نورالله نجفی اصفهانی: تفاوت میان نسخه‌ها

| تاریخ تولد        =۱۲۷۸ق

| خویشاوندان سرشناس =[[محمدتقی رازی اصفهانی|محمدتقی رازی]] (جدّ) • [[محمدباقر آقا نجفی اصفهانی|محمدباقر آقا]] (پدر) • [[محمدتقی آقا نجفی اصفهانی|محمدتقی آقا]] (برادر)

| اجازه روایت به =

| اجازه اجتهاد به =

'''نورالله نجفی اصفهانی''' ([[سال ۱۲۷۸ هجری قمری|۱۲۷۸ق]]/ [[سال ۱۳۴۶ هجری قمری|۱۳۴۶ق]].) مشهور به‌'''حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی''' از فقیهان مشروطه‌خواه در اواخر دوره [[قاجار]]. او از حامیان و فعالان نهضت مشروطه در ایران بود و در مخالفت با سیاست‌های [[رضاخان]] و در اعتراض به قانون نظام اجباری، با گروهی از عالمان اصفهان به [[قم]] مهاجرت کرد. وی جزء مؤسسین [[شرکت اسلامیه]]، اولین شرکت سهامی در [[ایران]] بود. رساله «مقیم و مسافر» از آثار اوست. [[محمدباقر آقا نجفی اصفهانی|محمد باقر آقا نجفی اصفهانی]] پدر او و [[محمدتقی آقا نجفی اصفهانی]] برادر اوست. منزل او به خانه مشروطیت در اصفهان تبدیل شده است.

== زندگینامه و تحصیلات ==

حاج آقا نورالله اصفهانی، فرزند [[محمدباقر آقا نجفی اصفهانی]] (متوفای ۱۳۰۱ ق) و نوه [[محمدتقی رازی اصفهانی]]، صاحب کتاب اصولی مشهور «هدایة المسترشدین» است. وی در سال ۱۲۷۸ق در [[اصفهان]] زاده شد. تحصیلات مقدماتی را نزد پدر گذراند و برای تکمیل تحصیلات راهی [[عتبات عالیات]] شد، و در درس آیت الله میرزا [[حبیب‌الله رشتی|حبیب الله رشتی]] و [[آیت الله]] [[سید محمدحسن شیرازی|میرزا حسن شیرازی]] شرکت کرد و در سال ۱۳۰۰ق پس از طی مراحل عالی دروس حوزوی به اصفهان بازگشت، و تدریس و تبلیغ احکام را آغاز کرد.<ref>موسی نجفی: ۱۳۸۷، ص ۶–۹.</ref>

== فعالیت‌ها ==

[[پرونده:تلگراف رپیس دفتر رضاخان به حاج اقا نورالله.jpg|بندانگشتی|تلگراف رئیس دفتر رضاخان به حاج آقا نورالله]]

* در سال ۱۳۰۷ ق به همراه برادرش آقا نجفی به مبارزه با [[بابیه|بابی‌ها]] پرداخت که موجب تبعید آن دو به [[تهران]] شد. وی همچنین در جریان [[نهضت تنباکو|قیام تنباکو]] فعالیت داشت. حاج آقا نورالله در زمینه مسائل اقتصادی نیز بر حمایت از تولیدات داخلی و تلاش برای استقلال اقتصادی کشور تأکید می‌ورزید و در تأسیس [[شرکت اسلامیه]] مشارکت مستقیم و فعال داشت.

* حاج آقا نورالله اصفهانی علاوه بر فعالیت‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، فعالیت‌های فرهنگی متعددی نیز انجام داد. در سال ۱۳۲۰ ق او به منظور خنثی کردن تبلیغات ضداسلامی یکی از کشیش‌های اروپایی، جلسات بحث آزادی را در اصفهان دایر کرد که این جلسات به «انجمن صفاخانه» معروف شد. وی تعدادی کتابخانه، قرائت خانه، بیمارستان و مدرسه ساخت و برای اداره آن‌ها بخشی از اموالش را وقف کرد.

