اصحاب اجماع: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اَصْحاب اِجْماع''' گروه مشخصی از راویان که از نظر عالمان [[علم رجال|رجالی]] در مرتبه بالایی از [[ثقه|وثاقت]] هستند. طبق نظر مشهور این افراد هجده نفرند که در شمار [[فهرست اصحاب امام باقر(ع)|اصحاب امام باقر (ع)]] تا [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|امام رضا (ع)]] هستند. تمام عالمان این افراد را موثق می‌دانند و برای آنان درجه بسیار بالایی از اعتبار قائل‌اند. البته دیدگاه‌ها دربارهٔ میزان اعتماد به آنان متفاوت است و از اعتقاد به وثاقت خود این افراد تا ثقه‌دانستنِ هر کسی که این افراد از آنان روایت کرده باشند در تغییر است.

[[محمد بن عمر کشی|کَشّی]] در [[اختیار معرفة الرجال (کتاب)|کتاب رجالش]] در سه مورد (هنگام نام‌بردن از [[فهرست اصحاب امام باقر(ع)|اصحاب امام باقر (ع)]] و امام صادق (ع)؛ [[فهرست اصحاب امام صادق(ع)|اصحاب امام صادق (ع)]]؛ و [[فهرست اصحاب امام کاظم(ع)|اصحاب امام کاظم (ع)]] و [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|امام رضا (ع)]]، نام چندین نفر از راویان را برجسته کرده و از [[اجماع]] علمای [[امامیه]] بر صحیح دانستن [[حدیث|روایات]] این افراد سخن گفته است، مثلاً دربارهٔ چند تن از اصحاب امام صادق (ع) می‌گوید: «امامیه بر صحیح دانستن روایات صحیح آنان (یعنی روایاتی که از آنان با سند صحیح به ما رسیده) و نیز بر تصدیق گفتارشان اجماع دارند{{یادداشت|اجمتعت العصابة علی تصحیح ما یصح عنهم و تصدیقهم فیما یقولون}}».<ref>اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۷۳.</ref> چون کَشّی در توصیف آنان از کلمه «اجماع» استفاده کرده است، نام این عده را '''اصحاب اجماع''' گذاشته‌اند.<ref>شبیری زنجانی، بحث اجماع</ref>

راویانی که جزو اصحاب اجماع هستند مورد اعتماد علمای [[شیعه]] هستند. البته دیدگاه‌ها دربارهٔ میزان اعتماد به آنان متفاوت است و از اعتقاد به وثاقت خود این افراد تا ثقه‌دانستنِ هر کسی که این افراد از آنان روایت کرده باشند متفاوت است. این نظرات را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:

* وثاقت تمامِ راویانِ سلسه سند: برخی ادعا کرده‌اند هر حدیثی که یکی از این افراد در [[اسناد|سلسله سند]]آن باشند، حتی اگر آن حدیث، [[حدیث مرسل|مرسل]] باشد، آن حدیث [[حدیث (اقسام)|مقبول]] است. حتی بالاتر از این نیز ادعا شده است که هر سندی که این افراد در آن باشند، موجب [[ثقه|توثیق]] همه راویانی می‌شود که در آن سلسله سند ذکر شده‌اند و دلیل این ادعا آن است که گفته شده: «اصحاب اجماع از کسی روایت نمی‌کنند مگر آنکه آن فرد ثقه باشد». [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] این ادعا را رد کرده و مدعی شده است این افراد بارها از فرد ضعیف روایت کرده‌اند.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۹–۶۳</ref>

* موثق بودن تمام روایات: برخی ادعا کرده‌اند چنانچه این افراد در [[اسناد|سلسله سند]] حدیث باشند و سند حدیث نیز تام باشد، حتی اگر آدم فاسقی هم در آن سند باشد، آن روایت [[حدیث موثق|موثق]] قلمداد می‌شود. [[شیخ حر عاملی]] در اوایل فایده هفتم در آخر کتاب [[وسائل‌الشیعه]] هم همین مبنا را قبول کرده است. [[سید محمدمهدی بحرالعلوم|سید بحرالعلوم]] نیز در [[الدرة النجفیة]] ذیل [[محمد بن ابی‌عمیر|ابن ابی عمیر]] همین مبنا را انتخاب کرده است.<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۵۹–۶۳</ref>

* وثاقت خود اصحاب اجماع: برخی از علما از جمله آیت الله خوئی معتقدند اجماع بر وثاقت این افراد بوده است به این معنا که دروغ نمی‌گفته‌اند و درجه بالایی داشته‌اند؛ اما به این معنا نیست که تمام روایاتِ منسوب به آنان [[حدیث (اقسام)|مقبول]] باشد.<ref>خویی، صفحهٔ ۶۱.</ref>

از نظر تاریخی، اساس پیدایش اصطلاح اصحاب اجماع به دهه‌های گذار از سده ۳ به۴ق، و به تعبیراتی از [[محمد بن عمر کشی|کَشّی]]، رجالی مشهور [[امامیه|امامی]] در مواضعی از کتاب رجال، بازمی‌گردد.

