پرش به محتوا

ابولهب: تفاوت میان نسخه‌ها

۶٬۰۰۷ بایت اضافه‌شده ،  ‏۳ ژوئیهٔ ۲۰۱۷
ایجاد و تکمیل بخش در قرآن و تکمیل بخش فرزندان
imported>Hasaninasab
جز (اصلاح جزئی ازجمله لینک ها)
(ایجاد و تکمیل بخش در قرآن و تکمیل بخش فرزندان)
خط ۱۸: خط ۱۸:


هنگام وفات، عبدالمطلب فرزندان خود را جمع کرد و آنان را به سرپرستی پیامبر (ص) وصیت کرد. وقتی ابولهب برای سرپرستی پیامبر (ص) داوطلب شد، عبدالمطلب پاسخ داد: «شَرَّت را از او باز بدار» و سرپرستی پیامبر (ص) را به ابوطالب واگذار کرد.<ref>ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۵</ref>
هنگام وفات، عبدالمطلب فرزندان خود را جمع کرد و آنان را به سرپرستی پیامبر (ص) وصیت کرد. وقتی ابولهب برای سرپرستی پیامبر (ص) داوطلب شد، عبدالمطلب پاسخ داد: «شَرَّت را از او باز بدار» و سرپرستی پیامبر (ص) را به ابوطالب واگذار کرد.<ref>ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۳۵</ref>
عتبه و عتیبه دو پسر ابولهب با رقیه و ام کلثوم دو دختر پیامبر (ص) ازدواج کرده بودند.<ref>ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۳۷-۳۶، بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳</ref>


==از بعثت تا هجرت==
==از بعثت تا هجرت==
خط ۲۶: خط ۲۴:
===ممانعت از تبلیغ اسلام و آزار پیامبر (ص)===
===ممانعت از تبلیغ اسلام و آزار پیامبر (ص)===
با نزول [[آیه انذار]]، پیامبر (ص) مامور شد دعوت عمومی خود را از خویشان شروع کند. پس فرزندان عبدالمطلب را در خانه خود مهمان کرد و با وجود کمی غذا همه از آن خوردند و سیر شدند. ابولهب این را اثر سحر پیامبر (ص) دانست در نتیجه پیامبر (ص) سکوت کرد و موضوع دعوت به اسلام را به روز بعد موکول کرد.<ref>خصیبی، الهدایه الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۴۶</ref>
با نزول [[آیه انذار]]، پیامبر (ص) مامور شد دعوت عمومی خود را از خویشان شروع کند. پس فرزندان عبدالمطلب را در خانه خود مهمان کرد و با وجود کمی غذا همه از آن خوردند و سیر شدند. ابولهب این را اثر سحر پیامبر (ص) دانست در نتیجه پیامبر (ص) سکوت کرد و موضوع دعوت به اسلام را به روز بعد موکول کرد.<ref>خصیبی، الهدایه الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۴۶</ref>
وقتی پیامبر (ص) دعوت خویش را علنی کرد قبایل قریش را فراخواند و آنان را از عذاب الهی ترساند و به توحید فراخواند؛ ابولهب پیامبر (ص) را با لفظ «تبًّا لک» نفرین کرد. پس سوره مسد نازل شد: «تَبَّت يَدا أَبي لَهَبٍ وَتَبَّ...» (بریده باد هر دو دست ابولهب و مرگ بر او باد).<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۷۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۱۹</ref> پس از نزول این سوره ابولهب بیش از ده سال زنده بود اما ایمان نیاورد و مشرک از دنیا رفت. این یکی از پیش‌گویی‌ها و معجزات قرآن است.<ref>کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۸؛ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائج، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۵۳</ref>
پس از نزول سوره مسد ابولهب پسران خود را وادار کرد تا دختران پیامبر(ص) را طلاق دهند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۳۶-۳۷</ref> در این طلاق ام جمیل، زن ابولهب، نیز نقش داشته است.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳، ۴۰۱</ref>