=== مبارزه با سلطه اقتصادی بیگانگان ===

== اندیشه سیاسی ==

=== تشکیل حکومت قدر مقدر ===

=== لزوم حاکمیت قوانین الهی ===

اهتمام به قوانین الهی و اجرای آن در جامعه از نکاتی است که در سایه آن، نفی هرگونه حاکمیت طاغوت را سفارش می‌کند. در نگاه وی غرض اصلی از مشروطیت احیای قانون الهی و سنت نبوی است. تا در سایه آن، در مملکت قانون عدل مجری شود و هیچ‌کس بر دیگری ستم نکند. در سلطنت مشروطه، اگر حکم هر حاکمی مطابق با قانون اسلام باشد، مُطاع است و اگر از روی هوای نفس و بر خلاف قانون اسلام باشد، به هیچ وجه مُطاع نخواهد بود.<ref>صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.</ref>

=== برتری تمدن اسلامی بر تمدن غربی ===

وی می‌کوشد وامداری غرب از اسلام را حتی در اصلی‌ترین شعار تمدن جدید غرب که همانا قانون‌خواهی است، به تصویر بکشاند. او معتقد است که دولت‌های اروپایی نه تنها وامدار مسلمانان هستند؛ بلکه علت اصلی پیشرفت آنان نیز به اسلام برمی‌گردد؛ چرا که آنان این بیت‌الغزل پیشرفت را به درستی از ما آموخته، به کار گرفتند و در عوض، ما آن را به ورطه فراموشی سپردیم.

تمام ملوک نصارا از غلبه مسلمین به تنگ آمده، با هم متفق شده، عازم بر اضمحلال مسلمین شدند، و با لشکر زیادی که تعداد او ممکن نبود، رو به بلاد مسلمین نهادند و جنگ صلیب مشهور را بر پا کردند… و چنان‌که در تواریخ مشهور است (مسلمانان) آن‌ها را شکست داده، رو به فرار نهادند. پس از انقضای این واقعه، دولت انگلیس درصدد تحقیق مطلب برآمدند که سبب آن غلبه با آن قلت عده و عدد، و این مغلوبه با آن شوکت و حشمت چه بوده؟... پس از اندک زمانی بر آن‌ها معلوم شد که سبب غلبه مسلمین هیچ نیست؛ مگر آیین مشروطیت و قوه قانون شریعت اسلام که مبنی بر اتحاد و اتفاق و برادری و عدل و مساوات است. این بود که پس از استکشاف، حال، پیروی قانون اسلام را نموده، از سلاطین خود استدعای مشروطیت کردند و بعد از جنگ و خونریزی زیاد بین دولت و ملت به مقصود خود رسیدند.<ref>صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.</ref>

=== مشروطه ===

از نظر او حاکمیت در مشروطه با قوانین الهی است و مشروطه مطلب جدیدی نیست که بخواهیم آن را مورد تردید یا نفی قرار دهیم؛ بلکه باید مبانی آن را برای مردم بازگفت و تبیین کرد که مشروطه خواهی همان اسلام خواهی است. جایگاه هر یک از نهادهای دینی و مدنی به‌طور کامل مشخص است؛ به‌طور نمونه حاکم و امیر در این نظام فقط مجری قوانین خواهند بود، نه بیشتر.<ref>صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.</ref>