مفهوم و اصطلاح اصحاب اجماع از سده ۶ق میان رجالیان اسلامی رواج یافته است و [[ابن شهرآشوب]]،<ref>4/211، ۲۸۰</ref> [[علامه حلی]]،<ref>ص ۲۱–۲۲، جاهای مختلف.</ref> [[حسن بن داوود حلی|ابن داوود حلی]]،<ref>ص ۱۱، ۳۸۴، جاهای مختلف.</ref> و پس از اینان [[شهید اول]]<ref>نک: نوری، ۳/۷۵۹</ref> و [[شهید ثانی]]<ref>2/131</ref> به گونه‌هایی این [[اجماع]] را متذکر شده‌اند.

[[شیخ بهائی|شیخ بهایی]] (متوفی ۱۰۳۰ق)<ref>ص ۲۶۹</ref> به اصحاب اجماع سخت توجه داشت و مدعی بود وجود حدیثی در [[اصل|اصلی]] که انتساب آن اصل به اصحاب اجماع معروف باشد، دلیل بر صحت آن حدیث است. [[میرداماد]] نیز به این مطلب پرداخته،<ref>ص ۴۵–۴۸</ref> و احادیث اصحاب اجماع را صحیح حقیقی یا در حکم صحیح دانسته است. وی بنابر استنباط خویش از عبارت کشی، معتقد است که حتی [[حدیث مرسل|احادیثِ مرسل]] این گروه نیز در حکم صحیح است.

علمای [[اخباریان|اخباری]] هچون [[محمدامین استرآبادی|محمد امین استرآبادی]]،<ref>ص ۱۸۱–۱۸۳</ref> [[محمدمحسن فیض کاشانی|فیض کاشانی]]،<ref>الاصول…، ۵۶–۵۹، الوافی، ۱/۱۱، قس: ۱/۱۲</ref> [[ابن جاندار|حسین بن شهاب الدین کرکی]]<ref>ص ۸۸–۸۹</ref> و [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]]<ref>30/224، ۲۴۵</ref> در جهت ادعای خویش بر صحت جمیع احادیث [[کتب اربعه]] و سایر کتب مورد اعتماد حدیثی شیعه، بر وجود این اجماع و صحت احادیث اصحاب آن پافشاری بسیار داشتند و در واقع اهتمام علمای سده‌های متأخر به این موضوع شاید بیشتر به سبب عنایت [[اخباریان]] به این مسئله بوده است.<ref>نیز نک: نوری، ۳/۷۵۸–۷۵۹.</ref> از متأخران، [[سید محمد باقر شفتی|شفتی]] در این باره رساله‌ای مستقل (چ ۱۳۱۴ق) نگاشته است.<ref>نیز برای نمونه‌هایی، نک: آقابزرگ، ۲/۱۱۹–۱۲۰، ۴/۵۷.</ref>

در منابع نام هجده‌نفر از [[فهرست اصحاب امام باقر(ع)|اصحاب امام باقر (ع)]] تا [[فهرست اصحاب امام رضا(ع)|امام رضا (ع)]] را به‌عنوان اصحاب اجماع بیان کرده‌اند.

 

=== اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) ===

[[محمد بن عمر کشی|کَشّی]] اصحاب اجماع [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر (ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق (ع)]] یعنی کسانی از آنها که هر دو امام را درک نموده‌اند، چنین معرفی می‌کند:

# [[محمد بن مسلم ثقفی کوفی|محمد بن مُسلِم]].<ref>کشی، ص۲۳۸.</ref>

# [[یحیی بن ابی‌القاسم اسدی|ابوبصیر اَسَدی]]

البته کَشّی نام [[یحیی بن ابی‌القاسم اسدی|ابو بصیر اسدی]] را می‌برد ولی در ذیل اضافه می‌کند که بعضی به جای ابو بصیر اسدی (یحیی بن ابی‌القاسم اسدی)، [[لیث بن بختری مرادی|ابو بصیر مرادی]] را ذکر کرده‌اند که همان [[لیث بن البختری]] است. هر دو ابو بصیر جزو اصحاب آن دو امام هستند که گاه این دو را با هم اشتباه می‌گیرند.<ref>شبیری زنجانی، بحث اجماع</ref>

