سعی صفا و مروه: تفاوت میان نسخه‌ها

صفا و مروه نام دو کوه کوچک، متصل به [[مسجدالحرام]] است. فاصله بین این دو کوه که «مَسْعیٰ» نام دارد حدود ۳۹۵ متر است. صفا و مروه در گذشته بزرگ‌تر و بلندتر بودند و به مرور زمان و در پی توسعه مسجدالحرام از حجم و ارتفاع آن‌ها کاسته شده است. هم اکنون ارتفاع صفا حدود هشت متر است، از مروه نیز قسمت کمی باقی‌مانده بود که در سال ۱۳۷۴ش با هدف گسترش محدوده دور زدن سعی‌کنندگان، آن را هم برداشته و در انتهای آن دری به بیرون گشودند؛ امروزه از مروه تنها نشانه‌ای باقی مانده است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵-۱۰۸</ref>

سعی، عبارت است از هفت دور پیمودن مسافت بین صفا و مروه به نیت حج یا عمره؛ به هر دور این عمل «شوط» گفته می‌شود. <ref>مناسک حج، م۸۷۱</ref> سعی از [[واجب|واجبات]]، بلکه ارکان حج و عمره است که ترک عمدی آن ‌به گونهای که زمان تدارکش بگذرد موجب باطل شدن حج و عمره می‌شود؛ ترک آن از روی فراموشی موجب بُطلان نمی‌گردد و هر وقت یادش آمد باید آن را به جا آورد و در صورت عدم امکان یا مشقت داشتن، باید نایب بگیرد و تا زمانی که سعی انجام نشود، محرماتی که پس از سعی بر او حلال می‌شود، به قوت خود باقی است.<ref>نجفی، جواهر الکلام ج۱۹، ص۴۲۹-۴۳۱</ref>

مشهور [[فقیهان]] معتقدند برخلاف [[طواف]]، سعی [[مستحب|مستحبی]] نداریم.<ref>مناسک حج، م۸۳۹</ref>

در روایات آمده است زمانی که [[هاجر]] در جستجوی آب برای [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]] بود، هفت بار میان کوه صفا و مروه رفت و برگشت. این سنت ابراهیمی حتی در [[جاهلیت]] نیز جزو مراسم [[حج]] به شمار می‌آمد و در آن زمان بتی در این سو و بتی در سوی دیگر قرار داشت و وقتی سعی کنندگان به بت‌ها می‌رسیدند، آنها را لمس می‌کردند. تصور مردمان جاهلیت بر این بود که این دو بت با نام‌های اُساف و نائِلِه، زن و مرد [[زنا]]کاری بوده‌اند که تبدیل به سنگ شده‌اند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۵.</ref>

سعی پس از [[طواف]] و [[نماز طواف|نماز آن]] به جا آورده می‌شود؛ اگر عمره گزار یا حاجی به عمد آن را قبل از طواف به جا آورد، سعی‌اش باطل و اعاده آن پس از طواف و نماز آن واجب است؛<ref>خوئی، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۶۳؛ مناسک حج، م۸۴۰</ref> ولی اگر تقدیم از روی فراموشی یا ندانستن مسئله باشد در باطل شدن سعی و وجوب اعاده آن پس از طواف اختلاف [[فتوا]] وجود دارد.<ref>خوئی، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۴۱-۴۳؛ نجفی، جواهرالکلام، ج۱۹، ص۴۴۶؛ مناسک حج، م۸۴۶</ref>

فاصله انداختن بین سعی و طواف تا شب به قول مشهور جایز است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۳۹۰-۳۹۱؛ مناسک حج، م۸۴۱</ref>

پس از نیت و قصد قربت، سعی از [[صفا]] آغاز و به [[مروه]] ختم می‌شود. در صورت شروع آن از مروه چه عمدی یا سهوی یا از روی ندانستن مسئله، سعی باطل می‌شود و اعاده آن از صفا واجب است.<ref>مناسک حج، م۸۵۲</ref> بالا رفتن بر کوه صفا و مروه واجب نیست، هرچند مستحب است.<ref>مناسک حج، م۸۵۱.</ref> هر بار رفتن از صفا به مروه یک دور و بازگشت از مروه به صفا دور دیگر به شمار می‌رود.<ref>مناسک حج، م۸۷۱</ref>

