شیخ‌الاسلام: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
هر چند لقب شیخ الاسلام در ایران از قرن چهارم رایج بود، اما اولین بار که به معنای بالاترین مقام دینی پایتخت و شهرهای بزرگ به کار رفت، در دولت [[شیعه|شیعی]] [[صفویه]] بود. شیخ الاسلام، معمولا از سوی سلطان منصوب می‌شد.<ref>دائرة المعارف جهان نوین اسلام، ج ۳، ص ۲۱۴.</ref> | هر چند لقب شیخ الاسلام در ایران از قرن چهارم رایج بود، اما اولین بار که به معنای بالاترین مقام دینی پایتخت و شهرهای بزرگ به کار رفت، در دولت [[شیعه|شیعی]] [[صفویه]] بود. شیخ الاسلام، معمولا از سوی سلطان منصوب می‌شد.<ref>دائرة المعارف جهان نوین اسلام، ج ۳، ص ۲۱۴.</ref> | ||
منصب شیخ الاسلامی، علاوه بر ایران و عثمانی در نقاط دیگر جهان اسلام مانند هندوستان هم کاربرد داشته است. ابن بطوطه، از منصب شیخ الاسلامی در دستگاه حکومتی چین خبر داده است که از سوی امپراتور مغولی چین نصب می‌شده است.<ref>محمدعلی رنجبر، شیخ الاسلام و تکامل جامعه اسلامی، ص ۱۵۸.</ref> | |||
==وظایف و اختیارات== | ==وظایف و اختیارات== | ||
چنانکه در برخی منابع آمده، «جای شیخ الاسلام، در پایین مسند شاه و بعد از صدر بزرگ است.»<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، ص ۱۵۸.</ref> همین عبارت به روشنی حاکی از جایگاه مهم شیخ الاسلام در حکومت صفویه است که در عین حال زیردست مقام صدر بوده. برخی دیگر، شیخ الاسلام را که بیشتر جنبه مذهبی داشته، در کنار مقام «صدر» دانسته‌اند که موقعیتی اداری داشته است.<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، ص ۱۵۸.</ref> گاه، منصب صدر و شیخ الاسلام در اختیار یک نفر بوده است؛ مانند شیخ بهایی در اصفهان.<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، ص ۱۵۸.</ref> | |||
منصب شیخ الاسلامی در دوره صفوی دچار تغییر و تحولات زیادی شده است. در قرن یازدهم، شیخ الاسلام‌ها نقش فراوانی در ساختار دینی حکومت صفویه یافتند و حتی خواندن خطبه جلوس پادشاه جدید، از وظایف آنها بوده.<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، ص ۱۵۸.</ref> | |||
شیخ الاسلام بالاترین مقام دینی پایتخت و شهرهای بزرگ بوده که از طرف سلطان منصوب می‌شد.<ref>دائرة المعارف جهان نوین اسلام، ج ۳، ص ۲۱۴.</ref> گزارش‌های متفاوتی از وظایف و اختیارات و جایگاه شیخ الاسلام در منابع مختلف آمده است. برخی از این موارد: | |||
#حل دعاوی شرعی از جمله طلاق، در خانه به جای دادگاه. | |||
#رسیدگی به امور قضایی و تمامی دعاوی مدنی و مسائل وابسته به آن | |||
#رسیدگی به امور حسبیه و حل و فصل کشمکش‌ها و اختلاف‌ها و سرپرستی اموال یتیمان و غایبان و محجوران | |||
#عزل و نصب دادرسان و قضات | |||
#رسیدگی به احوال شخصیه، اجرای دستورات مذهبی، گرفتن خمس و زکات، تقسیم ارث و صدور و امضا و مهر اسناد و مدارک | |||
#حضور در مراسم‌ها و تشریفات گزینش سلطان و تاجگذاری شاهان و انجام آیین ویژه آن | |||
#اجرای عقد زنان شاه | |||
#مدیریت مدارس علمیه در سراسر کشور و صدور اجازات و گواهی‌های علمی<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، ص ۱۵۹.</ref> | |||
#اقامه نماز جمعه<ref>دائرة المعارف جهان نوین اسلام، ج ۳، ص ۲۱۴.</ref> | |||
شیخ الاسلام‌ها در سال‌های پایانی حکومت صفویه، بیشترین قدرت و نفوذ را داشتند. بنابر برخی منابع، آنها در این دوره، از نفوذ دینی و اداری خود در جهت اهداف شخصی‌شان هم بهره می‌بردند.<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، ص ۱۵۹.</ref> | |||
وظایف و اختیارات شیخ الاسلام در دوره زندیه و قاجاریه هم کم و بیش پایدار ماند، اما در دوران پهلوی، لقب شیخ الاسلام از مناصب رسمی کنار گذاشته شد.<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، ص ۱۵۹.</ref> | |||
==برخی از مشهورترین شیخ الاسلام‌ها== | ==برخی از مشهورترین شیخ الاسلام‌ها== | ||
اولین شیخ الاسلام در دولت صفویه را حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی دانسته‌اند. برخی از کسانی که در طول دوره صفویه و پس از آن منصب شیخ الاسلامی داشته‌اند، در ادامه می‌آید: | |||
* [[حسین بن عبدالصمد حارثی|حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی]]: شیخ الاسلام پایتخت (قزوین) در دوره شاه طهماسب.<ref>دوین جی استوارت، محمد کاظم رحمتی. نخستین شیخ الاسلام قزوین، پایتخت صفویه. ص ۱۷۶.</ref> | |||
* [[خطیب کرمانشاهی]]: شیخ الاسلام کرمانشاه | |||
* [[علامه مجلسی]]: شیخ الاسلام پایتخت (اصفهان) در دوره [[شاه سلطان سلیمان]] و [[شاه سلطان حسین]].<ref>مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۰۸.</ref> | |||
* [[حر عاملی|شیخ حرّ عاملی]]: شیخ الاسلام خراسان در زمان [[شاه سلطان سلیمان]] صفوی. | |||
* [[شیخ بهایی]]: شیخ الاسلام هرات در دوره شاه طهماسب و شیخ الاسلام پایتخت (اصفهان) در دوره شاه اسماعیل دوم. | |||
* [[میر محمدصالح خاتون آبادی]]: شیخ الاسلام پایتخت (اصفهان) در دوره شاه سلطان حسین صفوی. | |||
* [[میر محمدحسین خاتون آبادی]]: شیخ الاسلام پایتخت (اصفهان) در دوره [[شاه سلطان حسین]]، تا پایان حکومت صفوی. | |||
* [[احمد قمی]]: شیخ الاسلام در تایلند. | |||
* محقق کرکی: شیخ الاسلام پایتخت در دوره [[شاه طهماسب]] صفوی | |||
==الغای منصب شیخ الاسلامی== | ==الغای منصب شیخ الاسلامی== | ||
==پانویس‌ها== | ==پانویس‌ها== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* محمدعلی رنجبر، شیخ الاسلام و تکامل جامعه اسلامی، ماهنامه کیهان اندیشه، شماره ۵۹، ص ۱۵۸. | |||
* دوین جی استوارت، محمد کاظم رحمتی. نخستین شیخ الاسلام قزوین، پایتخت صفویه. آینه پژوهش، خرداد و تیر ۱۳۸۰، شماره ۶۸. | |||
* میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، بیروت، آل البیت، ۱۴۰۸ ق. | |||
* دائرة المعارف جهان نوین اسلام، ج ۳، مدخل شیخ الاسلام. | |||
* دائرة المعارف تشیع، ج ۱۰، مدخل شیخ الاسلام. | |||