حسن بن بویه: تفاوت میان نسخه‌ها

مرداویج، [[علی بن بویه]] (عمادالدوله) را به حکومت کرجِ ابودُلَف (شهری نزدیک اراک کنونی) منصوب کرد.<ref>رجوع کنید به همدانی، ج۱، ص۸۸؛ تتوی و همکاران، ج۳، ص۱۷۶۱.</ref> علی پس از غلبه بر ارَّجان و نوبندجان در ۳۲۱ق، حسن را به کازرون فرستاد. حسن بن بویه پس از جمع آوری خراج منطقه، با حمله یاقوت (عامل خلیفه در فارس) روبه رو شد، اما بر او غلبه یافت و سپس نزد علی برگشت.<ref>مسکویه، ج۵، ص۳۷۱؛ ابن اثیر، ج۸، ص۲۷۰ـ۲۷۲.</ref>

در ۳۲۲ق، علی به همراه برادرانش، یاقوت را از فارس بیرون کرد و فرمان ولایت آنجا را از خلیفه عباسی، الراضی باللّه، گرفت،<ref>رجوع کنید به مسکویه، ج۵، ص۳۷۳ـ۳۷۴، ۳۹۰؛ همدانی، ج۱، ص۸۸.</ref> اما تهدید جدّی مرداویج ــ که از به قدرت رساندن علی پشیمان بودــ او را ناچار به اطاعت از مرداویج کرد و سبب شد که حسن بن بویه را به عنوان گروگان و ضامن صلح به دربار وی در [[اصفهان]] بفرستد.<ref>رجوع کنید به مسکویه، ج۵، ص۴۰۷؛ ابن اثیر ج۸، ص۲۸۶؛ قس همدانی، ج۱، ص۸۹ـ۹۰، ۲۹۳، که شرح واقعه را به تفصیل آورده اما از گروگان بودن حسن سخن نگفته است.</ref>

در همین هنگام برادر کوچک ترش، احمد (معزّالدوله)، برای استحکام موقعیت خود در برابر ابوعبداللّه بریدی، از حسن یاری خواست و او به حمایت احمد شتافت.<ref>مسکویه، ج۶، ص۱۸ـ۱۹.</ref> حسن پس از رسیدن به [[اهواز]] (خوزستان)، تصمیم به تصرف واسط گرفت، اما واکنش تند الراضی باللّه و امیرالامرا بَجْکم، او را وادار به عقب نشینی کرد. وی بلافاصله، با استفاده از غیبت وشمگیر که درگیر جنگ با سپاه سامانی در گرگان بود، اصفهان و جبال را گرفت. حسن بن بویه ضمن تحریک ابوعلی چغانی (رجوع کنید به چغانیان) بر ضد وشمگیر، برای تصرف ری با وشمگیر به نبرد پرداخت.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۳۶۰ـ۳۶۱، ۳۶۹؛ ابن اسفندیار، ج۱، ص۲۹۶.</ref>

حسن بن بویه در ۳۳۶ق، با یاری حسن بن فیروزان، مجدداً طبرستان و گرگان را تصرف کرد.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۴۷۵ـ۴۷۶؛ قس مسکویه، ج۶، ص۱۴۵ـ ۱۴۶، که بدون ذکر نام وشمگیر، فقط هزیمت علویان را ثبت کرده است.</ref> اما یک سال بعد، دوباره این مناطق به تصرف وشمگیر در آمد.<ref>مسکویه، ج۶، ص۱۴۹ـ۱۵۰؛ ابن اثیر، ج۸، ص۴۷۷ـ۴۷۸.</ref>

در اواخر ۳۳۷ق، حسن بن بویه طبرستان را پس گرفت، اما خبر درگذشت عمادالدوله در فارس، حسن را ناچار به بازگشت کرد. وی علی بن کامه را به جانشینی خود در ری گماشت و پسر خود، فناخسرو (ملقب به عضدالدوله)، را در فارس به قدرت رساند.<ref>مسکویه، ج۶، ص۱۷۱؛ ابن اسفندیار، ج۱، ص۳۰۰.</ref> با درگذشت عمادالدوله، ریاست خاندان بویه و مقام امیرالامرایی به حسن بن بویه رسید.<ref>مسکویه، ج۶، ص۱۵۲؛ ابن اثیر، ج۸، ص۴۸۳ـ ۴۸۴؛ قس ابن اسفندیار، همانجا، که به نقل از ابواسحاق صابی، احمد را امیرالامرا و حسن را نایب وی در ری دانسته است.</ref>

