اصحاب صفه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اَصْحاب صُفّه '''، گروهی از یاران [[پیامبر(ص) |پیامبر اسلام(ص)]] -از [[مهاجرین]]- که پس از [[هجرت]] به [[مدینه]] در قسمت شمالی [[مسجدالنبی]] سکنی گزیدند و به سبب از دست دادن و یا رها کردن خانه و دارایی و جایگاه خود در قبایل، با پذیرش فقر و تنگدستی، به عبادت و تعلیم و تعلم و شرکت در [[جهاد]] روی آوردند<ref>بیضاوی، انوار التنزیل، ج۱، ص۲۶۷</ref> پیامبر اسلام(ص) ایشان را تحت حمایت خود قرار داد. برخی از مفسران، از نزول شماری از [[آیه|آیات]] [[قرآن|قرآنی]] در‌شان آنان سخن آورده‌اند.

اینان که در مدینه، در قسمت شمالی [[مسجد النبی|مسجد پیامبر(ص)]]<ref>ابن تیمیه، مجموعه الرسائل و المسائل، ج۱، ص۳۴</ref> در محلی مسقف و بزرگ و خارج از مسجد، ولی متصل به آن به نام [[صفه|صُفّه]] به معنای سکو یا ایوان، <ref>ابن منظور، لسان، ج۹، ص۱۵۹</ref> زندگی می‌کردند، به تدریج به نام اصحاب صفه، اهل صفه و‌گاه اصحاب الظله شهرت یافتند<ref>نک: ابن سعد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۱ (۲)، ص۴۸، جاهای مختلف</ref> و به اسوه‌هایی از رها ساختن مظاهر دنیا برای روی آوری صرف به [[آخرت]] تبدیل شدند.

[[پیامبر(ص)]] اصحاب صفه را تحت حمایت خود داشت و با انس گرفتن و همنشینی با آنان، و '''اضیاف الاسلام'''<ref>میهمانان اسلام</ref> نامیدن ایشان، <ref>نک: احمدبن حنبل، مسند، ج۲، ص۵۱۵</ref> [[اسلام|مسلمانان]] را به اکرام و در عین حال شناخت فضل و مراتب آنان تشویق می‌کرد.<ref>سراج، اللمع، ص۱۳۲-۱۳۳</ref>

در روایات از چگونگی فقر و تنگدستی اصحاب صفه بسیار گفت و گو شده است؛ تا آنجا که گفته‌اند آنان از شدت فقر به خرمایی قانع بودند و از بی‌پوششی خود را‌گاه در ریگ‌ها پنهان می‌کردند. اگر چه در پی مساعی پیامبر اسلام(ص) مشکلات مالی آنها به تدریج کاهش یافت و کسانی که تمایل به خروج از صفه را داشتند، امکان سکونت در جایی مناسب‌تر را یافته بودند، گروهی از آنان که دنیا را به کلی رها کرده بودند، به رغم فراهم بودن این امکان، همچنان به عبادت و تعلیم و تعلم ادامه می‌دادند.

تغییرات شکلی و دگرگونی معنایی عنوان اصحاب صفه، در روایات تاریخی نیز موجب بروز اختلاف نظرهایی درباره شماره آنان شد و هر یک از راویان در زمان حضور خود در مدینه و مشاهده این گروه، نظری متناسب با شرایط زمانی به دست دادند و‌گاه شماره آنها را تا ۴۰۰ تن آورده‌اند.<ref>نک: راوندی، النوادر (نوادر الراوندی)، ص۲۵؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ج۱، ص۲۶۷</ref>

[[ابونعیم اصفهانی]] <ref>ابونعیم اصفهانی، حلیه الاولیاء، ج۱، ص۱۴۳، ۳۷۴، جاهای مختلف</ref> [[ابوالقاسم هجویری|هجویری]]<ref>ابوالقاسم هجویری، کشف المحجوب، ص ۹۷-۹۹</ref> و برخی نویسندگان دیگر که به دیده اولیای الهی اصحاب صفه را می‌نگریسته‌اند، در آثار خود نام شماری از آنان را یاد کرده‌اند که در آن میان کسانی از [[صحابه]] پیامبر اسلام(ص)، همچون [[ابوذر غفاری]]، [[سلمان فارسی]]، [[بلال بن رباح]]، [[واثلة بن اسقع]] و نیز نام [[ابوهریره]] دیده می‌شود،<ref>نیز نک: احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۹۰؛ ابن سعد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۱ (۲)، ص۱۴، ۴۸، جاهای مختلف؛ هجویری، کشف المحجوب، ص۹۷، ۹۸</ref> ولی انتخاب نام‌ها و یاد کردن افرادی در شمار اصحاب صفه،‌گاه به دور از گرایش‌های نویسندگان نبوده است.<ref>مثلاً نک: هجویری، کشف المحجوب، ص۹۹</ref>

همچنین [[ابوعبدالرحمان سلمی]] (د ۴۱۲ق) در کتابی با عنوان تاریخ اهل الصفه به فضایل و مناقب آنان پرداخته است.<ref>نک: هجویری، کشف المحجوب، ص۹۹؛ ابن تیمیه، مجموعه الرسائل و المسائل، ج۱، ص۳۶</ref>

ویژگی‌ها و ارزش‌های اسلامی اصحاب صفه زمینه‌ای بوده است تا برخی مفسران، از نزول شماری از آیات قرآنی <ref>بقره:۲، آیه۲۷۳، انعام:۶، آیه۵۲، کهف:۱۸، آیه۲۸</ref> در‌شان آنان سخن آورند و در تفاسیر خود به آن اشاره کنند.<ref>مثلاً نک: ابن سعد، کتاب الطبقات الکبیر، ج۱ (۲)، ص۱۳؛ قمی، تفسیر، ج۱، ص۲۰۲؛ طبری، تفسیر، ج۲۵، ص۱۹؛ فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، ج۷، ص۸۴؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۲، ص۸۸، ج۷، ص۳۵۲</ref>

در سده‌های ۴ و ۵ق، گروه‌هایی زهدگرا و خصوصاً [[صوفیه]] خود را به نوعی به اصحاب صفه منتسب می‌ساختند<ref>نک: سراج، اللمع، ص۲۷</ref>، تا آنجا که حتی عنوان «‌صوفی‌» را مشتق از صفه دانسته، می‌کوشیدند تا این پیوند را ریشه‌دار و قوی نشان دهند؛ اشتقاقی که بیشتر فهومی معنایی دارد و از نظر صرفی نادرست است <ref>نک: ابن جوزی، تلبیس ابلیس، ص۱۶۲</ref>، چنانکه از بزرگان اهل [[عرفان]] [[ابوالقاسم قشیری]] (درگذشت ۴۶۵ق) و [[شهاب الدین سهروردی]] (درگذشت ۶۳۲ق) به صراحت آن را اشتقاقی در معنا و نه در لغت دانسته‌اند.<ref>نک: خاوری، ذهبیه، ج۱، ص۳۳؛ نیز کلاباذی، التعرف لمذهب اهل التصوف، ص۲۱</ref>