Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۶٬۰۳۵
ویرایش
اوس و خزرج: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (←پیوند به بیرون) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اوس‌ْ وَ خَزْرَج'''، دو [[تیره]] مهم از [[عرب|اعراب]] [[یمن|یمانی]] | [[پرونده:مدینه.jpg|بندانگشتی|280px|شبه جزیره حجاز]] | ||
'''اوس‌ْ وَ خَزْرَج'''، دو [[تیره]] مهم از [[عرب|اعراب]] [[یمن|یمانی]] که از مدتها پیش از ظهور [[اسلام]]، در شهر [[یثرب]] ([[مدینه]]) ساکن شدند و پس از [[هجرت]]، آنها را «[[انصار]]» خواندند. نقش این دو قبیله در تاریخ اسلام مخصوصا در جریان [[هجرت]] [[پیامبر(ص)]] وجنگ‌های مختلف برجسته است. عده‌ای از مورخین گفته‌اند بعضی آیات [[قرآن]] در شأن [[انصار]] نازل شده است. | |||
==نسب== | ==نسب== | ||
نسب اوس و خزرج به قبیله بزرگ یمانی [[ازد]] می‌رسید و بیشتر نسب نگاران و مورخان سده‌های نخستین هجری به سلسله نسب این دو تیره از طریق بنومازن بن ازد اشاره | نسب اوس و خزرج به قبیله بزرگ یمانی [[ازد]] می‌رسید و بیشتر نسب نگاران و مورخان سده‌های نخستین هجری به سلسله نسب این دو تیره از طریق بنومازن بن ازد اشاره کرده‌اند.<ref>مثلاً نک: کلبی، جمهره...، ص۶۲۱؛ خلیفه، الطبقات، ج۱، ص۱۷۵؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۰۲.</ref> | ||
نیای بزرگ دو تیره، عمروبن عامر مشهور به مُزَیقی است و اوس و خزرج دو پسر حارثه بن ثعلبه بن عمروبن عامر بوده‌اند. نسب این دو، از طریق مادر | نیای بزرگ دو تیره، عمروبن عامر مشهور به مُزَیقی است و اوس و خزرج دو پسر حارثه بن ثعلبه بن عمروبن عامر بوده‌اند. نسب این دو، از طریق مادر که قیله بنت کاهل نام داشت، به قبیله [[بنی قضاعه]] می‌رسید.<ref>نک: کلبی، همانجا، نسب...، ج۱، صص۳۶۳-۳۶۴؛ ابن قتیبه، المعارف، ص۱۰۹؛ ابن حزم، جمهره انساب العرب، ص۳۳۱</ref> و بدین سبب، اوس و خزرج خود را بنی قیله نیز می‌خوانده‌اند<ref>علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۱۳۳.</ref> | ||
عنوان اوس مختصر شده «اوس مناه» است | عنوان اوس مختصر شده «اوس مناه» است که وابستگی و نسبت ایشان را به یکی از [[بت|بُتان]] مشهور [[جاهلیت|دوره جاهلی]] نشان می‌دهد.<ref>علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۱۳۵؛ درباره اعتقاد خاص اوس و خزرج به این بُت، نک: کلبی، الاصنام، صص۱۳-۱۴، ۲۷</ref> خزرج را به معنای باد تند یا نسیم جنوب آورده‌اند.<ref>ابن منظور،لسان، ذیل خزرج</ref> | ||
==تاریخ اقامت اوس و خزرج در شهر یثرب== | ==تاریخ اقامت اوس و خزرج در شهر یثرب== | ||
تاریخ اقامت اوس و خزرج در شهر یثرب، با | تاریخ اقامت اوس و خزرج در شهر یثرب، با پراکندگی قوم ازد - که در نواحی [[یمن]] سکنی داشتند - در مناطق گوناگون شبه جزیره و پاره‌ای سرزمین‌های اطراف آن پیوندی نزدیک دارد. | ||
شایع‌ترین روایات در مآخذ | شایع‌ترین روایات در مآخذ کهن حاکی از آن است که مهاجرت گروهی‌ِ «ازدیان» از یمن، به سبب ویرانی [[سدّ مأرب]] بر اثر سیل بوده است،<ref>ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۷، صص۶۲ -۶۳؛ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۰۳.</ref> اما درباره سبب اصلی مهاجرت ایشان و تاریخ وقوع آن میان محققان معاصر، اتفاق نظری وجود ندارد.<ref>مثلاً نک: مهران، تاریخ العرب القدیم، صص۴۵۵- ۴۵۸؛ شریف، مکه و المدینه فی الجاهلیه و عهد الرسول، صص۳۱۳-۳۱۶؛ ولفنسون، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، ص۶۳</ref> از بعضی روایت‌های دیگر چنین برمی‌آید که اوس و خزرج، پیش از ویرانی سد به یثرب مهاجرت کردند.<ref> ولفنسون، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، ص۵۲</ref> | ||
