رسالة الحقوق: تفاوت میان نسخه‌ها

  | عنوان       = رسالة الحقوق

  | تصویر     = رساله حقوق امام سجاد.jpg

  | اندازه تصویر =  

  | عرض تصویر   =  

  | نام‌های دیگر =  

  | موضوع       = بیان حقوق و وظایف انسان نسبت به دیگران

  | صادره از     = [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد (ع)]]

  | راوی اصلی   =  

  | راویان       =  

  | اعتبار سند   =  

  | منابع شیعه   = [[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول]]، [[الخصال (کتاب)|الخصال]]، [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]]

  | منابع سنی   =  

  | مؤید قرآنی   =  

'''رِسالَةُ الحُقوق''' [[حدیث]]ی از [[امام سجاد عليه‌السلام|امام سجاد(ع)]] درباره پنجاه حق که بر عهده انسان است؛ همچون حق [[خدا]]، پیشوایان، اعضای بدن، خویشاوندان و اعمالی مانند [[نماز]]، [[روزه]]، [[حج]]، [[قربانی]] و [[صدقه]]. قدیمی‌ترین منابع این [[حدیث]]، [[تحف العقول|تُحَف‌ُ العقول]]، تألیف [[ابن شعبه حرانی|ابن‌شُعبه حَرّانی]] (درگذشت ۳۸۱ق) و سه کتاب [[شیخ صدوق]] (درگذشت ۳۸۲ق)، [[الخصال (کتاب)|خصال]]، [[من لا یحضره الفقیه|مَن لا یَحضُرُهُ الفَقیه]] (از [[کتب اربعه امامیه]]) و [[امالی (شیخ صدوق)|اَلاَمالی]] است.

رسالةالحقوق، [[حدیث]]ی است از [[امام سجاد(ع)]] که در آن حقوقی که برعهده انسان است، همچون حق خدا، حق پیشوایان، حق خویشاوندان و حق اعضای بدن بیان شده است.<ref>نگاه کنید به ابن‌شعبه حرانی، تحف‌العقول، ۱۳۶۳ش/۱۴۰۴ق، ص۵۵تا۲۷۲؛ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۴تا۵۷۰؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۱۸تا۶۲۵؛ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۶۸تا۳۷۵.</ref>

حدیث‌پژوهان با توجه به [[سلسله سند]] رسالة الحقوق و اینکه در کتاب‌های معتبر حدیثی آمده است، اعتبار بسیاری برای آن قائل‌اند.<ref> حسینی جلالی، جهاد امام سجاد، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۳.</ref> حدیث را [[ابوحمزه ثمالی]] از امام سجاد(ع) نقل کرده است که رجالیان شیعه او را از «شیعیان برگزیده»، «[[ثقه]]» و «معتمد» توصیف کرده‌اند.<ref>نجاشی، رجال‌النجاشی، ۱۳۶۵ق، ص۱۱۵.</ref>

قدیمی‌ترین منابع حدیثی هم که روایت در آنها به‌طور کامل نقل شده، عبارت‌اند از: [[تحف العقول|تُحَف‌العقول]]، تألیف [[ابن شعبه حرانی|ابن‌شُعبه حَرّانی]]،<ref>ابن‌شعبه حرانی، تحف‌العقول، ۱۳۶۳ش/۱۴۰۴ق، ص۲۵۵تا۲۷۲.</ref> (درگذشت ۳۸۱ق)، [[الخصال (کتاب)|خصال]]،<ref>صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۴تا۵۷۰.</ref> [[من لا یحضره الفقیه|من لا یَحضُرُهُ الفقیه]]<ref>صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۱۸تا۶۲۵.</ref> و اَمالی،<ref>صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۶۸تا۳۷۵.</ref> هر سه نوشته [[شیخ صدوق]]، (درگذشت۳۸۲ق).

شمار حقوقی که در رسالةالحقوق بیان شده است، به‌روایت [[تحف‌العقول]] پنجاه حق است. در فراز پایانی حدیث در این کتاب چنین آمده است: «این پنجاه حقی است که...».<ref>نگاه کنید به ابن‌شعبه حرانی، تحف‌العقول، ۱۳۶۳ش/۱۴۰۴ق، ص۲۷۲.</ref> البته این عبارت در نقل‌های صدوق از این روایت وجود ندارد؛<ref>صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۷۰؛‌ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۲۵؛ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۳۷۵.</ref> اما صدوق نیز شمار حقوق را پنجاه می‌دانسته است؛ زیرا او در کتاب خصال این عنوان را برای حدیث برگزیده است: «حقوق پنجاه‌گانه‌ای که علی بن الحسین برای اصحابش نوشت.»<ref>نگاه کنید به صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۴.</ref>