=== اصحاب امام صادق (ع) ===

از نگاه کشی اصحاب اجماع [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق (ع)]] عبارتند از:

# [[آبان بن عثمان احمری|اَبان بن عثمان]]<ref>ص ۳۷۵</ref>

=== اصحاب امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) ===

اصحاب اجماع [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام کاظم (ع)]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا (ع)]] از دیدگاه کشی عبارتند از:

نقل مشهور که بر اساس گزارش کشی شکل گرفته است، اصحاب اجماع را هجده نفر می‌دانند. اما دو نقل غیرمشهور نیز در این زمینه مطرح شده است.

[[حسن بن داوود حلی|ابن داود]] در [[رجال ابن داوود (کتاب)|رجالش]] به نقل از کَشّی، [[حمدان بن احمد]] را به اصحاب اجماع افزوده است.<ref>ابن داود، کتاب الرجال، منشورات الرضی، ص۸۴.</ref> با این حساب، ابن داود اصحاب اجماع را نوزده نفر می‌داند. ولی در نسخه‌های موجود از رجال کشی، حمدان جزو اصحاب اجماع ذکر نشده است، از این رو، [[محدث نوری]] احتمال داده که ابن داود به نسخه‌ای از رجال کشی دسترسی داشته که به دست ما نرسیده، خصوصاً که آنچه از رجال کشی به دست ما رسیده، خلاصه‌ای از کتاب اصلی است و شاید در نسخه اصلی همان طوری بوده ابن داود نقل کرده است.<ref>محی‌الدین الموسوی الغریفی، قواعد الحدیث، دار الأضواء بیروت چاپ ۲، ۱۴۰۶ق، ص۴۰–۴۱</ref>

[[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] تعداد اصحاب اجماع را ۲۲ یا ۲۳ نفر می‌داند. او می‌گوید گرچه کشی از هجده نفر نام برده است، اما او قصد نداشته است که بگوید اجماع منحصر به همین تعداد است؛ بلکه می‌گوید به نظر من آنچه محل اجماع است این عده هستند. در نتیجه شاید اجماع دیگری باشد ولی صحت آن اجماع نزد او احراز نشده باشد. همچنین کسانی دیگر که به جای ابو بصیر اسدی و حسن بن محبوب افراد دیگری را ذکر کرده‌اند در صدد این نیستند که بگویند غیر از اینها اجماعی وجود ندارد. نتیجه این می‌شود که یک اجماع را کشی نقل می‌کند و دیگران هم افراد دیگری را داخل در اجماع می‌دانند؛ از این رو می‌توانیم سخنان هر دو گروه را بپذیریم و همه آن افراد را داخل در اصحاب اجماع بدانیم. او تمام افراد مورد اختلاف (لیث بن البختری، الحسن بن فضال، فضالة بن ایوب، عثمان بن عیسی) را در کنار نام‌های مشهور جزو اصحاب اجماع قرار می‌دهد<ref>محی‌الدین الموسوی الغریفی، قواعد الحدیث، دار الأضواء بیروت چاپ ۲، ۱۴۰۶ق، ص۴۰–۴۱</ref>

با توجه به اهمیت و جایگاه اصحاب اجماع، در بسیاری از کتب حدیثی و رجالی به این موضوع پرداخته شده است. علاوه بر این، تک‌نگاری‌هایی نیز در این باره نگاشته شده است.

* اصحاب اجماع، [[سید محمدباقر شفتی|سید محمد باقر حجة الاسلام شفتی]] (م۱۲۶۰ قمری)

* منظومه دربارهٔ اصحاب اجماع، [[منیرالدین بروجردی اصفهانی]] (م ۱۳۴۲ قمری)<ref>باقری بیدهندی، ناصر، «اصحاب اجماع»، علوم حدیث شماره ۶، ۱۳۷۶.</ref>

* آقابزرگ، الذریعة؛ ابن داوود حلی، حسن، الرجال، به کوشش جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.

* ابن شهرآشوب، محمد، مناقب آل ابی طالب، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، قم، مکتبة الطباطبایی.

* امین استرابادی، محمد، الفوائد المدنیة، تبریز، ۱۳۲۱ق.

== پیوند به بیرون ==

* منبع مقاله: [https://www.cgie.org.ir/fa/article/230685/اصحاب-اجماع دائرة المعارف بزرگ اسلامی]

  | توضیحات =