[[پرونده:مارب.jpg|بندانگشتی|مأرب]] | [[پرونده:مارب.jpg|بندانگشتی|مأرب]] | ||
محققان گفته‌اند، هجرت‌ِ ازدیان از یمن | محققان گفته‌اند، هجرت‌ِ ازدیان از یمن یکباره اتفاق نیفتاد.<ref>شریف، مکه و المدینه فی الجاهلیه و عهد الرسول، ص۳۱۵</ref> بعدها، دسته‌هایی از این مهاجران در شمال [[جزیره العرب]] و در جوار سرزمین [[شام]] دولت کوچک [[غسانی]]، و دسته‌هایی دیگر در بخش‌هایی از [[عراق]] فعلی ([[حیره]]) دولت [[آل منذر]] یا [[لخمیان]] را تشکیل دادند و هر یک، دست نشانده یکی از دو دولت بزرگ وقت، یعنی[[ایران]] و [[روم]] بودند. | ||
به احتمال بسیار، پس از برپایی این دولت‌ها، هجرت اقوام ازد، از آن جمله اوس و خزرج یا اجداد ایشان، به جاهایی از جزیرهالعرب فزونی گرفت. به گفته برخی محققان، شاید هجرت اوس و خزرج دیرتر از دیگر اقوام ازدی و احتمالاً در اواخر سده ۴م انجام شده باشد.<ref>شریف، | به احتمال بسیار، پس از برپایی این دولت‌ها، هجرت اقوام ازد، از آن جمله اوس و خزرج یا اجداد ایشان، به جاهایی از جزیرهالعرب فزونی گرفت. به گفته برخی محققان، شاید هجرت اوس و خزرج دیرتر از دیگر اقوام ازدی و احتمالاً در اواخر سده ۴م انجام شده باشد.<ref>شریف، مکه و المدینه فی الجاهلیه و عهد الرسول، ص۳۱۴-۳۱۶</ref> این قوم، یثرب را برای اقامت برگزید که از حیث شرایط اقلیمی برای کشاورزی مناسب به نظر می‌رسید. | ||
چون این دسته از ازدیان به یثرب رسیدند و در آنجا | چون این دسته از ازدیان به یثرب رسیدند و در آنجا سکنی گزیدند، گروهی از [[یهود|یهودیان]] در شهر به سر می‌بردند و اداره آنجا از حیث سیاسی و اقتصادی یکسره به دست ایشان بود.<ref>ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۷، ص۶۲؛ نیز نک: بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۷</ref> | ||
==روابط میان یهودیان و اوس و خزرج== | ==روابط میان یهودیان و اوس و خزرج== | ||
روابط میان یهودیان و اوس و خزرج، نخست بر مبنای | روابط میان یهودیان و اوس و خزرج، نخست بر مبنای همکاری، به ویژه در کشاورزی شکل گرفت، اما اندک اندک با فزونی یافتن شمار مهاجران، تسلط یهودیان رو به کاهش نهاد. بعید نیست از همین دوران، با تشکیل بطون و شاخه‌های گوناگون، روند جدایی دو تیره از یکدیگر آغاز شده باشد. | ||
تسلط اوس و خزرج بر یثرب، موجب پدیده دیگری شد | تسلط اوس و خزرج بر یثرب، موجب پدیده دیگری شد که در تعلق این شهر به حوزه دو حکومت دست نشانده غسانی و لخمی ارتباط دارد. طبق یک روایت، یهودیان به عامل دولت [[ساسانی]] [[خراج]] و مالیات می‌پرداختند و از سوی ایشان، حکمرانی یثرب به یهودیان سپرده شده بود.<ref>ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۷، ص۶۴.</ref> | ||
بنابر روایت دیگری، اوس و خزرج پس از | بنابر روایت دیگری، اوس و خزرج پس از آنکه از ستم فرماندار یهودی شهر به ستوه آمدند، از غسانیان یاری طلبیدند. مالک بن عجلان از بنی غسان به یاری ایشان آمد و از آن پس دوره سیادت اوس و خزرج بر یثرب آغاز شد.<ref>نک: سمهودی، وفاء الوفاء، ج۱، صص۱۷۸ بب؛ قس: مهران، تاریخ العرب القدیم، صص۴۶۲-۴۶۴</ref> | ||