=== آزادی ===

در قسمتی از عبارت‌های وی می‌خوانیم: «باید خلق، بنده خدا، باشند و به جز بنده خدا بنده دیگری نباشند. عبید و اماء که از تحت عموم به حکم خداوندی خارج است». در نگاه وی، آزادی یعنی رهایی از یوغ بندگی غیر خدا؛ بنابراین، هر شخص تا بنده خدا است، آزاد است و هنگامی که این ملاک به هر نحوی نادیده گرفته شود، آزادی انسان نیز تحدید می‌شود؛ اما حدود آزادی افراد تا چه حیطه و محدوده‌ای است، سؤالی است که وی به آن پرداخته، می‌نویسد: تمام خلق در غیر آنچه قانون کتاب و [[سنت]] آن‌ها را مقید نموده، باید آزاد باشند. نه آزادی به این معنا که بعضی از جهال خیال کرده و می‌گویند که مرادشان آزادی در مذهب باشد؛ بلکه همان حریت و آزادی مقصود است که [[خدا|خداوند]] در [[قرآن|کتاب]] و [[سنت]] فرموده و آن‌ها را آزاد فرموده در مقابل بندگی.»<ref>صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.</ref>

=== مساوات ===

در بیان تفاوت مشروطه با استبداد به مساوات در حدود و مجازات اشاره دارد. وی مساوات در حدود را مطابق حکم الهی «مابین تمام افراد خلق» جاری می‌داند و معتقد است که باید «حکم الهی بر وضیع و شریف کوچک و بزرگ یکسان» باشد؛ به‌طور مثال اگر «کسی که [[شراب‌خواری|شرب خمر]] یا قتل نفس یا [[زنا]] یا [[لواط]] یا سرقت نمود، خواه حاکم یا محکوم، امیر یا مأمور باشد در حکم شریک باشند؛ مثلاً هر که سرقت کرد، باید دستش را ببرند. کذالک در سایر احکام فی مابین تمام افراد از شاه و گدا و حاکم و محکوم و امیر و مأمور وضیع و شریف یکسان باشند و حدود الهی بر تمام باشد.»<ref>صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.</ref>

=== ساختار کارآمد در حکومت قدرمقدور ===

در نظام حکومتی مورد نظر حاج آقا نورالله، افزون بر مشروعیت نظام، کارآمدی آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. وی با برشمردن پایه‌های اصلی این نظام، در پی تبیین ویژگی‌های آن است. از مهم‌ترین اجزای این نظام کارآمد می‌توان به حاکمیت الهی، مجلس و مردم اشاره کرد. در میان این سه اصل اساسی (حاکمیت الهی، مردم و مجلس) مشورت جایگاه ویژه‌ای دارد؛ به گونه‌ای که اگر این مهم برآورده شود، بسیاری از مشکلات فراروی حکومت را می‌توان از این طریق برطرف کرد. با توجه به این مطلب می‌توان اصل مشورت را از اجزای مهم ساختار کارآمد برشمرد. جا دارد دربارهٔ اصل مشورت و جایگاه آن بیشتر توضیح داده شود.

=== نظارت بر توزیع درآمد و مالیات ===

در نظام استبدادی که نظامی ناکارآمد است، شخص مستبد معتقد است: مواردی که به نام مالیات از مردم اخذ می‌شود، حق طِلق (خالص) سلطان است و کسی نباید در چگونگی توزیع و مصارف آن دخالت داشته باشد، و سلطان نیز به پاسخگویی در برابر آن موظف نیست. این دو موضوع پیش زمینه بحث حاج آقا نورالله است. وی بر اساس آن‌ها اعتقاد دارد که «این اموالی که به اسم مالیات و وجوهات از ملت فقیر بیچاره که نتیجه یکساله زحمت فقرا و ضعفا است، می‌گیرند، باید صرف در امور و اصلاح خود رعیت بشود که رواج تجارت صناعت آن‌ها را بدهند و طرق و شوارع آن‌ها را مأمون و اسباب آسودگی آن‌ها را فراهم و ارزاق آن‌ها را ارزان نمایند و حفظ حدود و ثغور مملکت اسلامی کرده و از هر جهت ملت نجیب فقیر را از قید اسارت و مذلت برهانند و تمام وجوهی که از آن‌ها می‌گیرند، با اطلاع وکلای مجلس دارالشورا، بلکه با اطلاع تمام افراد ملت به مصارف خود آن‌ها رسانیده، دیناری از آن‌ها را در غیر مصالح ملت و مملکت صرف ننمایند» و وجوهی که به عنوان مالیات از رعیت گرفته می‌شود، به‌طور [[عدل]] و [[انصاف]] و صحت باید باشد.<ref>صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.</ref>

