حرم حضرت رقیه: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش ۲|ماه=دسامبر|روز=۱۳|سال=۲۰۱۵|چند = ۲}}

براساس آنچه مشهور است، رقیه همراه سایر اهل بیت [[امام حسین(ع)]] و [[حضرت زینب سلام الله علیها|زینب کبری(س)]] به اسارت در آمد و در مکانی کنار «باب الفرادیس» استقرار یافت. رقیه در این زمان چهار ساله بود که چشم از جهان فرو بست. آن کودک را، کنار آن مکان، که مقبره‌ای عمومی به نام «مقبرۀ باب الفرادیس» بود، به خاک سپردند. این مقبره در شمال غربی محلۀ قدیمی دمشق و کنار باب الفرادیس قرار داشت و امروزه به «العماره» معروف است.<ref>قائدان، اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، ص ۵۷</ref>

در بسیاری از منابع مربوط به دوره [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]]، این زیارتگاه، به مزار حضرت رقیه معرفی شده است. البته در تعدادی از همین منابع، افزون‌ بر قبر حضرت رقیه، به وجود جایگاه سر امام حسین(ع) در آن نیز اشاره شده است؛ با این تفاوت که رقیه در منابع قدیمی‌تر، دختر [[امام علی(ع)]]، و در منابع جدیدتر، دختر [[امام حسین(ع)]] معرفی شده است. در برخی منابع دو قرن اخیر، به حادثه آشکار شدن بدن حضرت رقیه اشاره شده است که نشان می‌دهد صاحب مزار، دختری خردسال بوده است. این حادثه را با اختلافاتی در برخی جزئیات، سه نفر نقل کرده‌اند.<ref>خامه یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۴۱ ۲۳۷</ref>

آگاهی‌های زیادی درباره بنای نخستین زیارتگاه و روند بازسازی و توسعه آن تا پیش از قرن نهم قمری در دست نیست. به نوشته ابن طولون دمشقی، در نیمه دوم این قرن، امیر بردبک ظاهری که در سال ۸۷۱ه‍.ق منصب نیابت دمشق را از سوی پادشاه مملوکی بر عهده گرفت، ساختمان مزار را بازسازی کرد. براساس یکی از کتیبه‌های سنگی که در مزار وجود داشته میرزا بابا مستوفی گیلانی، در سال ۱۱۲۵ق. بنای آن را بازسازی کرد. سپس در اواخر دوره عثمانی، [[علی‌اصغر خان اتابک]]، صدر اعظم دربار قاجار، مزار را در سال ۱۳۲۳ه‍.ق بازسازی کرد.<ref>خامه یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۴۶</ref>

در سال ۱۳۴۳ه‍.ق، کامل و محمدعلی آل نظام، از شیعیان دمشق، بنای زیارتگاه را با هزینه خود بازسازی کردند. بنای زیارتگاه حضرت رقیه در گذشته، شامل اتاقی بوده که قبر میان آن قرار داشته است. مسجد کوچکی نیز در مجاورت آن وجود داشته و مساحت بنا در مجموع از ۶۰ مترمربع فراتر نمی‌رفته است.<ref>خامه یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۴۷</ref>

در اوایل دهه ۷۰ قرن بیستم میلادی، با توجه به اینکه ساختمان قدیمی زیارتگاه حضرت رقیه، گنجایش زائرانی را نداشت، تعدادی از شیعیان از جمله [[نصرالله خلخالی]] و [[امام موسی صدر]] گرد هم آمدند و کمیته‌ای را با هدف توسعه زیارتگاه حضرت رقیه تشکیل دادند. آنها تعدادی از خانه‌ها و مغازه‌های مجاور را خریداری کردند. کار توسعه بنا در سال ۱۴۰۴ق. ۱۹۸۴م. آغاز شد و بخش عمده آن در سال ۱۴۱۰ق. به پایان رسید.<ref>خامه یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۵۰ ۲۴۹</ref>

به گفته فهری زنجانی در توسعه‌ای که صورت گرفت برخی در اطراف حرم به فروش خانه‌هایشان راضی نبودند و وضع به همین حال مانده بود تا در سال ۱۳۶۳ش. با خرید آن خانه‌ها و پرداخت چندین برابر قیمت آن‌ها، امر پی‌ریزی بنای جدید حرم از سوی [[جمهوری اسلامی ایران]] و با حضور مقامات [[سوریه]] آغاز شد.<ref>قائدان، اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، ص ۵۸</ref>

مجموع مساحت حرم تقریباً ۴۵۰۰ متر مربع است که ۶۰۰ متر مربع از این مساحت فضای باز و باقی زیربنا است و در قسمت جنوبی ساختمان مسجدی به وسعت ۸۰۰ متر مربع ساخته شده است و وسعت حرم و رواق‌هایش در بنای جدید تقریباً ۲۶۰۰ متر مربع می‌باشد.<ref>مقدس، راهنمای اماکن زیارتی در کشور سوریه، ۱۲۱</ref>