به هر حال، براساس پاره‌ای نشانه‌ها، اوس و خزرج خود را به [[غسانیان]] - | به هر حال، براساس پاره‌ای نشانه‌ها، اوس و خزرج خود را به [[غسانیان]] - که مانند آنها به ازد نسب می‌بردند - نزدیک‌تر احساس می‌کردند.<ref>برای تفصیل، نک: علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۳، ص۳۹۱.</ref> و اگر هم تا اواسط سده ۶م - چنانکه برخی محققان حدس زده‌اند<ref>نک: کستر، ۱۱-۱۴؛ علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، صص۱۲۹-۱۳۰.</ref> - کارگزاران دولت ساسانی توسط یهودیان بر یثرب تسلط داشتند، از همین زمان، با ورود اوس و خزرج به یثرب، اوضاع به نفع غسانیان می‌بایست دگرگون شده باشد و در این زمینه روایتهایی نیز در دست است.<ref>نک: ابن حبیب، «اسماء المغتالین»، صص۱۳۶- ۱۳۷؛ نیز نک: علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۲، ص۵۷۸، ج۴، ص۱۳۴؛ ولفنسون، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، صص۵۹ -۶۱</ref> | ||
==روابط اوس با خزرج== | ==روابط اوس با خزرج== | ||
در مدتی | در مدتی که اوس و خزرج بر یثرب تسلط داشتند، از چگونگی اداره شهر اطلاع دقیقی در دست نیست، به ویژه آنکه میان دو تیره چنان رقابتی درگرفت که به جنگها و نزاعهای خونین و دراز مدت منتهی شد و یهودیان بی‌گمان در افروختن آتش فتنه میان دو تیره نقش فعال داشتند.<ref>مهران، تاریخ العرب القدیم، ص۴۸۱؛ وکیل، ص۷۵</ref> | ||
از آنجا | از آنجا که قدرت دو تیره تقریباً برابر بود، هر یک می‌کوشیدند با انعقاد پیمان با گروهی از قبایل مشهور یهودی در یثرب، بر دیگری تفوق یابند، چنانکه اوسیان با [[بنی‌قریظه|بنی قریظه]] هم پیمان شدند و خزرجیان با [[غزوه بنی نضیر|بنی نضیر]]<ref>مهران، تاریخ العرب القدیم، ص۴۸۱؛ وکیل، ص۷۵</ref> | ||
حاصل این رقابتها، بروز جنگهای خونین میان طوایف این دو تیره بود | حاصل این رقابتها، بروز جنگهای خونین میان طوایف این دو تیره بود که در «[[ایام العرب]]» دوره جاهلی، برای هر یک نامی خاص هست، ولی روایات مربوط به آن، آمیخته با افسانه است.<ref>نک: ه د، ایام‌العرب؛ نیز مهران، تاریخ العرب القدیم، ص۴۸۰</ref> | ||
در نخستین جنگ به نام «حرب | در نخستین جنگ به نام «حرب سُمیر»، پیروزی از آن اوس شد، اما در بیشتر جنگهای بعدی، خزرجیان تسلط یافتند.<ref>ابن اثیر، ج۱، صص۶۵۸ - ۶۵۹، نیز برای جنگهای دیگر، نک: ج۱، صص۶۶۰ بب.</ref> | ||
در واپسین جنگ این هر دو تیره به نام «[[حرب بُعاث]]» | در واپسین جنگ این هر دو تیره به نام «[[حرب بُعاث]]» که‌اندکی پیش از [[هجرت به مدینه|هجرت حضرت رسول(ص) به یثرب]] اتفاق افتاد، اوسیان برای کسب پیروزی بر رقیب، به [[مکه]] آمدند و خواهان انعقاد پیمان با قریش شدند، اما اعتنایی ندیدند. در همین اوقات بود که میان برخی از ایشان و [[پیامبر(ص)|پیامبر(ص)]] ارتباط حاصل شد.<ref>ابن حبیب، المنمق، ۲۶۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۳۸؛ ابن اثیر، ج۱، صص۶۸۰ -۶۸۱؛ نیز نک: ولفنسون، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، ص۶۸.</ref> | ||
ظاهراً خزرجیان برآن بودند تا [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن اُبَی]] ابن سلول را - | ظاهراً خزرجیان برآن بودند تا [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن اُبَی]] ابن سلول را - که بعدها از منافقان مشهور شد<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۷۴.</ref> - تاج بر سر نهند و فرمانروایی شهر بدو بسپرند.<ref>ابن سعید، نشوه الطرب، ج۱، ص۱۹۰؛ نیز نک: ولفنسون، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، ص۷۰</ref> | ||