=== نفی وابستگی ===

هر نوع وابستگی که دنیای اسلام را به دنیای بیگانه محتاج کند، نزد وی مذموم است. وضع شرایط زمانی که از خارج بر دنیای اسلام تحمیل می‌شد، فضایی را پدیدآورده بود که وی اسلام را در بدترین موقعیت اجتماعی - سیاسی می‌دید؛ از این رو معتقد بود: امروز دنیای اسلام در خطر است و با این معاهده که بین دولتین روس و انگلیس شده، تسلط کفر بر اسلام اگر معلوم نباشد، مظنون است. امروز روزی است که اسلام غریب است و کفار اطراف مسلمین را احاطه نموده و در صدد تسلط و حمله بر مسلمانان هستند.<ref>صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.</ref>

[[نورالله نجفی اصفهانی|نورالله اصفهانی]] به همراه سایر [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع]] و روحانیون بزرگ [[اصفهان]]، در [[سال ۱۳۴۲ هجری قمری|سال ۱۳۴۲ق]] هیئت علمیه اصفهان را تشکیل دادند که [[سید ابوالقاسم دهکردی]] یکی از اعضای اصلی بود.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت، ج۲، ص۶۹۳.</ref> وظیفه این هیئت رسیدگی به امور [[فهرست مدارس علمیه اصفهان|مدارس علمیه]] و شرایط زندگی [[طلبه|طلاب]] و نظارت بر اجرای صحیح [[احکام عملی|احکام]] و مقرارت [[اسلام]] در سطح اصفهان بود که همه هفته در صبح پنجشنبه در منزل اعضای مؤسس تشکیل می‌شد.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت، ج۲، ص۶۹۳.</ref>

== درگذشت ==

حاج آقا نورالله اصفهانی در شب [[۴ دی]] [[سال ۱۳۰۶ هجری شمسی|۱۳۰۶ش]] به‌طور ناگهانی درگذشت. برخی معتقدند با توجه به کسالت او، رضاشاه اعلم الدوله پزشک مخصوص خود را برای به قتل رساندن حاج آقا به [[قم]] فرستاد. اعلم الدوله نیز با تزریق آمپول هوا وی را به [[شهادت]] رساند و در [[نجف|نجف اشرف]]، در مقبره [[خاندان کاشف‌الغطاء|کاشف الغطاء]] به خاک سپرده شد. با مرگ او «هیئت مهاجرین قم» نیز از هم پاشیده شد.<ref>محمدحسن رجبی، ۱۳۸۲، ص ۶۴–۶۵.</ref> [[سید حسن مدرس|مدرس]] در [[دانشگاه شهید مطهری|مدرسه سپهسالار]] که خود تولیت آن را به عهده داشت مراسم با شکوهی برگزار کرد و از مقام و موقعیت او تجلیل نمود.<ref>مجموعه مقالات همایش تبیین آراء و بزرگداشت هشتادمین سالگرد نهضت آیت الله حاج آقا نورالله اصفهانی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۴، ص ۱۷–۱۹.</ref>

== تبارنامه ==

== پانویس ==

{{پانویس۲}}

== منابع ==

* صوفی نیارکی، تقی، مجله آموزه، شماره ۳، ۱۳۸۷.

* نجفی، موسی، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، ج۲، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ۱۳۷۸.

* نجفی، موسی، اندیشه تحریم و خودباوری در تاریخ سیاسی ایران، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ چهارم تابستان ۱۳۹۵.

* رجبی، محمدحسن، علمای مجاهد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲.

* مجموعه مقالات همایش تبیین آراء و بزرگداشت هشتادمین سالگرد نهضت آیت الله حاج آقا نورالله اصفهانی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۴، ص ۱۷–۱۹.

{{علما و روحانیون تأثیر گذار در مشروطه}}