سلطه سپاه سامانی بر اصفهان، به سبب کمبود آذوقه، طولی نکشید و آنان در [[محرّم]] ۳۳۹ق به [[خراسان]] عقب نشستند .<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۴۸۶ـ۴۸۸؛ ابن خلّکان، ج۲، ص۱۱۸.</ref> بدین ترتیب، باردیگر سلطنت حسن بن بویه در جبال استحکام یافت و در ۳۴۱، او با راندن وشمگیر، طبرستان و گرگان را نیز ضمیمه قلمرو خود نمود.<ref>ابن اسفندیار، ج۲، ص۲.</ref>

حسن در ۳۴۳ق طبرستان را از وشمگیر بازستاند.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۵۰۴.</ref> در همین هنگام احمد معزّالدوله بر سپاه مصر چیره گردید و در مکه و حجاز به نام حسن رکن الدوله خطبه خوانده شد.<ref>مسکویه، ج۶، ص۱۹۵.</ref> در پی عصیان مجدد ابوعلی چغانی بر امیر سامانی، حسن با حمایت از ابوعلی چغانی و گرفتن فرمان حکومت خراسان از خلیفه برای وی، مایه دل مشغولی سامانیان شد، اما با درگذشت نوح بن نصر در ۳۴۴ق<ref>مسکویه، ج۶، ص۱۹۳ـ۱۹۴؛ ابن اثیر، ج۸، ص۵۰۷.</ref> و به حکومت رسیدن ابوالفوارس عبدالملک بن نوح، سامانیان در ۳۴۴ق از دو سو به قلمرو حسن بن بویه تاختند.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۵۱۱.</ref>

سپهسالار جدید سامانی، بکر بن مالک، به مقر حکومت او در ری حمله کرد و محمد بن ماکان، از سرداران سامانی، نیز در رأس سپاهی به اصفهان یورش برد و حاکم آنجا (ابومنصور، فرزند حسن بن بویه) را عقب راند، اما با حمله ابوالفضل ابن عمید، وزیر حسن، سرانجام سپاه سامانی مغلوب گردید. در ری نیز حسن با بهره‌مندی از سپاه اعزامی معزّالدوله، ضمن مقاومت، با تطمیع سپهسالار و وعده گرفتن لوای حکومت خراسان از خلیفه برای او، صلح نمود.<ref>مسکویه، ج۶، ص۱۹۷؛ گردیزی، ص۳۵۰ـ۳۵۱.</ref>

با مرگ وشمگیر در محرّم ۳۵۷ق، سپاه سامانی بازگشت و دیگر مخالفان نیز کشته شدند یا سکوت کردند.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۵۷۷ـ۵۷۹.</ref> در منازعه بر سر جانشینی میان قابوس و بیستون (فرزندان وشمگیر)، بیستون از حسن بن بویه اطاعت کرد.<ref>گردیزی، ص۳۵۸.</ref>

دو سال پایانی عمر حسن بن بویه با حوادثی ناخوشایند همراه بود. در ۳۶۳ق، عزّالدوله بختیار با شورش سپاهیان خود مواجه شد و از حسن یاری خواست. حسن نیز وزیر خود (ابوالفتح ابن عمید فرزند ابوالفضل) و عضدالدوله را به یاری بختیار فرستاد،<ref>همدانی، ج۱، ص۲۱۵، ۲۱۸؛ ابن اثیر، ج۸، ص۶۴۳ـ۶۴۴.</ref> اما پس از رفع غائله، آنان به قلمرو بختیار طمع کردند و او را حبس نمودند.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۶۴۹ـ۶۵۰.</ref> حسن با شنیدن این خبر بیمار شد که به مرگ وی، در محرّم ۳۶۶ق، انجامید.<ref>مسکویه، ج۶، ص۳۹۷؛ ابن اثیر، ج۸، ص۶۵۱.</ref>

با واکنش تند حسن بن بویه و اعلام آمادگی برای اخراج عضدالدوله از عراق، عضدالدوله به فارس بازگشت.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۶۵۲ـ۶۵۳.</ref> اما در ۳۶۵ق، با وساطت اعیان و بزرگان، حسن او را به حضور پذیرفت و قلمرو خود را میان سه فرزند خویش تقسیم نمود. وی عضدالدوله را به جانشینی خود برگزید و به نیابت از او، مؤیدالدوله را به حکومت اصفهان و همدان، و فخرالدوله را به حکومت ری گماشت.<ref>ابن اثیر، ج۸، ص۶۶۹ـ۶۷۰؛ ابن اسفندیار، ج۲، ص۴؛ میرخواند، ج۴، ص۱۴۸.</ref>