==پس از قبول اسلام== | ==پس از قبول اسلام== | ||
با هجرت پیامبر(ص) به یثرب، اوس و خزرج اسلام آوردند و «انصار» عنوان یافتند و خود بدان افتخار می‌کردند<ref>علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، صص۱۴۰-۱۴۱؛ برای تفصیل، نک: ه د، انصار</ref> با این همه، در برخی مواقع، رقابتهای دیرین میان دو تیره سر برمی‌آورد، چنانکه بر سر اینکه کدام یک در [[پیمان عقبه]] زودتر با آن حضرت دست بیعت دادند، اختلاف و تفاخر داشتند. | |||
با | این اختلاف درباره حضور ایشان در دیگر مواقع دوره اسلامی نیز وجود داشت.<ref>نک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ۴ (۱) /۴؛ ابن قدامه، التبیین فی انساب القرشیین، ص۴۹۹.</ref> البته به نظر می‌رسد که در دوره اسلامی نیز اکثریت با خزرجیان بود، چنانکه در میان [[نقیب|نقیبان]] ۱۲ گانه - در آغاز ارتباط با پیامبر(ص) - ۳ تن از اوسیان بودند و بقیه از خزرج<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۲؛ طبری، تاریخ، ج۲، ص۳۶۳.</ref> و در [[جنگ بدر]] نیز شمار افراد خزرج بیشتر از اوس بود.<ref>ابن اسحاق، سیره، ص۲۸۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۹۰.</ref> | ||
در جنگهای [[مریسیع]] و [[بنی‌قریظه|بنی قریظه]] و قضیه [[افک]] نیز اختلاف میان اوس و خزرج ظاهر شد، ولی پیامبر(ص) آتش فتنه را خاموش کرد.<ref>واقدی، المغازی، ج۲، صص۴۱۵، ۴۳۱، ۵۱۵؛ نیز نک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱ (۲) /۴۶؛ طبری، همان، ج۲، ص۶۱۴؛ احمد بن حنبل، ج۶، صص۵۹، ۱۹۶</ref> پس از وفات آن حضرت نیز، در ماجرای [[سقیفه بنی ساعده|سقیفه]]، [[ابوبکر]] و یارانش از رقابت اوس و خزرج بر سر جانشینی پیامبر(ص) سود بردند.<ref>طبری، همان، ج۳، صص۲۲۱-۲۲۲؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۰۴.</ref> | |||
اوس و خزرج هر یک دارای ۵ [[بطن]] بودند.<ref>نک: شریف، مکه و المدینه فی الجاهلیه و عهد الرسول، صص۳۱۰- ۳۱۱ ببعد.</ref> این بطون خود به عشایر و شاخه‌های دیگری که شمار آنها بالغ بر ۴۰ شاخه می‌شد، به جز عشایر دیگری از اعراب که با دو تیره رابطه ولاء داشتند، تقسیم می‌شدند.<ref>شریف، مکه و المدینه فی الجاهلیه و عهد الرسول، ص۳۰۹.</ref> | |||
اوس و خزرج هر | |||
==افتخارات== | ==افتخارات== | ||
اوس و خزرج علاوه بر | اوس و خزرج علاوه بر آنکه به جنگاوری و دلیری شهره بودند<ref>ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۲، صص۱۹۲-۱۹۳؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۷.</ref> هر یک شاعرانی داشتند. از میان اوسیان، قیس بن خَطیم که به «زبان اوس» شهره بود، و ابوقیس ابن اسلت، مشهورند؛<ref>علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۱، ص۴۷۵؛ ابوالفرج، الاغانی، ج۲، صص۱۵۹ بب، ج۱۵، صص۱۶۰ بب.</ref> و از خزرجیان نیز باید به [[حسان بن ثابت|حسان بن ثابت]] - که مدایح او در حق حضرت رسول(ص) شهره است - و کعب بن مالک اشاره کرد.<ref>ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۲، ص۵۱۲ بب، ج۲، صص۵۲۳ بب؛ نیز نک: علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۹، ص۶۵۴.</ref> برخی از وجوه اصحاب پیامبر(ص) نیز به دو تیره اوس و خزرج تعلق داشتند و بعدها اعضای دو تیره، هر یک به سببی به ایشان افتخار می‌کردند. در اوس کسانی مانند [[غسیل الملائکه|حنظله غسیل الملائکه]]، [[عاصم بن ثابت]]، [[سعد بن معاذ]]، و در خزرج، [[سعد بن عباده]]،[[زید بن ثابت]]، [[معاذ بن جبل]]، [[ابی بن کعب|اُبَی‌ّ بن کعب]]<ref>ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۳، ص۳۳۱؛ نیز نک: علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۱۳۷.</ref> را باید نام برد. | ||