پیامبر (ص) فرموده است که خانه‌اش در بین بدترین همسایه‌ها قرار داشت، عقبه بن ابی مُعَیط و ابو لهب، که کثافات را بر در خانه ایشان می‌ریختند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۳۱</ref>
پیامبر (ص) فرموده است که خانه‌اش در بین بدترین همسایه‌ها قرار داشت، عقبه بن ابی مُعَیط و ابو لهب، که کثافات را بر در خانه ایشان می‌ریختند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۳۱</ref>
خط ۳۷: خط ۳۱:
هنگامی که قریشیان پیامبر(ص) و مسلمانان و [[بنی هاشم]] را در [[شعب ابی طالب]] تحریم کردند، ابولهب با این که از بنی هاشم بود با قریشیان همکاری کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۲۰۹</ref> و از کسانی بود که عهدنامه تحریم را مهر کردند.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۵۰</ref>
هنگامی که قریشیان پیامبر(ص) و مسلمانان و [[بنی هاشم]] را در [[شعب ابی طالب]] تحریم کردند، ابولهب با این که از بنی هاشم بود با قریشیان همکاری کرد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۲۰۹</ref> و از کسانی بود که عهدنامه تحریم را مهر کردند.<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۵۰</ref>


از [[امام رضا (ع)]] نقل شده که ابولهب پیامبر (ص) را تهدید کرد و پیامبر (ص) فرمود: «اگر توانستی به من خدشه‌ای وارد کنی من دروغ‌گو هستم» و این اولین [[معجزه]] پیامبر (ص) بود.<ref>صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، ۱۳۷۸ق،‌ ج۲، ص۲۱۳</ref>
از [[امام رضا (ع)]] نقل شده که ابولهب پیامبر (ص) را تهدید کرد و پیامبر (ص) فرمود: «اگر توانستی به من خدشه‌ای وارد کنی من دروغ‌گو هستم» و این اولین [[معجزه]] پیامبر (ص) بود.<ref>ابن بابویه، عیون اخبار الرضا (ع)، ۱۳۷۸ق،‌ ج۲، ص۲۱۳</ref>