 

ورودی متصل به صحن اصلی بنا به شکل مستطیل می‌باشد و گرداگرد آن رواق‌هایی وجود دارد. این رواق‌ها با سنگ‌های سفیدرنگ پوشیده شده است و نمای آنها شامل طاق‌های بزرگ و کوچک متوالی است؛ به‌گونه‌ای‌ که هر طاق بزرگ، میان دو طاق کوچک قرار دارد. بالای طاق‌های کوچک، اسامی [[ائمه معصومین|ائمه معصوم(ع)]] درون قاب‌های مدوّری نقش بسته است. سقف رواق‌ها از داخل، با نقوش گیاهی تزیین یافته است.<ref>خامه یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۵۰</ref>

متصل به این صحن از ضلع شرقی آن، صحن کوچک‌تری به شکل مربع وجود دارد که از نظر معماری، شبیه صحن غربی است و گرداگرد آن را رواق‌هایی فرا گرفته است. این صحن در سال ۱۴۲۷ق. ـ ۲۰۰۶م. احداث شده است. در ضلع جنوبی صحن و در شرق ورودی اصلی بنا، شبستانی وجود دارد که سقف آن بر ستون‌هایی استوار گشته، و دارای چندین گنبد نیم‌کره‌ای کوچک است.

در ضلع شمالی دو صحن، بخش اصلی بنا قرار دارد که شامل حرم اصلی در غرب، و دو شبستان وسیع در مرکز و شرق است که هر بخش نیز دارای یک ورودی در رواق‌های شمالی صحن می‌باشد. ورودی حرم، مقابل رواق غربی صحن قرار دارد. گرداگرد حرم رواق‌هایی با سقف آینه‌کاری شده وجود دارد که رواق واقع در شرق حرم، آن را از شبستان میانی جدا می‌کند. سقف حرم با کاشی‌کاری‌هایی پوشیده، و بخش‌هایی از آن مقرنس‌کاری شده است. میان کاشی‌کاری‌ها، نوشته‌هایی از آیات قرآن و احادیثی در فضایل اهل‌بیت(ع) به چشم می‌خورد.

قبر حضرت رقیه میان حرم قرار گرفته است و روی آن نیز یک صندوقچه چوبی پوشیده از پارچه‌های سبزرنگ و حاوی آیات قرآن وجود دارد. روی قبر یک ضریح نقره‌ای متر وجود دارد که در سال ۱۳۷۶ق. ـ ۱۹۵۶م. از سوی مجمع بنی‌زهرای [[تهران]]، به حرم حضرت رقیه اهدا شده است. این ضریح، میان ضریح نقره و طلاکوب جدید و بزرگ‌تری قرار گرفته که در اصفهان ساخته، و در سال ۱۴۱۴ق. ـ ۱۹۹۴م. نصب شده است.

بالای ضریح، گنبد اصلی حرم به ارتفاع ۱۴ متر از کف زمین قرار دارد که سطح خارجی آن با تزیینات هندسی پوشیده شده است. سطح داخلی آن نیز مقرنس‌کاری و آینه‌کاری شده است. گنبد دارای گردن مدوّری حاوی شانزده پنجره کوچک است و گرداگرد آن، بالای پنجره‌ها، کتیبه‌ای از آیات قرآنی وجود دارد.

دو شبستان میانی و شرقی نیز مربع شکل می‌باشد و رواق‌هایی نیز اطراف آن است. سقف هریک از گنبدها، از داخل به صورت گنبد کم‌خیز، و از بیرون به‌صورت پشت‌بام صاف است؛ به‌طوری که حالت گنبدی آن مشخص نیست. شکل‌های گیاهی ظریف و نیز اسامی ائمه معصوم(ع)، آذین‌بخش دیوارها و سقف این دو شبستان از داخل است. ساختمان شبستان شرقی، هم‌زمان با صحن شرقی آستانه تکمیل و افتتاح شده است. بخش جنوب شرقی آستانه به‌صورت دو طبقه ایجاد، و طبقه دوم برای دانشکده مطالعات اسلامی در نظر گرفته شده است.<ref>خامه یار، آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، ص ۲۵۲ ۲۵۱</ref>

* قائدان، اصغر، اماکن زیارتی سیاحتی سوریه، مشعر، تهران، ۱۳۸۷ ش.

* خامه یار، احمد، آثار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و زیارتگاه‌های اهل بیت علیه‌السلام در سوریه، پژوهشکده حج و ز یارت، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش.

* مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی در کشور سوریه (ویژه کارگزاران حج و زیارت)، مشعر، تهران ۱۳۸۹ش.