‏برخی از نویسندگان که متن رسالةالحقوق را نقل کرده‌اند، شمار این حقوق را ۵۱ حق ذکر‌ کرده‌اند.<ref>حسینی جلالی، جهاد امام سجاد، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴.</ref> گفته‌اند علت این مسئله این است که در تُحَف‌العقول حق‌الحج ذکر نشده است؛ حال آنکه در روایت صدوق آمده است.<ref>حسینی جلالی، جهاد امام سجاد، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴.</ref> طبق تحلیلی که یکی از حدیث‌پژوهان از این مسئله مطرح کرده، حق‌الحج جزء حدیث بوده که در تُحَف‌العقول از قلم افتاده است؛ با این‌همه حقوق همان پنجاه است و این نویسندگان در شمارش حقوق، موردی را که حق نبوده است، حق شمرده‌اند.<ref>حسینی جلالی، جهاد امام سجاد، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴تا۲۹۷.</ref>

# حقوق اعضای بدن: زبان، گوش، چشم، دست، پا، شکم، عورت.

# حقوق‌ دیگران: کسی که تو را از بردگی آزاد کرده است، برده‌ای که تو آزاد کرده‌ای، نیکی‌کننده، [[مؤذن]]، [[امام جماعت]]، همنشین، همسایه، دوست، شریک، مال، بدهکار، معاشر، مدعی، مدعاعلیه، مشورت‌کننده با تو، مشورت‌گیرنده از تو، نصیحت‌خواه، نصیحت‌گو، بزرگتر، کوچک‌تر، کسی که از تو درخواستی دارد، کسی که از او درخواستی داری، بدکنندهٔ به تو شادکنندهٔ تو، هم‌دینان، [[اهل ذمه|اهل‌ذِمّه]]. <ref>حسینی جلالی، جهاد امام سجاد، ۱۳۸۲ش، ص۳۰۵تا۳۰۷.</ref>

ترجمه‌های متعددی از رساله حقوق [[امام سجاد(ع)]] به زبان فارسی وجود دارد. در کتاب کتاب‌شناسی امام سجاد از حدود ۳۰ ترجمه به زبان فارسی نام آمده است.<ref>حبیبی و شمس‌الدینی مطلق، ۱۳۹۴ش، ص۳۲۱تا۳۲۸.</ref>

* رساله حقوق امام سجاد؛ علی شیروانی.<ref>حبیبی و شمس‌الدینی مطلق، ۱۳۹۴ش، ص۳۲۱تا۳۲۴.</ref>

افزون بر این، این حدیث ضمن برخی از کتاب‌ها هم ترجمه شده است؛ از جمله ترجمه خصالِ صدوق از [[محمدباقر کمره‌ای]]، زندگانی علی بن الحسین از [[جعفر شهیدی]] و ترجمه [[تحف العقول (کتاب)|تُحَف‌العقول]] از [[احمد جنتی]].<ref>سپهری، ترجمه و شرح رسالةالحقوق امام سجاد، ۱۳۸۴ش، ص۲۹و۳۰.</ref>

رسالةالحقوق همچنین به زبان‌های دیگر ترجمه شده است؛ از جمله: انگلیسی، فرانسوی، یونانی، اردو، تاجیکی، ارمنی، تایلندی، هندی، مالایی، صربی، تاگالوگ (مانیل) و امهری (اتیوپی).<ref>حبیبی و شمس‌الدینی مطلق، ۱۳۹۴ش، ص۳۲۹تا۳۳۲.</ref>

* [https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=0CC8QFjAC&url=http%3A%2F%2Flib.kashanu.ac.ir%2Fdocuments%2F10157%2F19452%2F%25D8%25B1%25D8%25B3%25D8%25A7%25D9%2584%25D9%2587%2B%25D8%25AD%25D9%2582%25D9%2588%25D9%2582%2B%25D8%25AD%25D8%25B6%25D8%25B1%25D8%25AA%2B%25D8%25A7%25D9%2585%25D8%25A7%25D9%2585%2B%25D8%25B3%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25AF%2B%2528%25D8%25B9%2529%2B%25D9%2587%25D9%2585%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2587%2B%25D8%25A8%25D8%25A7%2B%25D8%25AA%25D8%25B1%25D8%25AC%25D9%2585%25D9%2587&ei=tQxvVIDfA8zsO5GfgOgI&usg=AFQjCNG3u9_r6R_JbG-9v5gu0ZRdxYvyTA متن رساله حقوق به همراه ترجمه]