البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
اصلاح و ویکی‌سازی
imported>Salvand جزبدون خلاصۀ ویرایش |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) جز (اصلاح و ویکی‌سازی) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:البرهان فی تفسیر القرآن.jpg|180px|بندانگشتی|البرهان فی تفسیر القرآن]] | [[پرونده:البرهان فی تفسیر القرآن.jpg|180px|بندانگشتی|البرهان فی تفسیر القرآن]] | ||
'''البرهان فى تفسير القرآن'''، از | '''البرهان فى تفسير القرآن'''، از مهمترين [[تفسیر|تفاسير]] [[شیعی]] و [[تفسیر روایی|روایی]] قرآن کریم، تألیف [[سید هاشم بحرانی]]. نویسنده در این تفسیر به تناسب [[آیه|آیات]] [[قرآن کریم]]، به موضوعات فقهی، قصص، [[حدیث|احادیث]] [[پیامبر(ص)|نبوی]] و فضايل [[اهل بیت(ع)]] اشاره کرده است. بحرانی [[اخباریان|اخباری]] است و تفسیر وی با رویکردی اخباری‌گرایانه نوشته شده. مفسران و پژوهشگران، اشکالات و انتقاداتی بر برخی مطالب آن وارد کرده‌اند. | ||
این تفسیر فقط روایات | |||
این تفسیر فقط روایات تفسیری آیات قرآنی را گرد آورده و مؤلف از تحلیل، ارزیابی و اجتهاد درباره معانی آیات که در تفاسیری مانند [[التبیان فی تفسیر القرآن|التبیان]] دیده می‌شود، پرهیز کرده است. | |||
==مولف و انگیزه تالیف== | ==مولف و انگیزه تالیف== | ||
| خط ۷: | خط ۸: | ||
[[سید هاشم بحرانی]] مشهور به [[علامه بحرانی]] از [[فقه|فقها]]، [[حدیث|محدثین]] و [[تفسیر|مفسرین]] [[شیعه]] در [[قرن یازدهم]] و اوایل [[قرن دوازدهم]] قمری است. | [[سید هاشم بحرانی]] مشهور به [[علامه بحرانی]] از [[فقه|فقها]]، [[حدیث|محدثین]] و [[تفسیر|مفسرین]] [[شیعه]] در [[قرن یازدهم]] و اوایل [[قرن دوازدهم]] قمری است. | ||
وی در مقدمه کتابش، انگیزه خود از نگارش این تفسیر را ارائه منبعی برای فهم تفاسیر اهل بیت از آیات قرآنی و اسرار قرآن کریم و ضرورت آشنایی با نظرات ایشان برای فهم این کتاب آسمانی معرفی کرده است | وی در مقدمه کتابش، انگیزه خود از نگارش این تفسیر را ارائه منبعی برای فهم تفاسیر اهل بیت از آیات قرآنی و اسرار قرآن کریم و ضرورت آشنایی با نظرات ایشان برای فهم این کتاب آسمانی معرفی کرده است<ref>بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، ج ۱، ص ۴</ref>. | ||
==ساختار و سبک تالیف== | ==ساختار و سبک تالیف== | ||
{{تفسیر}} | {{تفسیر}} | ||
علامه | علامه بحرانی در تفسیر البرهان، بسیاری از احادیث رسیده از [[اهل بیت]] (ع) در تفسیر [[قرآن]] را جمع‌آوری کرده است<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۳، ص۹۳</ref>. | ||
مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد: | |||
::کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار [[پیامبر|انبیاء]] (ع) و فضائل [[اهل بیت]] امامت (ع) را برای شما، روشن می‌گرداند ... من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. اغلب روایات را از طریق [[امامیه]] نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات [[اهل سنت]] موافق روایات [[اهل بیت]] (ع)، یا در بیان فضائل اهل بیت (ع) هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از [[ابن عباس]] نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد [[حضرت علی]] (ع) بوده‌است.