غرر الحکم و درر الکلم (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| نویسنده        = [[ابوالفتح آمدی]]

'''غُرَرُ الحِکَم و دُرَرُ الکَلِم''' کتابی مشتمل بر ۱۰۷۶۰ سخن از سخنان کوتاه [[علی (ع)|امیرالمؤمنین(ع)]]، تألیف [[ابوالفتح آمدی]] از دانشمندان [[قرن پنجم]] هجری است. [[ابوالفتح آمدی|ابوالفتح آمِدی]] این سخنان را بر اساس حروف الفبا تنظیم کرده است. ''غرر الحکم'' از کتب معروف حدیثی شیعه است و هم‌اکنون چندین ترجمه، تلخیص و فهرست  موضوعی از این کتاب در دست است.

 

پدیدآورنده کتاب، [[ابوالفتح آمدی|قاضی ناصح‏ الدین ابوالفتح عبدالواحد بن محمدبن عبدالواحد تمیمی آمدی]] (متوفای ۵۱۰ق.) <ref> الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۶، ص۳۸.</ref> است، وی قاضی بوده و منسوب به شهر [[آمد|آمِد]] از شهرهای مهم [[دیار بکر]] است.<ref>مستدرکات‏ أعیان‏ الشیعة، ج‏۶، ص: ۳۲۶</ref> از زندگی و شرح حال وی اطلاع چندانی در دست نیست.

از او کتابی دیگر نیز با نام [[جواهرالکلام فی الحکم و الاحکام من قصة سیدالانام]] بر جای مانده است.<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص.۲۸۴</ref>

برخی با استناد به این که وی در آغاز شرح خود، [[علی(ع)]] را با «‌کرم ‏الله وجهه‌» می‌ستاید او را غیر شیعی دانسته‌اند. اما [[میرزا عبدالله افندی]]، <ref>افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۸۱</ref> [[ابن شهر آشوب]]<ref>ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص۸۱ </ref> و [[علامه مجلسی]]<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ج‏۱، ص: ۳۴</ref> او را [[محدث]] [[شیعه دوازده امامی|امامی شیعی]] می‌دانند.

 

میرزا عبدالله افندی آن عبارت را ناشی از تقیه، یا تصرف کاتبان و ناسخان می‌داند.<ref>افندی، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۸۱</ref> [[محدث نوری]] با چند دلیل اثبات می‌کند که وی شیعه است. <ref>نوری، خاتمة المستدرک، ج۳، ص: ۹۱-۹۶ </ref>

این کتاب حاوی ۱۰۷۶۰ حدیث کوتاه از امام علی(ع) است که مؤلف از کتاب ‏هایی مانند [[نهج البلاغه]]، [[مائة کلمة (کتاب)|مائة کلمة]] [[جاحظ]]، [[تحف العقول]] و [[دستور معالم الحکم]] گردآورده است. وی این احادیث را به ترتیب حروف الفبای نخستین کلمۀ حدیث در ۹۱ باب سامان داده است.

 

روایات کتاب غرر الحکم بدون سند آورده شده‌اند. خود نویسنده در مقدمه کتاب گفته است که خودش اسانید را حذف کرده است.<ref>غرر الحکم، مقدمه.</ref> به دلیل سند نداشتن روایاتش قابل استناد نیست.<ref>مکارم، انوار الفقاهه، کتاب البیع، ص:۴۶۵. </ref>

مؤلف آن گونه که در آغاز کتاب می‌گوید، پس از آنکه کتاب ''مائه کلمه'' (صد کلمه) [[جاحظ]] را می‌بیند، تصمیم می‌گیرد کتابی مشتمل بر سخنان [[امیرالمؤمنین]](ع) تدوین نماید. مؤلف هم چنین جاحظ را به سبب این که فقط همین تعداد اندک را گرد آورده است، نکوهش می‌کند و سپس می‌گوید:

::من با همه گرفتاری خاطر، و کوتاهی از رتبه اهل کمال، در حالی که به عجز و ناتوانی از دریافت آنچه که فضلای صدر اول خواسته و در آن راه قدم نهاده‌اند، و کوتاه‏ دستی خویش را از گردیدن در میدانشان و کم‏ وزنی خود را در میزانشان می‌دانم و اعتراف دارم، با این حال همت گماشتم تا آن‏جا که تیررس فکر من است، از سخنان آن حضرت گرد آورم.<ref>غررالحکم، مقدمه کتاب.</ref>

 

#نسخه شماره ۱۱۶۸ [[کتابخانه آستان قدس رضوی]] که در سال ۵۱۷ ق. استنساخ گردیده است. (قدیمی‌ترین نسخه)

#نسخه کتابخانه [[مجلس شورای اسلامی]]؛ بدون تاریخ

 

==ترجمه ها==

 

# [[اصداف الدرر]]: از [[ملاعبدالکریم بن محمد یحیی]]. وی معاصر [[شاه سلطان حسین صفوی]] بود و کتابش، ترجمه کامل متن غررالحکم است.