گفته‌اند برخی از آیات [[قرآن]]، به ویژه آیه ۱۰۳ از [[سوره آل عمران]] | گفته‌اند برخی از آیات [[قرآن]]، به ویژه آیه ۱۰۳ از [[سوره آل عمران]] که مؤمنان را به وحدت و پرهیز از تفرقه دعوت می‌کند، در شأن اوس و خزرج نازل شده است.<ref>شیخ طوسی، التبیان، ج۲، صص۵۴۵ -۵۴۶؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص۱۵۵؛ نیز نک: طبری، تفسیر، ج۴، ص۱۷.</ref> | ||
از میان مؤلفان و مورخان قدیم، | از میان مؤلفان و مورخان قدیم، کسانی چون ابوعبیده معمر بن مثنی، واقدی (د ۲۰۷ق) و علاّن شعوبی (د اواخر قرن ۲ق)، آثاری درباره اوس و خزرج و انساب و جنگها و مثالب ایشان داشته‌اند.<ref>نک: ابن ندیم،الفهرست، صص۶۰، ۱۱۱، ۱۱۸.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
*ابن اثیر، | *ابن اثیر، الکامل. | ||
*ابن اسحاق، محمد، سیره، به | *ابن اسحاق، محمد، سیره، به کوشش محمد حمیدالله، قونیه، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. | ||
*ابن حبیب، محمد، «اسماء | *ابن حبیب، محمد، «اسماء المغتالین»، ضمن نوادر المخطوطات، به کوشش محمد عبدالسلام هارون، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. | ||
*همو، المنمق، به | *همو، المنمق، به کوشش خورشید احمد فارق، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. | ||
*ابن حزم، علی، جمهره انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. | *ابن حزم، علی، جمهره انساب العرب، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. | ||
*ابن درید، محمد، الاشتقاق، به | *ابن درید، محمد، الاشتقاق، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۷۸ق/۱۹۵۸م. | ||
*ابن رسته، احمد، الاعلاق النفیسه، به | *ابن رسته، احمد، الاعلاق النفیسه، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۱م. | ||
*ابن سعد، محمد، الطبقات | *ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، لیدن، ۱۳۲۲ق. | ||
*ابن سعید مغربی، علی، نشوه الطرب، به | *ابن سعید مغربی، علی، نشوه الطرب، به کوشش نصرت عبدالرحمان، عمان، ۱۹۸۲م. | ||
*ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به | *ابن عبدربه، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۳م. | ||
*ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به | *ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. | ||
*ابن قدامه، عبدالله، التبیین فی انساب القرشیین، به | *ابن قدامه، عبدالله، التبیین فی انساب القرشیین، به کوشش محمد نایف دلیمی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. | ||
*ابن منظور، لسان. | *ابن منظور، لسان. | ||
* ابن ندیم، الفهرست. | * ابن ندیم، الفهرست. | ||
*ابن هشام، | *ابن هشام، عبدالملک، التیجان فی ملوک حمیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۴۷ق. | ||
*ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م؛ احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق. | *ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م؛ احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق. | ||
*بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به | *بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م. | ||
*همو، فتوح البلدان، به | *همو، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۶۵م. | ||
*خلیفه بن خیاط، الطبقات، به | *خلیفه بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م. | ||
*ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به | *ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. | ||
*سمهودی، علی، وفاء الوفاء، به | *سمهودی، علی، وفاء الوفاء، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، ۱۳۷۴ق/ ۱۹۵۵م. | ||
*شریف، احمد ابراهیم، | *شریف، احمد ابراهیم، مکه و المدینه فی الجاهلیه و عهد الرسول، قاهره، دارالفکر العربی. | ||
*شیخ طوسی، حسن، التبیان، به | *شیخ طوسی، حسن، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دارالتراث العربی. | ||
*طبری، تاریخ. | *طبری، تاریخ. | ||
* همو، تفسیر. | * همو، تفسیر. | ||
*علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۶م. | *علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۶م. | ||
*قرطبی، محمد، الجامع | *قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، قاهره، دارالکتب المصریه. | ||
* | *کستر، م. ج.، الحیره و مکه، ترجمه یحیی جبوری، بغداد، ۱۹۷۶م. | ||
* | *کلبی، محمد، الاصنام، به کوشش احمد زکی پاشا، قاهره، ۱۹۲۴م. | ||
* | *کلبی، محمد، جمهره النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. | ||
*همو، نسب معدوالیمن | *همو، نسب معدوالیمن الکبیر، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م. | ||
*مسعودی، علی، مروج الذهب، به | *مسعودی، علی، مروج الذهب، به کوشش یوسف اسعد داغر، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م. | ||
*مهران، محمد بیومی، تاریخ العرب القدیم، | *مهران، محمد بیومی، تاریخ العرب القدیم، اسکندریه، ۱۹۸۹م. | ||
*واقدی، محمد، المغازی، به | *واقدی، محمد، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م. | ||
* | *وکیل، محمد سید، یثرب قبل‌الاسلام، حجاز، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م. | ||
*ولفنسون، اسرائیل، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، قاهره، ۱۳۴۵ق/ ۱۹۲۷م. | *ولفنسون، اسرائیل، تاریخ الیهود فی بلاد العرب، قاهره، ۱۳۴۵ق/ ۱۹۲۷م. | ||
*یعقوبی، تاریخ، بیروت، دارصادر. | *یعقوبی، تاریخ، بیروت، دارصادر. | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۷: | ||
| رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد | | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->ندارد | ||
| کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->از منبع خوب | | کپی‌کاری = <!--از منبع مردود، از منبع خوب، ندارد-->از منبع خوب | ||
| استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل--> | | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->ناقص | ||
| جانبداری = <!--دارد، ندارد-->ندارد | | جانبداری = <!--دارد، ندارد-->ندارد | ||
| رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->دارد | | رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->دارد | ||