدان تولد امام زمان(ع) بوده است.<ref>طبرسی، اعلام الوری، مؤسسه آل البیت، ج۲، ص۲۱۴؛ کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۰؛ شیخ مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۱</ref>  

نام افراد دیگری نیز به عنوان ملاقات‌کنندگان با امام زمان در دوران پیش از غیبت صغری ذکر شده است، افرادی چون ابونصر ظریف،<ref>کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۲؛ شیخ مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۴؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۲</ref> [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۵۴؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۱۶</ref> [[علی بن بلال]]،<ref>طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۳۵۷؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۴</ref> [[احمد بن هلال]].<ref>طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۳۵۷؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۴</ref> (برای دیدن نام همه افراد، رجوع کنید به: [[فهرست ملاقات‌کنندگان با امام زمان]]).

در منابع شیعی گزارش شده است که در طول ۶۹ سال [[غیبت صغری]] علاوه بر [[نواب اربعه|چهار نائب خاص]] امام، افراد متعددی امام زمان(ع) را زیارت کرده‌اند: [[ابراهیم بن ادریس]]،<ref>کلینی، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۳۱؛ طوسی، الغیبه، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ص۲۶۸؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹</ref> [[ابراهیم بن عبده نیشابوری]] و خادم او،<ref>شیخ مفید، الارشاد، مؤسسة آل البیت، ج۲، ص۳۵۲؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۲۹</ref> [[علی بن ابراهیم بن مهزیار]]،<ref>شیخ صدوق۷ کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۴۶۵؛ محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۶۲</ref> [[احمد بن اسحاق قمی]]،<ref>محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۹۲</ref> و ده‌ها نفر دیگر.<ref>محمدی ری شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ج۵، ص۹۳-۹۷</ref> (برای دیدن نام همه افراد، رجوع کنید به: [[فهرست ملاقات‌کنندگان با امام زمان]]).

درباره ملاقات با [[امام زمان]] در روزگار [[غیبت کبری|غیبت کبریٰ]] دو دیدگاه وجود دارد. برخی ارتباط را ممکن دانسته‌اند و معتقدند اتفاق هم افتاده است. این دیدگاه از [[سید مرتضی]] (۳۵۵-۴۳۶ق) شروع شده و در بین متأخران شهرت یافته و افرادی چون [[شیخ طوسی]] (۳۸۵-۴۶۰ق)، [[کراجکی|کَراجُکی]] (قرن چهارم) و [[محدث نوری]] (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) آن را مطرح کرده‌اند. سید مرتضی{{یادداشت|سید مرتضی: «نحن نجوّز ان یصل الیه کثیر من اولیائه و القائلین بامامته فینتفعون به: ما جایز می‌دانیم که گروه زیادی از اولیا و معتقدانِ به امامت ایشان شرفیاب محضرشان شوند و بهره گیرند» (سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج۲، ص۲۹۷). او در تنزیه الانبیا، رساله غیبت شافی و المقنع این مسئله را ذکر کرده است. البته به نظر می‌رسد سید مرتضی و شیخ طوسی این نظر را به صورت احتمال مطرح کرده‌اند نه اینکه آن را قطعی بدانند (جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ص۷۷).}} ارتباط اولیای الهی با [[امام زمان(ع)]] را ممکن دانسته است.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ص۷۳.</ref> گویا در آغاز، احتمال ارتباط مطرح بوده، ولی از زمان [[سید بن طاووس]] (م ۶۶۴) به بعد، با نقل داستان‌ها، قضیه یقینی شده است؛ گرچه برخی از داستان‌ها مربوط به قبل از این تاریخ می‌شود؛ مثلاً نخستین داستان مربوط به [[ابن قولویه|ابن‌قولِوَیْه]] (درگذشت: [[سال ۳۶۷ هجری قمری|۳۶۷ق]]) در سال ۳۳۹ق است.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (ع)، ص۷۳. ر.ک: راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۴۷۵، ح۱۸.</ref> در برخی از [[حدیث|روایات]] برای دیدار با امام مهدی(عج) [[دعا|دعاها]] و اعمالی ذکر شده‌ است.<ref>برای مثال ر.ک: سید بن طاووس، الطرائف، قم، ۱۴۰۰ق، ص۱۸۴؛ اربلی، کشف الغمة، بیروت، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۲۸۷ و ۳۲۲.</ref> بسیاری از علما آثاری در این باره تألیف کرده‌اند<ref>نام این کتاب‌ها - که شمارشان بیش از سی جلد است - همراه نشانی فصل مربوطه، در کتاب دیدار در عصر غیبت، صفحه ۲۷-۲۹ آمده است (محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۵، ص۱۸۰، پاورقی۲).</ref> و گزارش‌های فراوانی نیز وجود دارد که می‌گویند برخی افراد امام زمان(ع) را دیده‌اند.<ref>رک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ج۵، ص۲۰۳-۲۵۵.</ref>

