عهد الست: تفاوت میان نسخه‌ها

در میان متکلمان و مفسران چند گونه تفسیر درباره عالم ذر وجود دارد.

[[تفسیر]] نخست این است که جایگاه این پیمان پیش از آفرینش دنیوی انسان‌ها و در [[عالم ذر]] بوده است. این تفسیر، هم در منابع [[اهل سنت]] و هم در منابع [[شیعه]] وجود دارد و از سوی کسانی مطرح شده است که در فضای فکری آنان گرایش‌های سنتی و [[اخباری]]‌گری حاکم بوده است.

نقطه مشترک این دو نگاه و روایت‌هایی که در منابع این دو وجود دارد، پیوند میان سرنوشت و [[تقدیر]] انسان‌ها با این میثاق است. بر اساس ظاهر تمامی این روایات، همه رخدادها از آغاز مشخص شده و قلم تقدیر جزئیات حوادث را از قبل نگاشته است و سرنوشت انسان‌ها بر اساس آن مشخص شده است.<ref>سیوطی، الدر المنثور، ج۳، ص۱۴۱.</ref> همه افراد انسانی در یک مسیر گریزناپذیر و غیرقابل تغییر گام برمی‌دارند. این مطلب، همان چیزی است که پایه و مایه تفکر کلامی سنت گرایان را تشکیل می‌دهد.

بر اساس این دیدگاه، پس از آنکه [[حضرت آدم(ع)]] از [[بهشت]] [[هبوط]] کرد و بر زمین آمد، خداوند او را در نزدیکی [[عرفه]] در [[مکه]] یا دجنی<ref>مکانی در هند.</ref> ساکن کرد.

در این تفسیر، مسأله [[فطرت]] بر همین پیمان منطبق شده است.<ref> طبری، ج۹، ص۷۵-۸۱؛ احمد بن حنبل، ج۱، ص۲۷۲.</ref>

در تفسیری که در منابع حدیثی شیعی درباره عالم ذر و عهد الست آمده، بیان شده است که خداوند خاک اهل [[گناه]] و [[دوزخ|دوزخیان]] را با آبی تلخ و شور، و خاک اهل [[بهشت]] را با آبی شیرین عجین کرد. سپس از آن گل، انسان‌هایی شبیه مورچه آفرید و از آنان به ربوبیت خود و [[نبوت]] [[حضرت محمد(ص)|محمد(ص)]] و [[ولایت]] [[حضرت علی(ع)|علی(ع)]] و اوصیاء او تا [[امام زمان(عج)|حضرت مهدی(ع)]] اقرار گرفت. نخستین کسی که در عالم ذر ایمان آورد، حضرت محمد بود.<ref>مقایسه کنید: آیه «اِن کان لِلرَّحْمن وَلَدٌ فَاَنَا اَوَّل الْعابِدین »، زخرف: ۸۱.</ref>

البته جالب توجه است که این روایات، هم از نظر سند و هم از جهت دلالت مفاهیم، مورد اشکال و ایراد قرار گرفته است.<ref>تفسیر نمونه، ج۷، ص۹-۱۰.</ref>

این نگاه به مسئله پیمان الست در دستگاه [[عرفان|عرفانی]] [[ابن عربی]] با عنوان «سرُّ القَدَر» نمایان شده است که به عقیده وی، از باارزش‌ترین دانش‌هاست که تنها کسانی نسبت به آن آگاه می‌شوند که [[خداوند]] بخواهد.<ref>قیصری، ص۳۰۲.</ref>

ثانیا: دلایل عقلی گویای این است که انسان بودن انسان به روح و نفس اوست و نفس و روح، مادی نیست و با پدید آمدن همین بدن حادث می‌شود، نه اینکه قبل از ایجاد بدن، به صورت مستقل آفریده شده باشد.<ref>سید مرتضی، ج۱، ص۲۸-۳۰؛ فخرالدین، ج۱۵، ص۴۷-۴۹؛ شیخ طوسی، ج۵، ص۲۷- ۲۸؛ طباطبایی، ج۸، ص۳۱۶- ۳۱۸.</ref>

در این دیدگاه، بیشتر از اینکه توجه به ظاهر [[روایات|احادیث]] و قبول آنها باشد، پیروی از عقل و استدلال به چشم می‌خورد. این گروه از [[تفسیر|مفسران]] چندین نکته درباره این آیه و تفسیر سنتی از آیه بیان کرده‌اند:

بنابراین، خلاصه دیدگاه عقل گرایانه این است که این پیمان در همین دنیا گرفته شده است و مراد از پیمان نیز فطرتی است که در نهاد تمام انسان‌ها قرار داده شده است.

برخی از مفسران معتقدند که تفسیر دوم نیز همانند تفسیر اول خالی از اشکال نیست.