کاربر ناشناس
سوره‌های مکی و مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Eahmadian بدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Salvand جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''سوره‌های مکی و مدنی'''، تعبیری است که در علوم قرآنی و برخی رشته‌های مطالعات اسلامی از آن استفاده می‌شود و مراد از آن، دو دستۀ سوره‌های قرآن است که به اعتبار محل نزول دسته‌بندی شده‌اند. [[مکه]] و [[مدینه]] محل نزول آیات قرآن کریم بوده‌اند و شناخت آیات نازل شده در این دو شهر از دغدغه‌های مسلمانان از قرون نخستین تا امروز بوده و موجب پدید آمدن دانشی به نام «علم المکی و المدنی» شده است. این که آیات و سوره‌های مکی و مدنی کدامند، چه معیارها و سنجه‌هایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگیهای آیات مکی و مدنی چیست، از مهمترین مسائل این دانش به شمار می‌آیند که به اعتقاد دانشمندان علوم قرآنی، تحصیل آن از شریفترین و پرفایده‌ترین علوم قرآنی است. | |||
== تعداد سوره های مکی و مدنی و موارد اختلافی== | |||
همگان گفته‌اند که تعداد سوره‌های مدنی ۲۰ سوره، موارد اختلافی ۱۲ سوره و بقیه سوره‌های مکی محسوب می‌شوند. سوره‌های مدنی مورد پذیرش همه عبارتند از: [[سوره بقره|بقره]]، [[سوره مائده|مائده]]، [[سوره نور|نور]]، [[سوره فتح|فتح]]، [[سوره مجادله|مجادله]]، [[سوره جمعه|جمعه]]، [[سوره تحریم|تحریم]]، [[سوره آل عمران|آل عمران]]، [[سوره انفال|انفال]]، [[سوره احزاب|احزاب]]، [[سوره حجرات|حجرات]]، [[سوره حشر|حشر]]، [[سوره منافقون|منافقون]]، [[سوره نصر|نصر]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره توبه|توبه]]، [[سوره محمد|محمد]]، [[سوره حدید|حدید]]، [[سوره ممتحنه|ممتحنه]]، [[سوره طلاق|طلاق]]. سوره‌های مورد اختلاف عبارتند از: [[سوره فاتحه|فاتحه]]، [[سوره صف|صف]]، [[سوره رعد|رعد]]، [[سوره تغابن|تغابن]]، [[سوره الرحمن|رحمن]]، [[سوره مطففین|مطففین]]، [[سوره قدر|قدر]]، [[سوره بینه|بینه]]، [[سوره زلزله|زلزله]]، [[سوره اخلاص|اخلاص]]، [[سوره فلق|فلق]]، [[سوره ناس|ناس]]. بر این اساس باقیمانده سوره‌های قرآنی که مکی محسوب می‌گردند تعداد ۸۲ سوره است.<ref>فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۵.</ref> | |||
== معیارها و ملاکهای شناخت سوره‌های مکی و مدنی == | |||
در این باره علما به سه دسته تقسیم می‌شوند: | |||
# معیار زمانی: برخی گفته‌اند هرآنچه پیش از [[هجرت]] نازل شده مکی و هرآنچه پس از هجرت نازل شده مدنی محسوب می‌گردد. | |||
# معیار مکانی: برخی گفته‌اند هرآنچه در [[مکه]] نازل شده، مکی، و هرآنچه در [[مدینه]] نازل شده مدنی محسوب می‌گردد و هرآنچه در نواحی مجاور مکه نازل شده مکی و هرآنچه در نواحی مجاور مدینه نازل شده مدنی است. | |||
# معیار مخاطب: برخی به «مخاطب [[وحی]]» توجه کرده و گفته‌اند هرآنچه که خطاب به اهل مکه نازل شده مکی، و هرآنچه که خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است. ملاک تشخیص این خطاب این است که هرآنچه با خطاب «یا ایها الناس» نازل شده مکی و هرآنچه با خطاب «یا ایها الذین آمنوا» نازل شده مدنی است. | |||
چنانکه بیشتر قرآن پژوهان معاصر گفته‌اند، بهترین و ضابطه‌مندترین این تقسیمات سه گانه، تقسیم نوع نخست است.<ref>فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۵.</ref> | |||
== شیوه‌ها و راههای رسیدن به شناخت مکی و مدنی == | |||
# مهمترین راه شناخت، این آیات، سنت روایی [[پیامبر(ص)]]، [[ائمه اطهار]](ع) و [[صحابه]] است. در این رابطه شناخت [[حدیث|احادیث]] و روایات معتبر مطابق با علم [[درایة الحدیث]]، بسیار مهم و ضروری است. | |||
# از آنجا که روش نخست [نقلی-روایی] بسنده نکرده است، پژوهشگران متوسل به روش قیاسی-اجتهادی [= اجتهادی-عقلی] شده‌اند. پژوهشگر در این رابطه بایستی به بررسی ویژگیهای آیات مکی و مدنی مورد پذیرش همه بپردازد، سپس در مورد آیات مورد اختلاف اجتهاد نماید و به قیاس آیات مذکور، آیات مورد اختلاف را نیز مکی یا مدنی بداند.<ref>فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۵-۲۱۴۶.</ref> | |||
== ضوابط نامگذاری مکی و مدنی == | |||