عده‌ای دیگر از علمای شیعه می‌گویند ارتباط با امام زمان(ع) در زمان غیبت کبری برای [[شیعیان]] وجود ندارد.<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۷۹، «پژوهشی درباره رؤیت امام علیه السلام در روزگار غیبت کبری»؛ </ref>  یکی از مهم‌ترین دلایل مخالفان، آخرین [[توقیع]] امام زمان خطاب به [[علی بن محمد سمری|نائب چهارم]] است که در آن، مدعیان ملاقات را دروغگو و افترازننده خوانده است. کسانی که به‌روشنی این نظر را پذیرفته‌اند، [[محمد بن ابراهیم نعمانی]] (درگذشت ۳۶۰ق) در کتاب [[الغیبه نعمانی|الغیبه]]،<ref>نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۶۰.</ref> [[محمد محسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]] (۱۰۰۷-۱۰۹۱ق) در کتاب [[کتاب الوافی|وافی]]<ref>فیض کاشانی، وافی، مکتبة الامام امیرالمؤمنین، ج۲، ص۴۱۴-۴۱۶.</ref>، [[جعفر کاشف‌الغطاء|کاشف الغطاء]] (۱۱۵۶-۱۲۲۷ق) در رساله «حق المبین»<ref>کاشف الغطاء، «حق المبین»، ص ۸۷.</ref> هستند.  

'''۱.''' '''امکان عقلی:''' [[امام زمان(ع)]] همچون دیگر [[امامان|امامان(ع)]] پیکری انسانی و هیبتی بشری دارد و هیچ‌یک از امامان پیشین و نه خود امام زمان و نه [[نواب اربعه]]، مدعی تغییر ماهوی یا صعود آسمانی امام زمان(ع) نشده‌اند؛ چنان‌که امام زمان(ع) به [[نوح(ع)]] و [[یوسف(ع)]] تشبیه شده است نه به [[مسیح(ع)]]. بنابراین، هیچ گونه مانع عقلی برای ملاقات با ایشان وجود ندارد.<ref>رجوع کنید به: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۰.</ref> افزون بر این، هیچ‌یک از عالمان بزرگ و مؤلفان مشهور [[شیعی]] ـ مانند [[شیخ صدوق]]، [[شیخ مفید]]، [[شیخ طوسی]] ـ دیدار امام عصر را محال ندانسته و برخی حتی در کتاب‌های خود، فصلی را برای نام‌بردن از دیدارکنندگان گشوده<ref>نام این کتاب‌ها ـ که شمارشان بیش از سی جلد است - همراه نشانی فصل مربوطه در کتاب «دیدار در عصر غیبت»، صفحه ۲۷ تا ۲۹ آمده است (محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۰، پاورقی۲).</ref> و یا به ممکن بودن آن تصریح کرده‌اند.<ref>مانند: ابن طاووس، الطرائف، ص۱۸۴؛ اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۲۸۷ و ۳۲۲؛ اثبات الهداة، ج۳، ص۷۱۲ و ... .</ref> همچنین بسیار بعید است که اشخاص متعددی در روزگار مختلف امری غیرممکن را ادعا کنند و با انکارهای جدی و عمومی روبه‌رو نشوند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۰.</ref>

