برهان وجودی: تفاوت میان نسخه‌ها

برهان های وجودی، از جمله [[برهان های اثبات خدا]] و استدلالی است که از طریق دقت در مفهوم [[خدا]] و به واسطه تعریف خدا، وجود او اثبات می شود. تعریف خدا به موجودی که کامل تر از او قابل تصور نیست، نشان می دهد که او در خارج نیز باید باشد. در غیر اینصورت کامل ترین موجود نیست. [[آنسلم قدیس|آنسلم]] پایه گذار و [[دکارت]] و [[پلانتینگا]] از موافقان این برهان هستند. در جهان [[اسلام]] نیز [[محمد حسین غروی اصفهانی|محمد حسین اصفهانی]] معروف به کمپانی، بیان دقیقی از این برهان ارائه کرده است.

در این دسته از برهان ها، با دقت در مفهوم خدا، وجود او را اثبات می شود.

این برهان، در [[الهیات‌]] [[مسیحیت|مسیحى‌]]،‌ با نام‌ قدیس‌ آنسِلم‌ (متولد 503ق‌/1109م‌) شناخته‌ مى‌شود.

او در این برهان به احمقی اشاره می کند که می گوید [[خدا]] نیست.

آنگاه این برهان در جواب او گفته می شود.

همزمان با ارائه این استدلال از سوی او، مخالفت‌هایی از سوی معاصرین وی بیان شد و عده ای نیز به دفاع از او برخواستند.

از مهمترین موافقان این برهان می توان به دکارت و از مهمترین مخالفان آن، می توان به توماس آکویناس و کانت اشاره کرد.

البته این استدلال در دوره معاصر از سوی برخی محققان و [[فلسفه|فلاسفه]] [[اسلام|مسلمان]] مورد توجه قرار گرفته است و برخی به مخالفت با آن و برخی دیگر همانند محمد حسین اصفهانی(کمپانی) به دفاع از آن و بیان تقریری نو از آن اقدام کرده اند.

برهان‌ آنسلم‌ بیان‌ مى‌دارد:

مقدمه1. خدا موجودی است که کامل تر از او نمی توان تصور کرد.

مقدمه2. اگر فرض کنیم که خدا در خارج وجود نداشته باشد، یعنی فقط در ذهن انسان موجود است.

مقدمه3. موجودی که فقط در ذهن وجود دارد، نسبت به موجودی که هم در ذهن هست و هم در خارج ناقص تر است.

مقدمه4. بنابراین اگر خدا در خارج موجود نباشد، یعنی خدا کامل ترین موجودی که قابل تصور است نیست و از او کامل تر نیز می توان تصور کرد.

بنابراین، خدا باید در خارج از ذهن ما موجود باشد و گرنه خلاف تعریف ماخواهد بود. <ref>هیك‌، ص75-79</ref>

{{جعبه نقل قول | عنوان = | نقل‌قول = [[محمد حسین اصفهانی(کمپانی)]]:{{سخ}}{{شعر|}}{{ب| ماکان مـوجودا بذاته بلا|حیث هو الواجب جل وعلا}} {{ب|و هو بذاته دلیل ذاته|اصدق شاهد علی اثباته}} {{ب| یقضی بهذا کل حدس صائب| لو لم یکن مطابق للواجب}} {{ب|لکان هو اما لامتناعه|و هو خلاف مقتضی طباعه}} {{ب| او هو لافتقاره الی السبب| والفرض فردیته لما وجب}} {{ب| فالنظر الصحیح فی الوجوب| یفضی الی حقیقه المطلوب}}{{پایان شعر}}|تاریخ بایگانی || منبع = <small>تحفه الحکیم، ص102</small> | تراز = راست| عرض = 320px |حاشیه= 5px| اندازه خط = 12px|رنگ پس‌زمینه = | گیومه نقل‌قول = | تراز منبع = چپ}}

*ذات خود او دالّ بر خودش است و او خود صادق ترین گواه بر اثبات خویش است؛

*هر ذهن دقیق و درس تاندیشی به این مطلب حكم می كند كه اگر واجب الوجود مصداقی در عالم خارج نداشته باشد و صرفا مفهومی ذهنی باشد؛

*این موجودنبودنِ او یا به دلیل این است كه وجود خارجی داشتن برایش ذاتا محال است، كه این فرض، خلاف ذات او است؛

*یا به دلیل این است كه او نیازمند علت است، كه این هم محال است چون فرض ما این بود كه او واجب الوجود است نه ممكن الوجود، پس نیازی به علت ندارد؛

*پس، دقت و تأمل صحیح در معنای وجوب منجر به اثبات نتیجه مطلوب می‌شود.

زیرا واجب الوجود، مفهومی است که خود به خود موجود است و وابستگی و نیازی به غیر ندارد. این مفهوم، قسیم و در عرض دو مفهوم ممکن الوجود و ممتنع الوجود قرار دارد و این یعنی اینکه، نه تنها ذاتا توان موجود شدن دارد( بنابراین ممتنع الوجود نیست)، بلکه نیازی نیز به غیر ندارد و علت نمی‌خواهد.(بنابراین ممکن الوجود و نیازمند به علت نیست)

به همین صورت، معلوم می‌شود که بررسی خود مفهوم واجب، ما را به مصداق داشتن و وجود خارجی آن می‌رساند.<ref>ر.ک: افضلی، ص4-6</ref>

مهمترین ایرادی که مخالفان این نحوه استدلال بیان کرده اند این است که این برهان، اشتباه و خلط بین مفهوم و مصداق است. یعنی مسئله مفهوم و لوازم آن، هیچ ربطی به عالم خارج از ذهن ندارد. بنابراین، توجه و دقت در مفاهیم ذهنی، به هیچ وجه ما را به وجود داشتن یا وجودنداشتن خارجی آن چیز نمی رساند.

شریک خدا، از نظر مفهومی، چیزی است که کامل تر از آن قابل تصور نیست.

حال اگر قرار باشد، چنین مفهومی در خارج از ذهن نیز وجود داشته باشد، شریک خدا نیز باید وجود داشته باشد، حال آنکه وجود آن از نظر عقلی محال و غیر ممکن است.<ref>جوادی آملی، ج3، ص483</ref>

*[[برهان های اثبات خدا]]

*افضلی،علی، شرح و بررسی تقریر حکیم اصفهانی از برهان وجودی و انتقادات مهدی حائری به آن، مجله حکمت معاصر، 1392ش، ش2، ص1-20.

*جوادی آملی، عبدالله، سرچشمه اندیشه، ج3، تحقیق: عباس رحیمیان، 1386، چاپ پنجم.

 

* [http://lib.eshia.ir/23022/11/4698/ دایره المعارف بزرگ اسلامی، مقاله ''براهین اثبات باری'']

* [http://wisdom.ihcs.ac.ir/article_752_156.html شرح و بررسیِ تقریر حکیم غروی اصفهانی از برهان وجودی و انتقادات مهدی حائری یزدی به آن]

[[رده:مباحث فلسفی]]