تأویل: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه تاویل از ریشه «أ- و ل» و به معنای پیش یا وضعیت پیشین را بازگرداندن یا بازگشتن به اول است.<ref>پاکتچی، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل «تأویل»؛ دهخدا، ذیل «تأویل».</ref> آنجا که تاویل درباره فهم چیزی به کار رود ناظر به بازگردان چهره بیرونی به معنای درونی است که به گونه‌های مختلف در قران کریم دیده می‌شود مانند تاویل خواب به معنایی که در پس رویا نهفته است(نک: یوسف/۶۱۲؛ کهف/۱۸ / ۷۸۹ و ۸۲) در کاربردی فراتر، مقصود از تاویل فرا بردن یک دال از معنایی ظاهری به معنایی دور از ظاهر است که تصور می‌شود مهم‌تر از معنای ظاهر و پیش از معنای ظاهر مقصود گوینده بوده است.<ref>پاکتچی، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل «تأویل».</ref> برخی قرآن‌پژوهان معاصر در توضیح معنای تأویل آورده‌اند: «هر لفظ یا عملی که متشابه باشد، وقتی برای آن، توجیه خردپسندی وجود داشته باشد، این توجیه، تأویل آن لفظ یا عمل خواهد بود. شخص تأویل کننده، هنگامی که برای سخن متشابه معنای معقولی را بیان می‌دارد، در حقیقت مهار لفظ را به دست می‌گیرد و آن را به سوی معنای درستی که ارائه می‌دهد، باز می‌گرداند، به همین خاطر در نیکو نشان دادن عملی که شبهه‌انگیز است نیز واژه تأویل کاربرد دارد همان‌گونه که در [[داستان موسی و خضر]] کلمه تأویل در ضمن آیات شریف قرآن مجید آمده است: قال هذا فراقٌ بینی و بینک سَأُنبّئُک بتأویل ما لَمْ تَسْتَطِعْ علیه صبرا؛ گفت اینک هنگام جدایی من و توست. به زودی تو را از تأویل آنچه نتوانستی درباره آن صبر کنی آگاه خواهم ساخت.»<ref>معرفت، حقیقت تأویل قرآن، </ref>

ابن فارس برای ریشه «أ و ل» دو معنای اصلی بیان کرده است: آغاز یک چیز و پایان آن.<ref>محمدی ری‌شهری، شناخت‌نامه قرآن ، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۴۰.</ref> لغت‌شناسان با توجه به معنای لغوی «تأویل» و کاربردهای آن، تعاریف به ظاهر متفاوتی از آن داده‌اند<ref>محمدی ری‌شهری، شناخت‌نامه قرآن ، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۴۰ـ۴۲.</ref> اما تعدادی از این تعریف‌ها و تبیین‌ها، در حقیقت مصداق تأویل اند نه مفهوم آن.<ref>محمدی ری‌شهری، شناخت‌نامه قرآن ، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۴۳.</ref> مفهوم واقعی تأویل کلام، با در نظر گرفتن گوهر معنایی آن، بیان مراد و مقصود واقعی متکلم از آن، از طریق تفسیر و آشکار کردن معنای پنهان لفظ است.<ref>محمدی ری‌شهری، شناخت‌نامه قرآن ، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۴۳.</ref> [[تفسیر]] و تأویل، هر دو به معنای آشکار کردن معنای پنهان لفظ و بیان مراد و مقصود واقعی متکلم است اما این شرح و توضیح مراتب و گونه‌های مختلفی دارد؛ گاهی لفظ یک معنا دارد و گاهی چند معنا؛‌ گاهی مقصود متکلم، بدون قرینه فهم و درک می‌شود و گاهی به قرینه نیاز دارد؛ گاه مراد متکلم، مفهومی ذهنی و علمی است و گاهی عینی و رویداد خارجی است.<ref>محمدی ری‌شهری، شناخت‌نامه قرآن ، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۴۳.</ref>