البته برخی این دو [[روایت]] را از نظر [[سند حدیث|سند]] و دلالت (محتوا) مخدوش دانسته‌اند و به آنها اشکال‌هایی وارد کرده‌اند.<ref>ر.ک: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۴۵.</ref>

'''۴.''' '''گزارش مشاهده توسط بزرگان شیعه:''' گزارش‌های فراوانی در کتاب‌های مختلف وجود دارد که افراد فراوانی از عالمان فرهیخته تا انسان‌های معمولی امام را مشاهده کرده‌اند و حتی برخی از آن‌ها موفق به گفتگو با آن حضرت شده‌اند. این گزارش‌ها آنقدر فراوان‌اند که می‌توان گفت اجمالاً [[تواتر]] دارند. چند تن از علمای شیعه همچون [[شیخ حر عاملی]]،<ref>حر عاملی، اثبات الهداة، ج۳، ص۶۹۶.</ref> [[سید عبدالله شبر]]<ref>شبر، الانوار اللامعه فی شرح زیارة الجامعة، ص۳۶.</ref> و [[آیت الله|آیت‌الله]] [[لطف الله صافی گلپایگانی|صافی گلپایگانی]]<ref>صافی گلپایگانی، مجموعة الرسائل، ج۲، ص۲۱۲.</ref> این تواتر را مطرح کرده‌اند.  افزون بر اینکه گاه گزارشگران، عالمان بسیار موثق و بزرگ و مشهورند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (ع)، ج۵، ص۱۸۳.</ref>

البته به این گزارش‌ها نقدهایی نیز وارد شده است. از جمله اینکه این گزارش‌ها مخالف با [[توقیع]] [[علی بن محمد سمری|سَمُری]] (نائب چهارم امام زمان) و روایاتی‌اند که ملاقات با [[امام زمان]] را نفی می‌کنند. علاوه بر اینکه بیشتر این داستان‌ها از افراد عادی و معمولی نقل شده‌ است و در مواردی حتی ادعای مشاهده وجود نداشته است. در پاره‌ای موارد نیز مشخصات گزارش‌شده، با ویژگی‌های امام زمان مطابقت ندارد. همچنین می‌توان ادعا کرد هیچ یک علما و [[فقیه|فُقَهایی]] که به آنها نسبت دیدار و ارتباط داده‌ شده، نه در کتاب‌های خود و نه هیچ جای دیگر،‌ چنین ادعایی را مطرح نکرده‌اند و پاره‌ای از داستان‌ها نیز سال‌ها بعد به کتاب‌ها راه یافته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۱۰۰-۱۰۱.</ref>

'''۵. توقیعات شیخ مفید:''' از مواردی که ممکن است ارتباط با امام زمان از آن برداشت شود، سه [[توقیع]] امام زمان به [[شیخ مفید]] است.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۹۸.</ref> این توقیعات در کتاب [[الاحتجاج]] [[احمد بن علی طبرسی|ابومنصور طبرسی]] آمده‌اند.<ref>طبرسی، الاحتجاج، ج۲، صص ۴۹۵، ۴۹۷ و ۴۹۹.</ref>

برخی از بزرگان شیعه همچون [[سید محمد مهدی بحرالعلوم|علامه بحرالعلوم]] و [[سید ابوالقاسم خوئی|خویی]] در [[معجم رجال الحدیث (کتاب)|معجم رجال الحدیث]] در درستی این توقیعات تردید کرده‌اند. زیرا نخستین نقل آن‌ها توسط [[ابومنصور احمد بن علی طبرسی|ابومنصور طبرسی]] (از علمای قرن ششم) در کتاب الاحتجاج، صد سال پس از فوت شیخ مفید صورت گرفته و سندی هم برای آنها ذکر نشده است. از سوی دیگر، شاگردان شیخ مفید، همچون [[سید مرتضی]]، [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، [[شیخ طوسی]]، ابویعلی جعفری، [[محمد بن علی کراجکی|ابوالفتح کَراجُکی]] و [[حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی|سَلّار دیلمی]] به این توقیعات اشاره نکرده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۹۹.</ref>

