کاربر ناشناس
امکان اشرف: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mahboobi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Aghaie بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''امکان اشرف'''، مفهومی در [[فلسفه اسلامی]]، به ویژه در [[حکمت اشراق|مکتب اشراق]] که در شمار یکی از قواعد فلسفی در آمده است. بر اساس این قاعده، در سلسله وجودی، وجود موجود | '''امکان اشرف'''، مفهومی در [[فلسفه اسلامی]]، به ویژه در [[حکمت اشراق|مکتب اشراق]] که در شمار یکی از قواعد فلسفی در آمده است. بر اساس این قاعده، در سلسله وجودی، وجود موجود ضعیف‌تر و پست‌تر، نشان دهنده وجود موجود برتر در مرتبه قبل است. | ||
==مضمون قاعده== | ==مضمون قاعده== | ||
مضمون این قاعده این است که در میان موجودات ممکن، تحقق و وجود یافتن موجوداتی که در مرتبه وجودی بالاتری قرار دارند، بر موجودهای ممکن مراتب پائین‌تر تقدم دارد. | |||
بر این | بر این اساس، اگر موجود ممکن پست تری وجود داشته باشد، مستلزم این است که ممکنی که از او شریف‌تر است در مرتبه قبل تحقق داشته باشد. | ||
==پیشینه مبحث== | ==پیشینه مبحث== | ||
===در حکمت مشاء=== | ===در حکمت مشاء=== | ||
طرح موضوع امکان اشرف در تفکر فلسفی اسلامی، از دیدگاه تاریخی به [[بوعلی سینا|ابن سینا]] بازمی گردد، بدون اینکه وی آن را به صورت قاعده‌ای درآورد، یا همچون مسأله مستقلی به آن بپردازد و یا آن را در پاسخگویی به مسائل دیگر به کار برد. البته او و سایر فلاسفه بزرگ اسلامی پیشینه این قاعده را به ارسطو منسوب دانسته‌اند. | |||
ابن سینا در کتاب [[تعلیقات| | ابن سینا در کتاب [[تعلیقات|تعلیقات]] این مسأله را چنین مطرح می‌کند: | ||
کمال مطلق، حیثیت وجوبِ بدون امکان و وجود بدون عدم و حق بدون باطل است. هر | ::کمال مطلق، حیثیت وجوبِ بدون امکان و وجود بدون عدم و حق بدون باطل است. هر آنچه بعد از اوست، ناقص‌تر از وجود اول است و غیر از آن هرچه هست، در ذات خود ممکن است. | ||
::پس از وجود کامل مطلق، تمام موجودات ممکن بر اساس استعدادهای وجودی که دارند قرار می‌گیرند. در این سلسله وجودی، هر یک از [[عقل فعال|عقول فعال]] نسبت به موجوداتی که به واسطه آنها ایجاد می‌شوند شرافت بیشتری دارند، همانطور که این عقول فعاله از امور مادی شریف ترند. | |||
در | ::در میان مادیات نیز موجودات آسمانی و افلاک بر موجودات عالم طبیعت و موجودات زمینی برتری دارند. | ||
مقصود ارسطو از | ::مقصود ارسطو از اشرف در اینجا نیز چیزی است که از نظر ذاتی مقدم بر هستی موجودات پائین‌تر و پست‌تر از خودش است، و هستی یافتن مرتبه پست‌تر تنها زمانی امکان دارد که موجود برتر در مرتبه قبل از آن وجود یافته باشد» <ref> ص۲۱، نیز نگاه کنید: «العرشیه »، ص۱۵-۱۶</ref> | ||
===در حکمت اشراق=== | ===در حکمت اشراق=== | ||