<ref>بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، ج۱، ص۴</ref> | ::کتاب البرهان، شما را بر بسیاری از اسرار علوم قرآن آگاه می‌سازد. برخی مسائل علوم شرعی، قصص و اخبار [[پیامبر|انبیاء]] (ع) و فضائل [[اهل بیت]] امامت (ع) را برای شما، روشن می‌گرداند ... من روایات را از کتب معتبر، قابل اعتماد و مورد رجوعی، انتخاب کردم که مؤلفین آنها از مشایخ معتبر و علمای منتجب هستند. اغلب روایات را از طریق [[امامیه]] نقل کرده‌ام، ولی در آنجایی که روایات [[اهل سنت]] موافق روایات [[اهل بیت]] (ع)، یا در بیان فضائل اهل بیت (ع) هستند، از آنها نیز نقل نموده‌ام. از [[ابن عباس]] نیز مقدار کمی در تفسیر آیات، نقل کرده‌ام، زیرا او شاگرد [[حضرت علی]] (ع) بوده‌است.<ref>بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، ج۱، ص۴</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۲۱: | ||
علامه بحرانى در البرهان، تنها به ذكر روايات و اخبار بسنده كرده، و سلسله اسناد احاديث ضبط شده و احاديث اهل سنت را به صورت جداگانه در پايان هر بخش آورده است. او كتاب تفسير خود را بيان تأويل آيات مى‌داند.<ref>بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، ج۱، ص۴</ref>و منظور وي از تأويل دقيقاً احاديث نقل شده از [[ائمه معصومین|امامان معصوم]] (ع) و ذكر فضايل آنان است. وي در خلال تفسير خود توضيحى بر مطالب جمع‌آوري شده، نيفزوده است، اما در مقدمه مفصلى كه پيش از تفسير آورده، ديدگاه‌ها و تحليل خود از تفسير و مبانى آن را وصف كرده است.<ref>بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، ج۱، ص۲-۵</ref> مقدمه ديگري نيز بر كتاب او توسط [[ابوالحسن شريف عاملى اصفهانى]] (د ۱۱۳۸ق يا ۱۱۴۰ق) با عنوان [[مرآة الانوار و مشكاة الاسرار]] نگارش يافته است. | علامه بحرانى در البرهان، تنها به ذكر روايات و اخبار بسنده كرده، و سلسله اسناد احاديث ضبط شده و احاديث اهل سنت را به صورت جداگانه در پايان هر بخش آورده است. او كتاب تفسير خود را بيان تأويل آيات مى‌داند.<ref>بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، ج۱، ص۴</ref>و منظور وي از تأويل دقيقاً احاديث نقل شده از [[ائمه معصومین|امامان معصوم]] (ع) و ذكر فضايل آنان است. وي در خلال تفسير خود توضيحى بر مطالب جمع‌آوري شده، نيفزوده است، اما در مقدمه مفصلى كه پيش از تفسير آورده، ديدگاه‌ها و تحليل خود از تفسير و مبانى آن را وصف كرده است.<ref>بحرانى، هاشم، البرهان فى تفسير القرآن، ج۱، ص۲-۵</ref> مقدمه ديگري نيز بر كتاب او توسط [[ابوالحسن شريف عاملى اصفهانى]] (د ۱۱۳۸ق يا ۱۱۴۰ق) با عنوان [[مرآة الانوار و مشكاة الاسرار]] نگارش يافته است. | ||
