Automoderated users، confirmed، مدیران، templateeditor
۵٬۹۴۶
ویرایش
آخوند: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (←پانویس) |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''آخوند'''، واژه‌ای فارسی، به معنی دانشمند، پیشوای دینی و معلم است که نخستین مورد | '''آخوند'''، واژه‌ای فارسی، به معنی دانشمند، پیشوای دینی و معلم است که نخستین مورد کاربرد این واژه در [[ایران]]، به مثابه عنوانی احترام‌آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره [[تیموریان]] مربوط می‌شود. در عصر [[قاجار]] کاربرد این کلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مکتب‌خانه‌ها نیز گردید و در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهی والا داشت. به عنوان مثال [[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی|ملا محمدکاظم خراسانی]] (درگذشت ۱۳۲۹ق)، مشهورترین [[فقیه]] و مدرس پایان دوره [[قاجار]]، آخوند نامیده می‌شد. اکنون این کلمه به گونه عام برای روحانیون به‌کار می‌رود. | ||
==ریشه و اشتقاق== | ==ریشه و اشتقاق== | ||
درباره اشتقاق این کلمه آراء مختلف آورده‌اند: | درباره اشتقاق این کلمه آراء مختلف آورده‌اند: | ||
* پاوْل هُرن در | * پاوْل هُرن در «اساس اشتقاق فارسی» آن را از پیشوند «آ» + «خواند» (از فعل خواندن) مرکب دانسته است.<ref>پاول هرن، ص۳</ref> | ||
* رَدْلُف | * رَدْلُف «خوند» را در این کلمه، مخفف «خداوند» دانسته، مانند «خاوند» و جزء «خوند» در اسامی میرخوند و خوندمیر.<ref>رجوع کنید به: ایرانیکا</ref> | ||
* محمد قزوینی جزء اول کلمه را مخفف | * محمد قزوینی جزء اول کلمه را مخفف «آقا» گفته است.<ref>یادداشتها، ج۱، ص۱</ref> | ||
* [[دهخدا]] نیز آن را مخفف | * [[دهخدا]] نیز آن را مخفف «آغا»، و «خوند» را مخفف «خداوندگار» دانسته است.<ref>دهخدا، لغت نامه</ref> | ||
* [[زکی ولیدی طوغان]]، محقق ترک در مقاله‌ای که در | * [[زکی ولیدی طوغان]]، محقق ترک در مقاله‌ای که در «اسلام آنسیکلوپدیسی» نوشته است این کلمه را تلفظ و تحریفی از آرْخون یا آرگون یونانی، که عنوان روحانیون [[مسیحیت|مسیحی]] و رؤسای [[کلیسا|کلیسای]] نسطوری بوده و در سرزمین‌های آسیایی رواج داشته، دانسته است. | ||
هیچ‌یک از این اشتقاقات خالی از اشکالات تاریخی و [[زبان‌شناسی]] نیست و هنوز توافق کلی بر سر اصل و ریشه این کلمه حاصل نشده است. | هیچ‌یک از این اشتقاقات خالی از اشکالات تاریخی و [[زبان‌شناسی]] نیست و هنوز توافق کلی بر سر اصل و ریشه این کلمه حاصل نشده است. | ||
==کاربرد در دورههای مختلف== | ==کاربرد در دورههای مختلف== | ||
این کلمه به معنی دانشمند و پیشوای دینی و معلم، در اغلب لهجه‌های ترکی وارد شده<ref>افندی، ص۶؛ ردهاوس، ص۴۷</ref> و در [[اویغور|اویغوری]] جدید به صورت | این کلمه به معنی دانشمند و پیشوای دینی و معلم، در اغلب لهجه‌های ترکی وارد شده<ref>افندی، ص۶؛ ردهاوس، ص۴۷</ref> و در [[اویغور|اویغوری]] جدید به صورت «آخنیم» عنوانی است که در خطاب مؤدبانه به اشخاص داده می‌شود.<ref>اسلام آنسیکلوپدیسی</ref> در میان مسلمانان [[چین]] نیز به صورت آهونگ به معنی «امام [[مسجد]]» به کار می‌رود.<ref>دولون، ص۴۳۹</ref>{{سخ}} | ||
'''در عصر تیموریان'''{{سخ}} نخستین مورد کاربرد واژه آخوند در [[ایران]]، به مثابه عنوانی احترام آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره [[تیموریان]] مربوط می‌شود، چنانکه [[امیر علیشیر نوایی]] استاد خود مولانا [[فصیح الدین نظامی]] (درگذشت۹۱۹ق) را به سبب دانش گسترده‌اش در علوم معقول و منقول و ریاضیات، آخوند خطاب می‌کرده است.<ref>خواندمیر، ج۴، ص۳۵۲، ۳۵۳</ref> | '''در عصر تیموریان'''{{سخ}} نخستین مورد کاربرد واژه آخوند در [[ایران]]، به مثابه عنوانی احترام آمیز برای روحانیون دانشمند، به دوره [[تیموریان]] مربوط می‌شود، چنانکه [[امیر علیشیر نوایی]] استاد خود مولانا [[فصیح الدین نظامی]] (درگذشت۹۱۹ق) را به سبب دانش گسترده‌اش در علوم معقول و منقول و ریاضیات، آخوند خطاب می‌کرده است.<ref>خواندمیر، ج۴، ص۳۵۲، ۳۵۳</ref> | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