پس از ابن سینا، | پس از ابن سینا، این مسأله به صورت قاعده‌ای مهم نزد [[شیخ اشراق|شهاب الدین سهروردی]] (درگذشت ۵۸۷ق /۱۱۹۱م) بنیان گذار حکمت اشراق دیده می‌شود. <ref>حکمه الاشراق، ص۱۵۴؛ نیز نگاه کنید: همو، «اللمحات »، ص۱۵۶، ۱۶۴-۱۶۶، «الالواح... »، ص۳۹</ref>.او نیز صریحاً اصل این قاعده را به [[ارسطو]] بازمی گرداند، و این قاعده را موافق با حکم [[فطرت]] انسان نسبت به وجود چنین ترتیبی در سلسله وجودی ممکنات می‌داند.<ref> «المشارع... »، ص۴۳۴</ref> | ||
وی معتقد است بر اساس این قاعده، چند نتیجه به دست | وی معتقد است بر اساس این قاعده، چند نتیجه به دست می‌آید که عبارتند از: | ||
*وجود | *وجود تام‌ترین و کامل‌ترین هستی در امور آسمانی و عوالم قدسی؛ | ||
*کمال [[واجب الوجود]] و امور عقلی، از تصور انسان و نفس او برتر و | *کمال [[واجب الوجود]] و امور عقلی، از تصور انسان و نفس او برتر و شریف‌تر است؛ | ||
*اگر موجودی از نظر وجودی بر موجود دیگر برتری و شرافت داشت، باید قبل از آن موجود شده باشد؛ | *اگر موجودی از نظر وجودی بر موجود دیگر برتری و شرافت داشت، باید قبل از آن موجود شده باشد؛ | ||
*[[عقل|جوهر عقلانی]] مقدم بر [[نفس|جوهر نفسانی]] است؛ | *[[عقل|جوهر عقلانی]] مقدم بر [[نفس|جوهر نفسانی]] است؛ | ||
*اجرام آسمانی مقدم بر اجرام زمینی است.<ref> | *اجرام آسمانی مقدم بر اجرام زمینی است.<ref>همان، ص۴۳۵</ref> | ||
سهروردی از این قاعده بیش از هر چیز برای اثبات [[مُثُل نوریه]] یا به تعبیر خودش «[[مثل نوری|انواع نوریه مجرده]]» بهره می‌گیرد و در این زمینه می‌گوید: «انواع نوریه قاهره بر افراد خود مقدمند، یعنی تقدم عقلی دارند؛ و امکان اشرف اقتضا می‌کند که این انواع نوری مجرد وجود داشته باشند.» <ref>حکمه الاشراق، ص۱۴۳</ref> | |||
===در حکمت متعالیه=== | ===در حکمت متعالیه=== | ||
فیلسوف دیگری که پس از سهروردی، قاعده امکان اشرف را پذیرفته، و به تفصیل در مورد آن بحث کرده است، [[ملاصدرا|صدرالدین شیرازی]] (درگذشته ۱۰۵۰ق /۱۶۴۰م) است. وی که به گفته خودش سالها نسبت به این قاعده ایراد داشته است، <ref>اسفار، ج۷، ص۲۵۴-۲۵۵</ref> مضمون این قاعده را از نوشته‌های سهروردی گرفته است و به پیروی از او اصل آن را به نوشته ارسطو بازمی گرداند. | |||
او قاعده | او قاعده امکان اشرف را اصلی [[برهان|برهانی]] و دارای نتایجی سودمند می‌داند. | ||
ملاصدرا در این کتاب به تفصیل در مورد قاعده امکان اشرف بحث کرده و قاعده [[قاعده امکان اخس|امکان اخس]] را در برابر آن قرار داده و به بررسی و اثبات هر دو | ملاصدرا در این کتاب به تفصیل در مورد قاعده امکان اشرف بحث کرده و قاعده [[قاعده امکان اخس|امکان اخس]] را در برابر آن قرار داده و به بررسی و اثبات هر دو می‌پردازد. <ref>ج۷، ص۲۴۴- ۲۴۵</ref> | ||
وی در اثبات و تبیین این دو قاعده | وی در اثبات و تبیین این دو قاعده می‌گوید: | ||