اگر کسی از روی علم و عمد بیش از هفت دور سعی کند، سعیش باطل است.<ref>مناسک حج، م۸۷۲</ref>

بیشتر [[فقیهان]] قدری استراحت کردن و نشستن در حین سعی را مُجاز می‌دانند.<ref>مناسک حج، م۸۶۵</ref>

برداشتن سنگ از صفا و مروه جایز نیست و اگر کسی بردارد واجب است آن را به جایش برگرداند.<ref>مناسک حج (مراجع)، نشر مشعر، چاپ 1377ش، ج۱، ص۴۹۶.</ref>

برای عمره گزار و حاجی مستحب است پیش از سعی مقداری از آب [[زمزم]] نوشیده و قدری بر سر و بدن خود بریزد و این دعا را بخواند: {{عربی|اَللّهُمَ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً وَ رِزْقاً واسِعَاً وَ شِفاءاً مِنْ کُلِّ داءٍ وَ سُقْمٍ}}، سپس [[حجرالاسود]] را استلام نماید و با آرامش به سمت صفا حرکت کند. پس از رسیدن به کوه صفا بر فراز آن رفته و به [[کعبه]] نگاه کند و با پیش رو قرار دادن رکن حجرالأسود، و پس از حمد و ثنای [[خداوند]] و گفتن هفت بار [[تکبیر]] و [[تهلیل]]، دعای وارد شده را بخواند.<ref>مناسک حج، م۸۹۵</ref>

طول دادن وقوف بر صفا مستحب است<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۴۱۵-۴۱۷.</ref> و بنابر آنچه در روایات آمده، از آثار آن زیاد شدن مال و ثروت است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۴۷۹.</ref>

بنابر قول مشهور، [[طهارت]] داشتن و بنابر قول برخی، [[پاک|پاکی]] بدن و لباس نیز هنگام سعی مستحب است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۴۱۰-۴۱۷؛ مناسک حج، م۸۴۱</ref>

راه رفتن در بخش آغازین و پایانی مَسْعیٰ و برای مردان، هَرْوَلِه کردن<ref>هروله کردن حالتی بین راه رفتن و دویدن است</ref> در حدّ فاصلی که با مهتابی سبز رنگ مشخص شده و خواندن دعای وارد شده هنگام سعی از دیگر مستحبات این عمل است.<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۴۲۳-۴۲۸</ref>

در حال حاضر حد فاصل بین صفا و مروه در سه طبقه ساخته است و برخی [[فقیه|فقها]] به دلیل اینکه طبقات بالا بین دو کوه قرار ندارد، سعی در طبقات دوم و سوم را صحیح نمی‌دانند. <ref>مناسک حج، م۸۴۸</ref>

بر اساس [[فتوا]]ی مشهور فقها، در حج با [[حلق]] یا [[تقصیر]] محرّمات احرام جز [[استمتاع]] از همسر و بوی خوش بر حاجی [[حلال]] می‌شود<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۵۱</ref> و پس از [[طواف]] و سعی، بوی خوش نیز حلال می‌گردد؛<ref>نجفی، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۵۷-۲۵۸</ref> در عمره، هیچیک از [[محرمات احرام]] با سعی حلال نمی‌شود.<ref>مناسک حج، م۹۰۳</ref>

* المعتمد فی شرح المناسک، تقریر دروس سید ابوالقاسم خویی به قلم سید رضا خلخالی، قم، مطبعة العلمیی،  ۱۴۰۹ق.

* حر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه اهل البیت (علیهم السلام)، ۱۴۱۲.ق.

* محمدرضا محمودی، مناسک حج مطابق فتاوای امام خمینی و مراجع معظم تقلید، مرکز تحقیقات حج بعثه مقام معظم رهبری، نشر مشعر، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.