===موارد حمایت از پیامبر (ص)===
===موارد حمایت از پیامبر (ص)===
خط ۴۹: خط ۴۳:
==پس از هجرت==
==پس از هجرت==
ابولهب در [[جنگ بدر]] شرکت نکرد. در برخی منابع علت شرکت نکردن او بیماری ذکر شده.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۹۲</ref> در دیگر منابع آمده است که دلیل عدم شرکت او در جنگ، خواب [[عاتکه بنت عبدالمطلب]] بود که شکست مکیان را پیش بینی می‌کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۳</ref> او به جای خود عاص بن هشام بن مغیره را فرستاد که از ابولهب دینی بر گردن داشت و ابولهب به همین سبب بدهکاری او را بخشید.<ref>واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۳</ref> وقتی ابو سفیان بن حارث خبر همراهی ملائکه با مسلمانان را به ابولهب و مکیان داد، [[ابو رافع]]، غلام عباس بن عبدالمطلب، که مسلمان بود ابراز خوشحالی کرد. ابولهب او را به زمین کوبید و شروع به کتک زدن او کرد. در این حال ام الفضل، همسر عباس، در دفاع از ابو رافع چوبی بر سر ابو لهب کوبید که باعث زخمی عمیق بر سر ابولهب شد.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۴۷</ref>
ابولهب در [[جنگ بدر]] شرکت نکرد. در برخی منابع علت شرکت نکردن او بیماری ذکر شده.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۹۲</ref> در دیگر منابع آمده است که دلیل عدم شرکت او در جنگ، خواب [[عاتکه بنت عبدالمطلب]] بود که شکست مکیان را پیش بینی می‌کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۴۳</ref> او به جای خود عاص بن هشام بن مغیره را فرستاد که از ابولهب دینی بر گردن داشت و ابولهب به همین سبب بدهکاری او را بخشید.<ref>واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۱، ص۳۳</ref> وقتی ابو سفیان بن حارث خبر همراهی ملائکه با مسلمانان را به ابولهب و مکیان داد، [[ابو رافع]]، غلام عباس بن عبدالمطلب، که مسلمان بود ابراز خوشحالی کرد. ابولهب او را به زمین کوبید و شروع به کتک زدن او کرد. در این حال ام الفضل، همسر عباس، در دفاع از ابو رافع چوبی بر سر ابو لهب کوبید که باعث زخمی عمیق بر سر ابولهب شد.<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۲، ص۶۴۷</ref>
==در قرآن==
وقتی پیامبر (ص) دعوت خویش را علنی کرد قبایل قریش را فراخواند و آنان را از عذاب الهی ترساند و به توحید فراخواند؛ ابولهب پیامبر (ص) را با لفظ «تبًّا لک» نفرین کرد. پس سوره مسد نازل شد: «تَبَّت يَدا أَبي لَهَبٍ وَتَبَّ...» (بریده باد هر دو دست ابولهب و مرگ بر او باد).<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۱، ص۷۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۱۹؛ طبرسی، مجمع البیان، دارالمعرفه، ج۷، ص۳۲۳</ref> در مورد [[شان نزول]] این سوره نظرات دیگری هم ذکر شده است.<ref>فخر رازی، التفسیر الكبير، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۴۹-۳۵۰</ref> پس از نزول این سوره ابولهب بیش از ده سال زنده بود اما ایمان نیاورد و مشرک از دنیا رفت. این یکی از پیش‌گویی‌ها و معجزات قرآن است.<ref>کراجکی، کنز الفوائد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۷۸؛ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائج، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۱۰۵۳</ref>
در مورد این که چرا در این سوره از ابولهب با کنیه‌اش نام برده شده، در حالی که در ذکر با کنیه نوعی از احترام نهفته است، وجوه مختلفی ذکر شده است از جمله:
* او غالبا با کنیه‌اش شناخته می‌شده در نتیجه ذکر کنیه‌اش ایجاد احترام نمی‌کند.
* ابولهب اسم او بوده نه کنیه‌اش.
* از آن جا که نامش عبدالعزی بوده است خدا نخواسته است او را بنده عزی بداند، حتی اگر در نامش باشد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، دارالمعرفه، ج۱۰، ص۸۵۲</ref>
* در آیه بعد آمده «سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ» (به زودی وارد آتشی شعله‌ور و پرلهیب می‌شود) پس «لهب» که در کنیه‌اش وجود دارد با «لهب» (شعله آتش) در جهنم مناسبت دارد. در نتیجه از این تناسب به منظور تحقیر استفاده شده است.<ref>فخر رازی، التفسیر الكبير، ۱۴۲۰ق، ج۳۲، ص۳۵۰</ref>
در این سوره از زن ابولهب نیز با عنوان «حمالة الحطب» (هیزم کش) یاد شده است. او خار و خاشاک را بر سر راه پیامبر (ص) می‌ریخت، اما پیامبر (ص) مانند آن که روی حریر راه می‌رود از روی آن‌ها می‌گذشت. گفته‌ شده هیزم کشی  کنایه از سخن‌چینی و آتش‌افروزی میان مردم است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، دارالمعرفه، ج۱۰، ص۸۵۲</ref>
در تفسیر آیات دیگری نیز نام ابولهب به چشم می‌خورد. او از جمله افرادی بود که پیامبر (ص) را مورد تمسخر قرار می‌داد و خداوند در آیه ۹۵ سوره حجر (۱۵) به پیامبر (ص) وعده داد که شر آنان را رفع خواهد کرد.<ref>ابن بابویه، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۷۹</ref> گفته شده که آیه ۱۹ سوره زمر (۳۹): «أَفَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذَابِ» (آیا تو می‌توانی کسی را که فرمان عذاب درباره او قطعی شده رهایی بخشی؟!) در مورد ابولهب و پسرش و خویشان پیامبر (ص) که به او ایمان نیاوردند نازل شده است.<ref>شوکانی، فتح القدیر، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۵۲۴</ref> در تفسیر آیه ۲۲ سوره زمر (۳۹) نیز گفته شده که مصداق عبارت «أَفَمَن شَرَحَ اللَّـهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَىٰ نُورٍ مِّن رَّبِّهِ» (آیا کسی که خدا سینه‌اش را برای اسلام گشاده است و بر فراز مرکبی از نور الهی قرار گرفته [همچون کوردلان گمراه است؟!]) حمزه و [[علی (ع)]] هستند در مقابل که منظور از «فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّـهِ» (وای بر آنان که قلبهایی سخت در برابر ذکر خدا دارند) ابولهب و فرزندانش است.<ref>واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۹ق، ص۳۸۳</ref> نقل شده که ابولهب در جمع سران مشرکین که برای مقابله با دعوت پیامبر (ص) قصد تصمیم‌گیری داشتند گفت: «من محمد (ص) را به شاعری متهم می‌کنم» پس آیه ۴۱ سوره حاقه (۶۹) نازل شد: «وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ» (و [قرآن] گفته شاعری نیست).ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۸۰