علامه بحرانی در ۱۶ باب مقدمه مسائل قرآنى و ديدگاه‌هاي | علامه بحرانی در ۱۶ باب مقدمه مسائل قرآنى و ديدگاه‌هاي تفسيری خود را بيان مى‌كند و فضاي حاكم بر اين ابواب و مقدمات بيان اختصاص تفسير به [[ائمه اطهار]] (ع) است و صريحاً در باب ششم ديگران را از دست زدن به [[تفسیر]] نهى مى‌كند. هرچند تعبير او از تفسير در اينجا به [[تفسیر|تأويل]] بسيار نزديك شده است. در باب پانزدهم به بيان همبستگى [[اهل بیت(ع)|عترت]] و [[قرآن]] و تأكيد بر اينكه باطن و علم قرآن نزد ائمه(ع) است، مى‌پردازد. باب آخر مقدمه، يعنى باب شانزدهم معرفى منابع وي و ارائه برخى اصطلاحات رايج تفسيري است؛ بى آنكه تعريفى از هيچ يك از اين اصطلاحات از قبيل [[ناسخ و منسوخ]]، [[محكم و متشابه]]، عام و خاص، و تقديم و تأخير ارائه دهد و بدين‌گونه، زمينه را براي وارد شدن در تفسير آيات و بيان احاديثى در ذيل آيه، يا آيات منتخب هموار مى‌سازد. حسى كه به فضاي تفسير البرهان غلبه دارد، حاكى از دفاعى كلامى براي اثبات حقانيت و معرفى فضايل [[اهل بیت]] (ع) است. | ||
==منابع تفسیر== | ==منابع تفسیر== | ||
منابع روایی مولف در این تفسیر عبارتند از: | منابع روایی مولف در این تفسیر عبارتند از: | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
*[[تفسیر قمی]] | *[[تفسیر قمی]] | ||
*[[تفسیر عیاشی]] | *[[تفسیر عیاشی]] | ||
*[[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائرالدرجات]] | *[[بصائر الدرجات (کتاب)|بصائرالدرجات]]، [[محمد بن حسن صفار]] | ||
*[[الکافی]] | *[[الکافی]]، [[کلینی]] | ||
*[[قرب الاسناد|قرب الإسناد]] | *[[قرب الاسناد|قرب الإسناد]]، [[عبدالله بن جعفر حمیری]] | ||
*[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الإرشاد]] | *[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الإرشاد]] | ||
*[[امالی مفید|الأمالی]]؛ [[الاختصاص |الإختصاص]] | *[[امالی مفید|الأمالی]]؛ [[الاختصاص |الإختصاص]]، [[شیخ مفید]] | ||
*[[کتاب الزهد]] | *[[کتاب الزهد]]، [[حسین بن سعید اهوازی]] | ||
*[[کتاب سلیم بن قیس هلالی]] | *[[کتاب سلیم بن قیس هلالی]] | ||
*[[کتاب ابن شاذان]] | *[[کتاب ابن شاذان]] | ||
*کتاب پرسش‌های [[علی بن جعفر]] از امام [[موسی بن جعفر]] (ع) | *کتاب پرسش‌های [[علی بن جعفر]] از امام [[موسی بن جعفر]] (ع) | ||
*[[من لا یحضره الفقیه]] | *[[من لا یحضره الفقیه]] | ||
*[[کمال الدین و تمام النعمة]] | *[[کمال الدین و تمام النعمة]] | ||
*[[معانی الاخبار|معانی الأخبار]] | *[[معانی الاخبار|معانی الأخبار]] | ||
*[[علل الشرایع|علل الشرائع]] | *[[علل الشرایع|علل الشرائع]] | ||
*[[بشارات الشیعة]] | *[[بشارات الشیعة]] | ||
*[[صفات الشیعة]] | *[[صفات الشیعة]] | ||
*[[التوحید (کتاب)|التوحید]] | *[[التوحید (کتاب)|التوحید]] | ||
*[[عیون اخبار الرضا (ع) (کتاب)|عیون أخبار الرضا]] | *[[عیون اخبار الرضا (ع) (کتاب)|عیون أخبار الرضا]] | ||
*[[الخصال (کتاب)|الخصال]] | *[[الخصال (کتاب)|الخصال]] | ||
*[[ثواب الاعمال و عقاب الاعمال]] | *[[ثواب الاعمال و عقاب الاعمال]] | ||
*[[تهذیب شیخ طوسی|التهذیب]] | *[[تهذیب شیخ طوسی|التهذیب]]، [[الإستبصار]]، [[الامالی (شیخ طوسی)|الأمالی]]، [[شیخ طوسی]] | ||
*[[خصائص الأئمة]] | *[[خصائص الأئمة]] | ||
*[[المناقب الفاخرة فی العترة الطاهرة]] | *[[المناقب الفاخرة فی العترة الطاهرة]]، [[سید رضی]] | ||
*[[المحاسن]] | *[[المحاسن]]، [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] | ||
*[[تفسیر مجمع البیان]]، [[تفسیر جوامع الجامع]] | *[[تفسیر مجمع البیان]]، [[تفسیر جوامع الجامع]]، [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] | ||