# ترجمه غررالحکم: از [[آقا جمال خوانساری]]

# ترجمه غررالحکم: این اثر به خط درویش مصطفی روحی نگارش یافته است، نسخه آن، ضمن مجموعه ۳۷۸۰ کتابخانه مجلس شورای اسلامی است. این نسخه تاریخ و نام مترجم را ندارد.

# ترجمه غررالحکم: از [[شیخ زین العابدین]] (احتمالا فرزند [[حاج محمد کریم خان شیخی کرمانی]]).

# ترجمه غررالحکم: از [[میرزا محسن خوشنویس اردبیلی]] (متخلص به حالی).

# ترجمه غررالحکم: از [[محمد علی انصاری قمی]]

 

==شرح‏ ها==

تنها شرح موجود بر غرر الحکم، شرح [[آقا جمال خوانساری]] است که به خواست [[شاه سلطان حسین صفوی]] نگارش یافت. این شرح علاوه بر توضیح مفهومی و ترجمه لغوی احادیث، آکنده از فواید گوناگون کلامی، حدیثی، ادبی، اخلاقی، تفسیری، فقهی، فلسفی و... است.

 

== تلخیص ‏ها==

# [[شرح صد کلمه قصار]]: تألیف حاج [[شیخ عباس قمی]]

# [[کلمات علیه غراء]]: تألیف [[مکتبی شیرازی]].

# [[حقیقت نامه]]: نوشته [[جهانگیر خان ناظم الملک ضیایی]]. این کتاب، منظومه ‏ای فارسی، شامل بخشی از کلمات قصار حضرت علی ‏علیه‌السلام است و به سال ۱۳۳۱ ق، در [[استانبول]] چاپ شد.

# چهل حدیث حضرت علی‏ علیه‌السلام: از [[حسین بن یوسف الدین هروی]].

# [[منتخب الغرر]]: از [[سید زین‏ العابدین بن ابی‏ القاسم طباطبایی]]

# [[الأمثال و الحکم المنتخب من غررالحکم]].

# [[نظم الغرر و الدرر]]: به قلم [[شیخ ابراهیم بن شهاب‏ الدین احمد تبریزی حصفکی]]، معروف به [[ابن الملا]]، از علمای شهر [[حلب]].

# [[ابواب الحکم]]: اثر [[کمال‏ الدوله محمد حسن میرزای قاجار]].

# کلمات قصار: اثر [[احمد علی سپهر]].

# [[محفظة الأنوار فی شرح بعض کلمات القصار]]: نوشته [[سید عبدالله بلادی بوشهری]].

# [[شکوفه ‏های خرد یا سخنان علی ‏علیه‌السلام]]: نوشته [[ابوالقاسم حالت]].وی احادیثی از حضرت علی‏ علیه‌السلام را به فارسی و انگلیسی ترجمه کرده و هر کدام را در قالب یک رباعی درآورده است. این کتاب، در تهران به چاپ رسیده است.

# هزار حدیث از امام علی ‏علیه‌السلام: نوشته [[کاظمی خلخالی]].

# تلخیص غررالحکم: از [[سید ابوالقاسم مرعشی]].

# [[حلیةالصالحین فی شرح کلمات امیرالمؤمنین ‏علیه‌السلام]]: اثر [[ملاحیدر علی بن محمد علی هندی]].

# [[منتخب الغرر]]: اثر [[فضل‏ الله کمپانی]].

 

==معجم‏ ها==

 

# [[معجم الفاظ غررالحکم و دررالکلم]]: تألیف مصطفی درایتی.

# [[المعجم المفهرس لألفاظ غررالحکم و دررالکلم]]: نوشته علیرضا برازش.

*افندی، میرزا عبدالله، ''' ریاض العلماء و حیاض الفضلاء'''، قم، مطبعه الخیام، ۱۴۰۱ق.

*امین، سید حسن، '''مستدرکات أعیان الشیعة'''، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ ق.

*امین، سید محسن، '''اعیان الشیعه'''، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ ق.

*تهرانی، آقا بزرگ، '''الذریعة الی تصانیف الشیعة'''، قم، اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیه تهران، ۱۴۰۸ ق.

*مازندرانی، ابن شهر آشوب، رشید الدین محمد بن علی، '''معالم العلماء'''، نجف، منشورات المطبعة الحیدریة، ۱۳۸۰ق.

*مجلسی، محمدباقر، '''بحارالانوار'''، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ ق.

*مکارم شیرازی، ناصر، '''انوار الفقاهه (کتاب البیع) '''، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه‌السلام، ۱۴۲۵ ق.

*نوری، محدث، میرزا حسین، '''خاتمه المستدرک'''، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۷ق.