اصول اربعمائه: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی هم اینگونه فرق گذاشته‌اند: اصل، مجموعه قابل اطمینانی است که احادیث آن از کتاب دیگری گرفته نشده است.<ref> مقباس الهدایة ۳/۲۶</ref>

اصل، مجموعه‌ای است که احادیث آن بدون واسطه از معصوم گرفته شده ولی کتاب مجموعه‌ای است که احادیث آن از اصل اخذ شده است.<ref> مقباس الهدایة، ۳/۲۶</ref>

"شیخ آغا بزرگ تهرانی" می‌نویسد: «‌اصل در [[حدیث]] بر بخش خاصی از کتب حدیث اطلاق می‌شود ولی کتاب شامل همه نوع نوشته‌ای حدیثی می‌باشد. اصل در واقع به همان معنای لغوی آمده است؛ زیرا کتاب حدیث، اگر عین سخن ائمه(ع) باشد، وجود چنین احادیثی برای کسانی که می‌خواهند مطلبی در مورد آن حدیث بنویسند، وجودی ابتدایی و اصلی است به همین دلیل به این گونه مجموعه‌ها اصل می‌گویند‌» ولی کتاب می‌تواند شامل کلام و استنباط مؤلف هم باشد.

ظاهراً علت اعتماد به این اصول این است که معمولاً اصحاب [[ائمه]](ع) هنگام شنیدن [[حدیث]] از امام بدون فوت وقت آن را می‌نوشته‌اند که احتمال فراموشی یا کم و زیاد شدن متن آن کمتر است. مؤید این مطلب روایتی است که [[سید بن طاووس]] در ''[[مهج الدعوات]]'' نقل کرده است که «‌گروهی از اصحاب [[امام کاظم]](ع) با قلم و کاغذ در محضر ایشان حاضر می‌شدند و چون امام سخنی می‌فرمود یا درباره واقعه‌ای فتوا می‌داد، آن را می‌نگاشتند‌»<ref> الذریعة ۲/۱۲۷</ref>

در زمان ائمه(ع) بیش از چهارصد اصل بوده است، لیکن از میان آنها اصولی که امامیه بر اعتبار و صحّت آنها و نیز عمل بدانها اتّفاق داشته‏‌اند چهارصد اصل بوده است.<ref>الحدائق الناضرة ج۱، ص۱۷-۲۱</ref>

مؤلفان این چهارصد اصل همگی افراد قابل اعتماد و راستگو (ثقه) بوده‌اند، اما همگی شیعۀ ۱۲ امامی نبودند. [[شیخ طوسی]] در کتاب [[الفهرست|فهرست]] می‌فرماید: «‌تعدادی از مؤلفان [[شیعه]] و صاحبان اصول اگر چه در نحله‌های مذاهب فاسد بوده‌اند، اما کتبشان (از جهت راستگویی و اداء امانت) مورد تأیید و اعتماد است.‌»

[[شیخ بهایی]] در ''مشرق الشمسین'' یکی از قرینه‌های صحت حدیث نزد علمای شیعه را وجود آن در چند اصل یا تکرار آن در یک اصل و یا وجود [[حدیث]] در یک اصل که صاحب اصل از افراد قابل اطمینان قطعی ([[اصحاب اجماع]]) نزد شیعه می‌داند و همین امر حاکی از اعتماد قدما به محتویات اصول مزبور می‌باشد.

قبل از تالیف [[کتب اربعه]] ([[کافی]]، [[من لا یحضره الفقیه]]، [[تهذیب الاحکام|التهذیب]]، [[الاستبصار]]) اهتمام به حفظ این اصول زیاد بوده است. اما پس از نوشته شدن این کتب کم کم اهتمام به نگه داری اصول کم شده است. علت این امر هم عدم ترتیب موضوعی این ۴۰۰ کتاب بوده است که کار با آن‌ها را برای مراجعه کننده مشکل می‌نموده است. از سوی دیگر، کتب چهارگانه حدیثی تمام محتویات این اصول را به صورت منظم درآورده بودند.

بیشتر اصول تا زمان [[ابن ادریس حلی]] (م ۶۶۴ ه‍. ق) به صورت اولیه خود باقی بوده‌اند. وی در پایان ''سرائر''، احادیثی از آن‌ها را با عنوان [[مستطرفات سرائر]] نقل کرده است.<ref> الذریعة ۲/۱۳۴</ref>

آنچه از این اصول در زمان ما باقی مانده تنها ۱۶ اصل می‌باشد که تمام آن به صورت کامل در بخش خاتمه کتاب [[مستدرک الوسائل|مستدرک الوسایل]] آمده است. برخی از این اصول به صورت جداگانه نیز چاپ شده است.

{{پانویس}}

 

*تهرانی، آْغا بزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضراء، ۱۴۰۳ هجری قمری، ج۲، ص۱۲۶.

*شیخ طوسی، محمد بن حسن؛ الفهرست، تحقیق جواد قیومی، قم، نشرالفقاهة، ۱۴۱۷هجری قمری، ص۳۲.

*فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام.

*مامقانی، عبدالله؛ تلخیص مقباس الهدایة، تلخیص علی اکبر غفاری، تهران، صدوق، ۱۳۶۹، ص۱۵۹.

*مدیرشانه‌چی، کاظم؛ تاریخ حدیث، تهران، سمت، ۱۳۸۲، ص۹۴.

*نوری، میرزاحسین؛ خاتمةالمستدرک، تحقیق موسسه آل البیت، قم، آل البیت، ۱۴۱۶هجری قمری.