'''۱. توقیع علی‌بن‌محمد سَمُری:''' بنابر منابع شیعی این [[توقیع]] شش روز پیش از مرگ [[علی بن محمد سمری|علی بن‌محمد سَمُری]] ــ آخرین [[نواب اربعه|نائب]] امام زمان ــ از سوی حضرت صادر شد. این توقیع را مهم‌ترین و معتبرترین دلیل بر نفی رؤیت و مشاهده امام زمان در دوران غیبت کبری دانسته‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی، ص۴۵.</ref> در این توقیع که منابع کهن شیعی آن را نقل کرده‌اند<ref>ر.ک: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۴۶. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۵۱۶. شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص۳۹۵. طبرسی، اعلام الوری، ص۴۱۷.سید بن طاووس، ربیع الشیعه، به نقل از: قهپایی، مجمع الرجال، ج۷، ص۱۸۹؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۴۷۸؛ اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۳۲۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۵۱، ص۳۶۱. مجلسی، مرآة العقول، ج۴، ص۵۳. فیض کاشانی، نوادر الاخبار، ص۲۳۳. حر عاملی، اثبات الهداة، ج۳، ص۶۹۳، ح۱۱۲.</ref> آمده است: «هر کس قبل از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعا کند که مرا دیده است، دروغگوی افترازننده است.»

[[محدث نوری]] در [[نجم الثاقب]] چهار اشکال به این توقیع وارد کرده است: ۱. این توقیع [[خبر واحد]] و غیر قابل اعتماد است. ۲. [[خبر مرسل|خبر مُرسَل]] و ضعیف است. ۳. شیخ طوسی که توقیع را نقل کرده، به آن عمل نکرده است. ۴. علما حکایات زیادی از ملاقات با امام زمان نقل کرده‌اند و از این توقیع روی گردانده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۵۱؛ نوری، نجم الثاقب، مشهد، ص۴۸۴.</ref> البته پاسخ‌هایی به این اشکال‌ها داده شده است و گفته‌اند این توقیع نه مرسل و نه ضعیف، بلکه خبر واحدی است که حجیت آن در علم [[اصول فقه]] ثابت شده است.<ref>ر.ک: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۵۱.</ref> علاوه بر این، گفته شده این توقیع امکان مشاهده را نفی نمی‌کند؛ بنابراین کسی که امام را ببیند و ادعای نداشته باشد، مشمول توقیع نمی‌شود. این مطلب را می‌توان از کلام [[سید مرتضی]] و [[شیخ طوسی]] برداشت کرد و [[علی بن عیسی اربلی|اربلی]] در [[کشف الغمه]] به آن تصریح کرده است.<ref>ر.ک: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۷۸-۷۹.</ref>

'''۲. ناشناس‌ بودن امام زمان''': در برخی از [[روایات]] آمده است حضرت در میان مردم است و آنان را می‌بیند و می‌شناسد؛ ولی مردم آن حضرت را نمی‌شناسند. {{یادداشت|برای نمونه: «امام صادق(ع) از امام علی(ع) نقل می‌کند: ولو خلت الارض ساعة واحدة من حجة الله لساخت بأهلها و لکن الحجة یعرف الناس و لایعرفونه کما کان یوسف یعرف الناس و هم له منکرون: و اگر زمین یک ساعت از حجت خالی باشد، ساکنان خود را فرو خواهد برد. [حضرت] حجت مردم را می‌شناسد، لکن مردم او را نمی‌شناسند؛ همان‌گونه که [حضرت] یوسف مردم را می‌شناخت و آنان او را نمی‌شناختند» (نعمانی، کتاب الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۴.) « امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید: «إِنَّ حُجَّتَهَا عَلَيْهَا قَائِمَةٌ مَاشِيَةٌ فِي طُرُقِهَا دَاخِلَةٌ فِي دُورِهَا وَ قُصُورِهَا جَوَّالَةٌ فِي شَرْقِ هَذِهِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا تَسْمَعُ الْكَلَامَ وَ تُسَلِّمَ عَلَى الْجَمَاعَةِ تَرَى وَ لَا تُرَى إِلَى الْوَقْتِ وَ الْوَعْدِ وَ نِدَاءِ الْمُنَادِي مِنَ السَّمَاءِ أَلَا ذَلِكَ يَوْمٌ فِيهِ سُرُورُ وُلْدِ عَلِيٍّ وَ شِيعَتِه‏:حجت حق بر زمین استوار است. در جاده‌ها حرکت می‌کند، در خانه‌ها و قصرها وارد می‌شود و در شرق و غرب زمین به گردش می‌پردازد، سخن مردم را می‌شنود و بر جماعت مردم سلام می‌کند. می‌بیند و دیده نمی‌شود، تا زمان ظهور و وعده الهی و ندای آسمانی. هان! آن روز، روز شادی فرزندان علی و شیعیان اوست» (نعمانی، کتاب الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۱۴۴). برای دیگر احادیث رجوع کنید به: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۶۱-۶۲.}}