پاره‌ای از سوره‌های قرآنی تمامی آیات آن مکی (مطابق معیار نخست از معیارهای سه گانه) و پاره‌ای از آنها تمامی آیاتشان مدنی هستند. اما در مواردی آغاز سوره در مکه و پایان یا اواسط آن در مدینه نازل شده، در این حالت تعداد غالب آیات در نظر گرفته می‌شود. البته برخی از پژوهشگران در این رابطه به آغاز سوره‌ها نظر داشته و بر این اساس به نامگذاری سوره‌های مکی و مدنی پرداخته‌اند.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | |||
== ویژگیهای سوره های مکی و مدنی == | |||
=== ویژگی سوره‌های مکی === | |||
# [[آیه سجده|سجده]] در این سوره‌ها وجود دارد؛ | |||
# هر سوره‌ای که در آن «کلّا» باشد، مکی است؛ | |||
# با [[حروف مقطعه]]/تهجی مانند الم، الر، طسم، حم، «ق »، و «ن» آغاز می‌شوند؛ | |||
# سوره‌های مکی کوتاه هستند؛ | |||
# آیات مکی بیشتر به [[توحید]] و پاکسازی جامعه از بت پرستی و [[شرک]] نظر دارند؛ | |||
# تشریع و قانونگذاری در این آیات بسیار اندک است؛ | |||
# در این آیات استناد به سرگذشت و قصص انبیاء فراوان است؛ | |||
# آیات این دوره دارای اعجاز و بلاغت خیره کننده‌ای هستند؛ | |||
# این آیات دارای خطابهای ویژه‌ای مانند «یا بنی آدم» و «یا ایها الناس» می‌باشد.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | |||
=== ویژگی سوره‌های مدنی === | |||
# فرایض و حدود درر این سوره‌ها آمده است؛ | |||
# سوره‌های مدنی طولانی هستند؛ | |||
# دارای آیات طولانی هستند؛ | |||
# بیان قوانین شهری، قضایی، اجتماعی ودولتی و قوانین جنگ و صلح مهمترین ویژگی آیات مدنی محسوب می‌گردد؛ | |||
# این آیات دارای خطاب «یا ایها الذین آمنوا» هستند؛ | |||
# در این آیات به تبیین عقاید فاسد اهل کتاب و دعوت آنها به اسلام پرداخته می‌شود؛ | |||
# بیان احوال و اقدامات منافقین و موضع مسلمانان و پیامبر(ص) در برابر آنها. | |||
این ویژگیها به گونه قطعی و صددرصد نیست و برای هر کدام استثناهایی می‌توان یافت. مثلاً سوره بقره با اینکه به بیان قصه آدم می‌پردازد اما مکی نیست، در حالی که مطابق ضوابط بالا بایستی چنین باشد و سوره نصر با اینکه هم کل سوره و هم آیات آن کوتاه است و حال و هوای سوره‌های مکی را دارد، اما در مدینه نازل شده است.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | |||
== فواید شناخت مکی و مدنی == | |||
# کمک به تفسیر قرآن: از آنجا که فهم ظرایف و اشارات آیات رابطه تنگاتنگی با مکان مربوطه دارد، شناخت آیات مکی و مدنی برای هر مفسری ضروری است؛ | |||
# شناخت [[ناسخ و منسوخ]]: از آنجا که شناخت ناسخ و منسوخ -که یکی از مناقشه انگیزترین و حساسترین علوم قرآنی است- محتاج شناخت آیات سابق [= پیشین] و آیات مسبوق [= پسین] است، شناخت آیات و سوره‌های مکی و مدنی، مقدمه ضروری شناخت ناسخ و منسوخ است؛ | |||
# شناخت سیر تکاملی تشریع و قانونگذاری؛ | |||
# آگاهی از چگونگی نزول قرآن و نیز کمک به شناخت [[اسباب نزول]] که خود از علوم قرآنی است؛ | |||
# رفع اختلافات مربوط به سیره پیامبر(ص). | |||
از دیگر مباحث غیر عمده اما ضروری، شناخت آیاتی است که در مکه نازل شده‌اند اما حکم آنها در مدینه لازم الاجراست و بالعکس. نیز شناخت آیاتی که در سفر و یا در حضر نازل شده‌اند، آیاتی که در زمستان یا تابستان نازل شده‌اند، آیاتی که در شب یا در روز نازل شده‌اند، آیات مکی شبیه به مدنی و آیات مدنی شبیه به مکی، نیز از موضوعات و مباحث این علم محسوب می‌گردد.<ref> فرزاد حاجی میرزایی، مدخل مکی و مدنی، در دانشنامه قرآن و...، ج۲، ص۲۱۴۶.</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|2}} | |||
== منابع == | |||
* [[دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی]]، ج2، به کوشش [[بهاء الدین خرمشاهی]]، تهران: دوستان-ناهید، 1377. | |||
==جدول سوره‌ها== | |||
{{وسط‌چین}} | {{وسط‌چین}} | ||
{|class="wikitable sortable" style="float:left; margin-right: 15px;" | {|class="wikitable sortable" style="float:left; margin-right: 15px;" | ||
| خط ۸۰۸: | خط ۸۷۰: | ||
|} | |} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{قرآن}} | {{قرآن}} | ||