*[[ | *[[مصباح الشریعة]]. روایات این کتاب را به حضرت امام [[جعفر صادق]] (ع) منسوب می‌کنند. | ||
*[[منهاج الحق و الیقین]] | *[[منهاج الحق و الیقین]]، [[ولی بن نعمة الله حسینی رضوی حائری]] | ||
*[[تأویل الآیات الباهرة فی العترة الطاهرة]]، [[شیخ شرف الدین نجفی]] | *[[تأویل الآیات الباهرة فی العترة الطاهرة]]، [[شیخ شرف الدین نجفی]] | ||
*[[ما أنزل من القرآن فی أهل البیت]] | *[[ما أنزل من القرآن فی أهل البیت]]، [[شیخ محمد بن عباس بن مروان بن ماهیار]] مشهور به ابن جُحام | ||
*[[تحفة الإخوان]] | *[[تحفة الإخوان]]، [[الطرائف]]، [[سید بن طاووس|سید ابن طاوس]] | ||
*[[ربیع الأبرار]] | *[[ربیع الأبرار]] | ||
*[[الکشاف فی تفسیر القرآن]] | *[[الکشاف فی تفسیر القرآن]]، [[زمخشری]] | ||
*[[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|المناقب]] | *[[مناقب آل ابی طالب (کتاب)|المناقب]]، [[ابن شهر آشوب|محمد بن علی بن شهر آشوب]] | ||
*[[مجموعه ورام]] | *[[مجموعه ورام]]، [[شیخ أبی الحسین ورام]] | ||
*[[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الإحتجاج]] | *[[الاحتجاج علی اهل اللجاج (کتاب)|الإحتجاج]]، شیخ [[احمد بن علی بن أبی طالب طبرسی]] | ||
*[[کامل الزیارات]] | *[[کامل الزیارات]]، [[جعفر بن محمد قولویه قمی|جعفر بن محمد بن قولویه]] | ||
*[[مشارق انوار الیقین]] | *[[مشارق انوار الیقین]]، [[شیخ رجب برسی]] | ||
و همچنین منابع دیگری که در جای جای البرهان به مناسبت نامشان آمده است.<ref>البرهان، ج ۱، ص ۷۰ - ۷۳.</ref> | و همچنین منابع دیگری که در جای جای البرهان به مناسبت نامشان آمده است.<ref>البرهان، ج ۱، ص ۷۰ - ۷۳.</ref> | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۰: | ||
==نقدها== | ==نقدها== | ||
[[محمد مهدی آصفی]] می‌نویسد: | [[محمد مهدی آصفی]] می‌نویسد: | ||
::''با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در غلو و تحریف را | ::''با وجود تلاش علمی فراوان در تفسیر البرهان، این کتاب بخشی از روایات ضعیفه در غلو و تحریف را دربردارد. به نظر می‌رسد که، مصنف محترم اقدام به تصفیه و جداسازی احادیث ضعیف ننموده‌است، با اینکه اهتمام نموده، ولی اقدام او کافی نبوده‌است. ایشان از مصادری که متهم به وضع و ضعف هستند، استفاده نموده‌است، و نیز روایاتی نقل نموده که، از حیث سند، ضعیف و از حیث متن، مضطرب می‌باشند، بنابراین می‌توان گفت: البرهان یک تلاش علمی مفیدی است، که راه را برای محققین آشنا به نصوص، عارف به ضعف و اضطراب روایات و توانا در استخراج صحیح از سقیم، هموار کرده‌است. وجود روایات ضعیف و مضطرب از اهمیت کار [[سید هاشم بحرانی|سید بحرانی]] نمی‌کاهد، همانگونه که [[بحار الانوار]] مرحوم [[علامه مجلسی|مجلسی]]، دارای روایات ضعیف و مضطرب می‌باشد، امّا وجود آنها از اعتبار و عظمت تلاش مجلسی و خدمتی که به کتابخانه [[تشیع]] نمود، نمی‌کاهد. منتهی، جمع آوری و تنظیم، مرحله اول کار است، مرحله دوم، تنقیح و تصفیه آثار تفسیری مرویه از اهل بیت و جداسازی صحیح از غیر آن و مرحله سوم، استخراج و استنباط اصول و خطوط کلی شیوه تفسیری اهل بیت می‌باشد. بدون تکمیل هر سه مرحله، نمی‌توان از روایات تفسیری [[اهل بیت]] بهره فراوانی برد.''<ref>بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، مقدمه شیخ محمد مهدی آصفی. </ref> | ||
