شاه اسماعیل اول: تفاوت میان نسخه‌ها

اسماعیل میرزا، مشهور به شاه اسماعیل اول، پسر شیخ حیدر، روز سه‌شنبه ۲۵ رجب سال ۸۹۲ق (۴ مرداد ۸۶۶ش) در [[اردبیل]] متولد شد.<ref>غیاث الدین، حبیب السیر، ج ۴، ص ۴۲۸.</ref> نسب او با پنج واسطه به [[شیخ صفی الدین اردبیلی]] می‌رسد. مادرش حلیمه بیگم آغا، دختر اوزون حسن [[آق قویونلو]] است. مادر شاه اسماعیل که نام اصلی‌اش مارتا بود، تا پایان عمر مسیحی ماند و در محوطه آرامگاه صفویان –خارج [[بقعه]] شیخ صفی- دفن شده است.<ref>خواندمیر، ص ۴۳۸.</ref>

==داستان زندگی==

پس از کشته شدن شیخ حیدر، یعقوب بیک، پسر اوزون حسن، خواهرش حلیمه را به همراه خواهرزادگانش، علی، ابراهیم و اسماعیل در رجب سال ۸۹۳ق در [[قلعه استخر]] [[فارس]] زندانی کرد. اسماعیل در این زمان یک سال بیشتر نداشت.<ref>غیاث الدین، حبیب السیر، ج ۴، ص ۴۳۵.</ref>

رستم بیک پسر یعقوب، پس از یعقوب بیک به قدرت رسید. او برای مقابله با فرخ یسار، هم‌پیمان سابق و دشمن کنونی خود، به کمک فرزندان شیخ حیدر و مریدان آنها نیازمند بود، لذا در سال ۸۹۸ق، عمه خود حلیمه بیگم و فرزندانش را پس از حدود چهار سال و نیم از حبس آزاد کرد و به [[تبریز]] برد.<ref>پارسادوست، منوچهر، ص ۲۲۰.</ref>

رستم بیک پس از اینکه با کمک رشادت‌های «‌سلطان علی‌» و مریدانش به اهداف خود رسید، به خانواده شیخ حیدر اجازه داد به [[اردبیل]] بروند، ولی با افزایش مریدان آنها در اردبیل، احساس خطر کرد و آنها را دوباره به تبریز برگرداند و تصمیم گرفت تا علی و سران [[صوفیه]] را از بین ببرد. سلطان علی و مردانش با اطلاع از این موضوع، شبانه فرار کردند. رستم بیک، سپاهی پنج هزار نفری به فرماندهی اَیبه سلطان به تعقیب آنان فرستاد که در روستای «‌شماس‌» در نزدیکی اردبیل با صوفیان روبرو شدند. سلطان علی که کشته شدنش را پیش‌بینی می‌کرد، اسماعیل میرزا را به جانشینی خود اتنخاب کرد.<ref>غیاث الدین، ص ۴۴۱-۴۳۵.</ref>

==اسماعیل در لاهیجان==

پس از کشته شدن سلطان علی، برادرانش ابراهیم و اسماعیل به [[اردبیل]] رفتند و مدتی مخفیانه در اردبیل زندگی کردند. سپس به دعوت والی شیعی [[گیلان]]، کارکیا میرزاعلی، [[قزلباش]]‌ها او را به [[لاهیجان]] بردند.<ref>خواندمیر، غیاث الدین، ص ۴۱-۴۲؛ روملو، عالم آرا، ص ۹.</ref> اسماعیل پنج سال در آنجا ماند و با مراقبت‌های [[شمس الدین لاهیجی]] که از فضلای آن دیار بود، فارسی، عربی، [[قرآن]] و مبانی و اصول شیعه [[امامیه]] را فراگرفت.<ref>روملو، جهانگشا، ص ۴-۷؛ خواندمیر، امیرمحمود، ص ۳؛ پارسادوست، ص ۴۰-۴۲</ref> افزون بر این، در این مدت، زیر نظر هفت تن از اعیان صوفیه لاهیجان، فنون جنگ‌آوری آموخت.<ref>جهانگشا، ص ۷.</ref> سپس همراه این هفت تن، عازم اردبیل شد و هر چه به این شهر نزدیک‌تر می‌شد، بر تعداد یارانش افزوده می‌شد.

==آغاز قیام شاه صفوی==

اسماعیل میرزا، در سال ۹۰۵ق با نیروی هفت هزار نفری به جنگ «‌فرخ یسار»، قاتل پدرش رفت و او را شکست داد. در ادامه، قلعه [[باکو]] را فتح کرد، بناها را با خاک یکسان کرد و به قبر خلیل الله، قاتلِ [[شیخ جنید]]، بی‌حرمتی کرد و استخوان‌های او را از قبر درآورد و سوزاند.<ref>غیاث الدین؛ ج ۴، ص ۴۶۱؛ روملو، حسن بیگ؛ ص ۶۸.</ref> پس از آن به جنگ با الوند بیک، حاکم آذربایجان رفت و با شکست دادن او، وارد [[تبریز]] شد.