==درگذشت==
==درگذشت==
خط ۵۶: خط ۶۴:
در مورد علت دشمنی ابولهب با پیامبر(ص) چند دلیل را می‌توان بر شمرد.
در مورد علت دشمنی ابولهب با پیامبر(ص) چند دلیل را می‌توان بر شمرد.
* رقابت با [[ابوطالب]]: پس از [[عبدالمطلب]] ابوطالب بر [[بنی هاشم]] ریاست یافته بود و از پیامبر(ص) حمایت می‌کرد. نقل‌های تاریخی نشان می‌دهند که ابولهب و ابوطالب روابط خوبی نداشتند.<ref>ر.ک: بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۳۰</ref>
* رقابت با [[ابوطالب]]: پس از [[عبدالمطلب]] ابوطالب بر [[بنی هاشم]] ریاست یافته بود و از پیامبر(ص) حمایت می‌کرد. نقل‌های تاریخی نشان می‌دهند که ابولهب و ابوطالب روابط خوبی نداشتند.<ref>ر.ک: بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۳۰</ref>
* تعصب و گرایش‌های قبیله‌ای: همسر او، ام جمیل بنت حرب، خواهر ابوسفیان و از بنی امیه بود، در نتیجه ابولهب از بنی امیه حمایت می‌کرد.<ref>شوشتری، احقاق الحق، ج۲۹، ص۶۱۳</ref> از طرف دیگر مادر او از قبیله [[خزاعه]] بود که نسبت به [[قریش]] کینه داشتند.<ref>حسنی، سيره المصطفى، ۱۴۱۶ق، ص۲۲۳</ref>
* تعصب در بت برستی: او خدمت به بت عزّی را برعهده گرفته بود. او می‌گفت: «اگر عزی پیروز شود من خادمش هستم، و اگر محمد پیروز شود -که این گونه نمی‌شود- پسر برادر من است».<ref>واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۳، ص۸۷۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۴۷۸</ref>
* تعصب در بت برستی: او خدمت به بت عزّی را برعهده گرفته بود. او می‌گفت: «اگر عزی پیروز شود من خادمش هستم، و اگر محمد پیروز شود -که این گونه نمی‌شود- پسر برادر من است».<ref>واقدی، المغازی، ۱۹۶۶م، ج۳، ص۸۷۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۴۷۸</ref>
* ترس از جنگ: ابولهب پذیرش اسلام را به معنای اعلام جنگ با کل عرب می‌دانست.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص ۴۳</ref>
* ترس از جنگ: ابولهب پذیرش اسلام را به معنای اعلام جنگ با کل عرب می‌دانست.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص ۴۳</ref>


==همسر و فرزندان==
==همسر و فرزندان==
ام‌جمیل، همسر ابولهب، در اذیت و آزار پیامبر اسلام تلاش بسیاری کرد. او خار و خاشاک را بر سر راه پیامبر (ص) می‌ریخت. از این رو قرآن او را «حمالة الحطب» (هیزم کش) خطاب کرد. گفته‌ شده هیزم کشی  کنایه از سخن‌چینی و آتش‌افروزی میان مردم است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۵۲</ref>
ام‌جمیل، همسر ابولهب، دختر [[حرب بن امیه]] و خواهر [[ابوسفیان]] است. او در اذیت و آزار پیامبر اسلام تلاش بسیاری کرد.
 
ابولهب سه پسر به نام‌های عُتبه، مُعَتِّب، و عُتَیبه، و دخترانی به نام‌های دُرَّه<ref>ابن حزم، جمهره انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۷۲</ref>، عزه، و خالده<ref>ابن سعد، طبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۵۰</ref> داشته است.
 
عتبه و عتیبه با [[رقیه دختر پیامبر (ص)|رقیه]] و [[ام کلثوم دختر پیامبر (ص)|ام کلثوم]] دو دختر پیامبر (ص) ازدواج کرده بودند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۳۷-۳۶، بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳</ref> پس از نزول سوره مسد ابولهب و ام جمیل<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۲۲-۱۲۳، ۴۰۱</ref> پسران خود را وادار کردند تا دختران پیامبر(ص) را طلاق دهند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، دارصادر، ج۸، ص۳۶-۳۷</ref>
 
در مورد عُتبه آمده که او به پیامبر (ص) جسارتی کرد و پیامبر (ص) او را نفرین کرد. در سفر تجاری، شبانه، شیری او را در حالی که بین کاروانیان خوابیده بود کشت، بدون این که به کس دیگری آسیبی بزند.<ref>قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۵۶؛ ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۸۰؛ هر دو از اهل سنت</ref> گفته شده که این ماجرا در مورد عتیبه یا لهب بن ابی لهب بوده است.<ref>بیهقی، دلائل النبوه، ج۲، ص۳۳۸-۳۳۹</ref> عتبه و مُعَتِّب، در [[فتح مکه]] مسلمان شدند و در جنگ‌های [[جنگ حنین|حنین]]<ref>طبری، تاریخ، دارالتراث، ج۱۱، ص۵۳۰</ref> و طائف<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۶۵</ref> شرکت کردند. این دو از معدود کسانی بودند که در جنگ حنین از اطراف پیامبر (ص) پراکنده نشدند.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۴۱</ref>  