[[آیت الله معرفت]] در [[التفسیر و المفسرون]] می‌نویسد: | [[آیت الله معرفت]] در [[التفسیر و المفسرون]] می‌نویسد: | ||
| خط ۷۹: | خط ۸۲: | ||
تفسیر البرهان غیر از چاپ‌های سنگی قدیم، در شکل جدید چند بار طبع گردیده‌است. از جمله: | تفسیر البرهان غیر از چاپ‌های سنگی قدیم، در شکل جدید چند بار طبع گردیده‌است. از جمله: | ||
# چاپ حروفی در ۵ جلد (یک جلد مقدمه و ۴ جلد تفسیر) توسط مؤسسه اسماعیلیان [[قم]] | # چاپ حروفی در ۵ جلد (یک جلد مقدمه و ۴ جلد تفسیر) توسط مؤسسه اسماعیلیان [[قم]] | ||
# مؤسسه الوفا [[بیروت]] در ۴ | # مؤسسه الوفا [[بیروت]] در ۴ جلد | ||
# کتابفروشی اسلامیه [[تهران]] در ۵ | # کتابفروشی اسلامیه [[تهران]] در ۵ جلد | ||
# مؤسسه الرسالة بیروت در سال | # مؤسسه الرسالة بیروت در سال ۱۴۰۳ق | ||
# چاپ جدیدی در | # چاپ جدیدی در ۵ جلد به قطع رحلی توسط مرکز چاپ و نشر مؤسسه بعثت تهران با تحقیق گروه بحث‌های اسلامی این مؤسسه و مقدمه [[شیخ محمد مهدی آصفی]]، صورت گرفته است. | ||
===نسخه‌های خطی=== | ===نسخه‌های خطی=== | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۷: | ||
# نسخه‌ای در کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه تهران شماره ۲۰ ب و ۲۵ ب | # نسخه‌ای در کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه تهران شماره ۲۰ ب و ۲۵ ب | ||
# نسخه‌ای در کتابخانه [[آستان قدس رضوی]] [[مشهد]] شماره ۸۳- ۹۱ | # نسخه‌ای در کتابخانه [[آستان قدس رضوی]] [[مشهد]] شماره ۸۳- ۹۱ | ||
# نسخه کتابخانه [[مدرسه عالی شهید مطهری]] تهران (۲۰۵۷) | # نسخه کتابخانه [[مدرسه عالی شهید مطهری]] تهران (۲۰۵۷) | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
*آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳. | *آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳. | ||
*ایازی،سید محمد علی. المفسرون حیاتهم و منهجهم. تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ق. | *ایازی،سید محمد علی. المفسرون حیاتهم و منهجهم. تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ق. | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۱۰: | ||
*خرمشاهي، بهاءالدين، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران، دوستان ، ناهيد ، ۱۳۷۷ش. | *خرمشاهي، بهاءالدين، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران، دوستان ، ناهيد ، ۱۳۷۷ش. | ||
*معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۴۱۸ق. | *معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۴۱۸ق. | ||
{{پایان}} | |||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* برای دانلود تفسیر البرهان به این آدرس مراجعه شود.[http://narjes-library.blogspot.com/2013/03/blog-post_4440.html] | * برای دانلود تفسیر البرهان به این آدرس مراجعه شود.[http://narjes-library.blogspot.com/2013/03/blog-post_4440.html] | ||