'''۳. امتحان شیعیان در دوران غیبت''': روایات بسیاری داریم که می‌گویند غیبت امام زمان چنان طولانی می‌شود که گروهی از مردم وجود امام زمان را انکار می‌کنند.{{یادداشت|مثلاً از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل شده است: «... وَ لَكِنْ بَعْدَ غَيْبَةٍ وَ حَيْرَةٍ فَلَا يَثْبُتُ فِيهَا عَلَى دِينِهِ إِلَّا الْمُخْلِصُونَ الْمُبَاشِرُونَ لِرَوْحِ الْيَقِين‏...: قیام او بعد از غیبت و دوران حیرتی است که کسی بر دین خود باقی نمی‌ماند، مگر افراد مخلص مباشر با روح یقین» (صدوق، کمال الدین، ج۱، ص۳۰۴) یا [[امام صادق(ع)]] می‌فرماید: «به [[خدا]] [[سوگند]] [[مهدی]] شما چنان غایب می‌شود که افراد جاهل می‌گویند خداوند نیازی به [[آل محمد]] ندارد» (مجلسی، بحار الانوار، ج۵۱، ص۱۴۵، به نقل از: جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۷۱). باب دوازدهم کتاب الغیبه نعمانی درباره همین موضوع (امتحان شیعیان در عصر غیبت) است و روایات بسیاری در این باب، گرد آمده است (جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۷۲).}} این روایات [[متواتر|متواترند]] و دلیل بر این‌اند که امکان ارتباط در عصر غیبت وجود ندارد؛ چون اگر ارتباط ممکن بود، نباید مردم به چنین ناامیدی دچار می‌شدند.<ref>جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی(ع)، ص۶۹.</ref>   

{{عربی|َ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنَّ رَسُولَكَ الصَّادِقَ الْمُصَدَّقَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ إِنَّكَ قُلْتَ مَا تَرَدَّدْتُ فِي شَيْ‏ءٍ أَنَا فَاعِلُهُ كَتَرَدُّدِي فِي قَبْضِ رُوحِ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَ أَنَا أَكْرَهُ مَسَاءَتَهُ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ لِأَوْلِيَائِكَ الْفَرَجَ وَ النَّصْرَ وَ الْعَافِيَةَ وَ لَا تَسُوؤُنِي فِي نَفْسِي وَ لَا فِي فُلَانٍ قَالَ وَ تَذْكُرُ مَنْ شِئْت‏}}: [[خداوند|خداوندا]] بر [[محمد(ص)|محمد]] و آلش درود فرست. خداوندا! [[رسول]] راستگوی تو خبر داده كه تو فرموده‌ای: من در انجام هیچ چیزی به اندازه [[قبض روح]] [[مؤمن]] مردّد نشوم كه او از مرگ كراهت دارد و من از آزردن او. خداوندا! بر محمد و آلش درود بفرست و در فَرَج و یاری و عافیت اولیای خود تعجیل فرما و مرا و فلان كس (نام هر كه خواهی بگو) را بد حال مكن».<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ج۲، ص۳۵، ح۲۰۷۶.</ref>

* جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (عج)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۵ش.

* عراقی، شیخ محمود، دارالسلام، انتشارات اسلامیه، ۱۳۸۰ش