از آنجا که جهان هستی واحد است و کل جهان همانند موجود بزرگ واحدی است که اجزای آن به یکدیگر متصلند. به این معنا که هر مرتبه کمالی از وجود باید با مرتبه کمالی | ::از آنجا که جهان هستی واحد است و کل جهان همانند موجود بزرگ واحدی است که اجزای آن به یکدیگر متصلند. به این معنا که هر مرتبه کمالی از وجود باید با مرتبه کمالی نازل‌تر از خودش مجاور است و نباید میان آنها فاصله‌ای باشد. یعنی نمی‌توان میان دو مرتبه نازل و کامل وجودی، درجه‌ای را تصور کرد که تحقق نیافته است. | ||
در این مسئله اگر از وجود مرتبه | ::در این مسئله اگر از وجود مرتبه نازل‌تر به وجود مرتبه کامل‌تر برسیم، قاعده امکان اشراف شکل می‌گیرد و اگر از وجود مرتبه کامل‌تر به وجود مرتبه نازل‌تر پی ببریم، قاعده امکان اخس نام دارد. قاعده نخست میراث ارسطو و قاعده دوم ابتکار ملاصدرا است. <ref>نگاه کنید: همانجا، ج۵، ص۳۴۲، نیز ج۲، ص۳۰۷</ref> | ||
==صحت استناد قاعده به ارسطو== | ==صحت استناد قاعده به ارسطو== | ||
همانطور که بیان شد، | همانطور که بیان شد، سهروردی و به دنبال وی ملاصدرا، اصل قاعده امکان اشرف را به ارسطو، و به کتاب [[کتاب درباره آسمان (ارسطو) |السماء و العالم]] بازگردانده‌اند. در حالی که این استناد بر اساس ترجمه [[یوحنا ابن بطریق]] (درگذشته حدود ۲۰۰ق /۸۱۶م) از کتاب درباره آسمان ارسطو است. بنا بر گزارش تاریخ‌نگاران یوحنا در کار ترجمه کاملاً وفادار به متن نیست، بلکه در آن تصرف می‌کند و برای وضوح بیشتر مطالب آن را از اصل خود دور می‌شود. | ||
هرچند در | هرچند در میان نوشته‌های شارحان آثار ارسطو، در شرح سیمپلیکیوس (نیمه دوم سده۶م) فیلسوف [[نوافلاطونی]]، بر کتاب «درباره آسمان» ارسطو مطالبی از نوشته‌های گم شده ارسطو نقل شده است که بااین قاعده شباهتهایی دارد. (<ref>نگاه کنید: ه د، اثولوجیا؛ افلوطین </ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس|اندازه=ریز|3}} | ||
{{ | |||
==منابع== | |||
{{ستون-شروع|2}} | |||
*ابن سینا، التعلیقات، به کوشش عبدالرحمان بدوی، قاهره، ۱۹۷۳م. | |||
*همو، «العرشیه »، رسائل، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۴ق. | |||
* «اثولوجیا »، افلوطین عند العرب، به کوشش عبدالرحمان بدوی، کویت، ۱۹۷۷م. | |||
*ارسطو، فی السماء و الا¸ثار العلویه، به کوشش عبد الرحمان بدوی، قاهره، ۱۹۶۱م. | |||
*سهروردی، یحیی، «الالواح العمادیه »، «اللمحات »، سه رساله از شیخ اشراق، به کوشش نجفقلی حبیبی، تهران، ۱۳۵۶ش. | |||
*همو، «حکمه الاشراق »، «المشارع و المطارحات »، مجموعه مصنفات، به کوشش هانری کربن، تهران، ۱۳۵۵ش. | |||
*صدرالدین شیرازی، محمد، الاسفار، تهران، ۱۳۸۳ق. | |||
*قطب الدین شیرازی، شرح حکمه الاشراق، تهران، ۱۳۱۵ق. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
*Aristotle, De Caelo, ed. E. H. Warmington, London, 1971. | *Aristotle, De Caelo, ed. E. H. Warmington, London, 1971. | ||