در نقلی آمده که عُتبه پسر ابولهب به پیامبر (ص) جسارتی کرد و پیامبر (ص) او را نفرین کرد. در سفر تجاری، شبانه، شیری او را در حالی که بین کاروانیان خوابیده بود کشت، بدون این که به کس دیگری آسیبی بزند.<ref>قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص ۵۶؛ ابن شهراشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۸۰؛ هر دو از اهل سنت</ref> اما در منابع دیگر از عتبه و مُعَتِّب، پسران ابولهب، یاد شده که در [[فتح مکه]] مسلمان شدند<ref>طبری، تاریخ، دارالتراث، ج۱۱، ص۵۳۰</ref> و در جنگ [[جنگ حنین|حنین]] شرکت کردند. این دو از معدود کسانی بودند که در جنگ حنین از اطراف پیامبر (ص) پراکنده نشدند.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۴۱</ref> نسل او از طریق پسرانش ادامه یافت.<ref>ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۷۲؛ سمعانی، الانساب، ۱۴۰۰ق، ج۱۱، ص۲۳۶</ref>
دره بنت ابی لهب از پیامبر (ص) حدیثی روایت کرده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، دارالمعرفه، ج۲، ۸۰۷</ref> وقتی دره به پیامبر (ص) از تمسخر زنان مدینه شکایت کرد پیامبر (ص) آنان را بازداشت.<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۶، ص۱۰۳</ref>


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==
خط ۷۹: خط ۹۴:
== منابع ==
== منابع ==
<div class="reflist4" style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px" >
<div class="reflist4" style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px" >
* ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل، ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۹م.
* ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
* ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم، ۱۳۶۲ش.
* ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (ع)، نشر جهان، تهران، ۱۳۷۸ق.
* ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، عبدالهادی التازی، اکادیمیه المملکه المغربیه، رباط، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.
* ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، عبدالهادی التازی، اکادیمیه المملکه المغربیه، رباط، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۷م.
* ابن حبیب، محمد، المنمق فی اخبار قریش، به کوشش خورشید احمد فارق، عالم الکتاب، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
* ابن حبیب، محمد، المنمق فی اخبار قریش، به کوشش خورشید احمد فارق، عالم الکتاب، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
خط ۹۰: خط ۱۰۷:
* ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، دارالمعرفه، بیروت، بی تا.
* ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی السقا و دیگران، دارالمعرفه، بیروت، بی تا.
* بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمید الله، قاهره، ۱۹۵۹م.
* بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمید الله، قاهره، ۱۹۵۹م.
* حسنی، هاشم معروف، سيره المصطفى نظره جديده، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م.
* خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایه الکبری، البلاغ، بیروت، ۱۴۱۹ق.
* خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایه الکبری، البلاغ، بیروت، ۱۴۱۹ق.
* سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
* شوشتری، نورالله بن شریف الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۹ق.
* صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (ع)، نشر جهان، تهران، ۱۳۷۸ق.
* شوکانی، محمد بن علی، فتح القدیر، دار ابن کثیر، دمشق، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
* طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، موسسه آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
* طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، موسسه آل البیت، قم، ۱۴۱۷ق.
* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، دارالمعرفه، بیروت، بی تا.
* طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، دارالمعرفه، بیروت، بی تا.
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، محمد ابوالفضل ابراهیم، دارالتراث، بیروت، بی تا.
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، محمد ابوالفضل ابراهیم، دارالتراث، بیروت، بی تا.
* فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۰ق/۱۹۹۹م.
* قطب الدین راوندی، سعید بن هبه الله، الخرائج و الجرائح، موسسه الامام المهدی، قم، ۱۴۰۹ق.
* قطب الدین راوندی، سعید بن هبه الله، الخرائج و الجرائح، موسسه الامام المهدی، قم، ۱۴۰۹ق.
* کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، دارالزخائر، قم، ۱۴۱۰ق.
* کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، دارالزخائر، قم، ۱۴۱۰ق.
خط ۱۰۲: خط ۱۲۱:
* مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
* مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
* مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق.
* مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق.
*‌ واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول قرآن، تحقیق کمال بسیونی ذغلول، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۸م.
* واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
* واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
* یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
* یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.