اسماعیل میرزا در تابستان سال ۹۰۷ق در سن ۱۵ سالگی در تبریز تاج‎گذاری کرد و شاه اسماعیل خوانده شد.<ref>سیوری، راجر، ص ۲۵.</ref> شاه اسماعیل پس از تاجگذاری دستور داد که همه خطبا به نام [[دوازده امامی|دوازده امام]] خطبه بخوانند و عبارت «‌اشهد أنّ علیاً ولی الله» را به [[اذان]] اضافه کنند.<ref>روملو، حسن بیگ، ص ۸۵-۸۶.</ref>

شاه اسماعیل، پس از غلبه بر علاءالدوله ذوالقدر (۹۱۳ق /۱۵۰۷م) و تصرف [[دیار بکر]] و بخش علیای [[فرات]]، راهی [[عراق]] شد تا آخرین پایگاه امیران بایندری [[آق قویونلو]] و شهرهای مقدس شیعیان را تسخیر کند.<ref>خواندمیر، غیاث الدین، ص ۸۵-۹۰؛ روملو، ص ۲ -۶؛ عالم آرا، ص ۱۲-۲۱</ref> پس از فتح بغداد در سال ۹۱۴ق، به [[نجف]]، [[کربلا]] و [[سامرا]] رفت و به نوسازی و تعمیر قبه و بارگاه امامان همت گماشت.<ref>خواندمیر، غیاث الدین، ص ۹۳- ۹۵؛ عالم آرا، ص ۲۷- ۲۸؛ جهانگشا، ص ۸۳-۹۲؛ قاضی احمد، ص ۳ -۴؛ حسینی، ص ۲۴.</ref> وی در سال ۹۱۶ق، رقیب سنّی خود «‌شیبک خان ازبک‌» را شکست داد. به دستور او، سر شیبک خان را از بدن جدا ساخته و برای سلطان عثمانی، [[بایزید]]‌ فرستاده شد.<ref>روملو؛ حسن بیگ، ص۱۶۱.</ref>

==آغاز تنش با عثمانی ها==

علاوه بر این، شاه اسماعیل به بهانه پشتیبانی از [[صوفیان]] و شیعیان قلمرو عثمانی، از بحران‌های اجتماعی و سیاسی در عثمانی استفاده برد و از شورش شاه قلی بابا تکلو حمایت کرد و همچنین به نورعلی خلیفه کمک کرد تا شهرهای عثمانی را تخریب و تصرف کند.

==اولین جنگ با عثمانی‌ها==

این فعالیت‌ها به [[سلطان سلیم]] جانشین کینه‌توز و پرغرور بایزید بهانه داد تا با صفویان به نبرد برخیزد.<ref>اسکندربیک، /۱؛ قاضی احمد، /۱۷؛ پارسادوست، ۷۴-۷۷؛ روملو، ۲۵-۲۶</ref> به درخواست او شمس الدین احمد درباره مذهب شیعه رساله خصمانه‌ای نوشت، <ref>ریاحی، ۹۶</ref> و مفتی استانبول نیز فتوای قتل شیعیان را داد<ref>پارسا دوست، ۲۱ -۲۳؛ هامرپورگشتال، /۳۳؛ </ref> اسماعیل از نظر سلیم نه تنها دشمن مذهبی بود، بلکه به سبب حمایت از علویان عثمانی دشمن کشور او نیز به حساب می‌آمد، و به علت حمایت از سلطنت احمد برادر سلیم، مخالف شخص او هم تلقی می‌شد. از سوی دیگر سلطان عثمانی هزار تن از شیعیان را در سرزمین‌های عثمانی کشت.

==نبرد چالدران==

پیکار سلیم و اسماعیل در دوم رجب ۹۲۰ق در دشت [[چالدران]] درگرفت و یک روز بیشتر طول نکشید و به پیروزی دولت عثمانی انجامید، ولی دلاوری و جنگاوری شاه اسماعیل و سپاهیانش سبب حیرت دشمن و موجب افتخار ایرانیان شد.<ref>هامرپورگشتال، /۴۳</ref>

سرانجام اسماعیل با جمعی از نزدیکان، میدان نبرد را ترک کرد و به درگزین گریخت و سلیم پیروزمندانه وارد [[تبریز]] شد، ولی نتوانست در آنجا بماند و پس از روز تبریز را به سوی [[استانبول]] ترک کرد<ref>خواندمیر، غیاث الدین، /۴۵ - ۴۸؛ روملو، ۴۹؛ جهانگشا، ۰۶ -۰۷؛ اسکندربیک، /۳</ref> و همه هنرمندانی را که شاه اسماعیل از [[هرات]] به پایتخت آورده بود، همراه گروهی از صنعتگران و اعیان تبریز از ایران به عثمانی برد.<ref> پارسا دوست، ۹۰.</ref>