'''در عصر قاجار'''{{سخ}} در عصر [[قاجار]] کاربرد این کلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مکتب‌خانه‌ها نیز گردید. با این همه این کلمه در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهی والا داشت و مثلاً [[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی|ملامحمدکاظم خراسانی]] (درگذشت ۱۳۲۹ق)، مشهورترین [[فقیه]] و مدرس پایان دوره قاجار، آخوند نامیده می‌شد، اما ظاهراً در این دوران‌ها عنوان آخوند برای ساداتِ علما به کار نمی‌رفته است. | '''در عصر قاجار'''{{سخ}} در عصر [[قاجار]] کاربرد این کلمه گسترش بیش‌تری یافت و شامل مدرسان مکتب‌خانه‌ها نیز گردید. با این همه این کلمه در میان دانشمندان آن روزگار هنوز جایگاهی والا داشت و مثلاً [[آخوند ملامحمدکاظم خراسانی|ملامحمدکاظم خراسانی]] (درگذشت ۱۳۲۹ق)، مشهورترین [[فقیه]] و مدرس پایان دوره قاجار، آخوند نامیده می‌شد، اما ظاهراً در این دوران‌ها عنوان آخوند برای ساداتِ علما به کار نمی‌رفته است. | ||
'''در عصر پهلوی'''{{سخ}}در دوران [[حکومت پهلوی| | '''در عصر پهلوی'''{{سخ}}در دوران [[حکومت پهلوی|حکومت پهلوی]]، کاربرد این واژه بسیار گسترده‌تر شد و سیاست دستگاه حاکم نیز به دنبال آن بود که از جنبه ارزشی و احترام‌آمیز آن کاسته شود و حتی آن را به عنوان واژه‌ای تمسخرآمیز در بیاورد. | ||
'''در عصر حاضر'''{{سخ}} | '''در عصر حاضر'''{{سخ}}اکنون این کلمه به گونه عام برای [[روحانی|روحانیون]] به کار می‌رود. | ||
==مشهوران به آخوند== | ==مشهوران به آخوند== | ||
در برخی علوم لفظ آخوند به صورت مطلق به یکی از بزرگان آن علم اختصاص یافته است. در فقه و اصول، منظور از آخوند، [[محمد کاظم خراسانی]] است. در فلسفه به [[ملاصدرا]]، آخوند اطلاق می‌شود و در عرفان منظور از آخوند، [[ملا حسینقلی همدانی]] است.<ref>[http://www.bou.ac.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=News&CategoryID=78d7f25b-d9d8-4de9-a305-3dcec4c4a28d&WebPartID=4ecde86c-affe-4f5c-9a48-fb6777b2a695&ID=2fd1b122-c5d5-4a8d-8539-6b74a22bb39f گفتگو با | در برخی علوم لفظ آخوند به صورت مطلق به یکی از بزرگان آن علم اختصاص یافته است. در فقه و اصول، منظور از آخوند، [[محمد کاظم خراسانی]] است. در فلسفه به [[ملاصدرا]]، آخوند اطلاق می‌شود و در عرفان منظور از آخوند، [[ملا حسینقلی همدانی]] است.<ref>[http://www.bou.ac.ir/portal/Home/ShowPage.aspx?Object=News&CategoryID=78d7f25b-d9d8-4de9-a305-3dcec4c4a28d&WebPartID=4ecde86c-affe-4f5c-9a48-fb6777b2a695&ID=2fd1b122-c5d5-4a8d-8539-6b74a22bb39f گفتگو با آیه الله میرزا عبدالرضا کفایی خراسانی؛ پایگاه کنگره بزرگداشت آخوند خراسانی]</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس۲}} | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
* اسلام آنسیکلوپدیسی. | * اسلام آنسیکلوپدیسی. | ||
* افندی، سلیمان، لغت جغتای و ترکی عثمانی، استانبول، ۱۲۹۸ق. | * افندی، سلیمان، لغت جغتای و ترکی عثمانی، استانبول، ۱۲۹۸ق. | ||
* خواندمیر، | * خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب السیر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام، ۱۳۶۲ش. | ||
* لغت نامه دهخدا. | * لغت نامه دهخدا. | ||
* قزوینی، محمد، | * قزوینی، محمد، یادداشتها، به کوشش ایرج افشار، دانشگاه تهران، ۱۳۳۷ش. | ||
{{چپ‌چین}} | {{چپ‌چین}} | ||
* d’Ollone, Recherches sur les musulmans chinois, Paris, 1911. | * d’Ollone, Recherches sur les musulmans chinois, Paris, 1911. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
* Redhouse, Turkish and English Lexicon, Constantipole, 1890. | * Redhouse, Turkish and English Lexicon, Constantipole, 1890. | ||
{{پایان چپ‌چین}} | {{پایان چپ‌چین}} | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||